धनगढी, ३० पुस- पुस महिनाको अन्तिम दिनदेखि पश्चिम नेपालको थारु वस्तीमा माघी पर्वको रौनक बढेको छ । दाङदेखि कञ्चनपुरसम्मको थारु वस्तीमा रौनक बढेको हो । उसो त आमनेपालीले माघ १ गते मात्रै माघे संक्रान्तिको रुपमा आ–आफ्नै रिती संस्कृति अनुसार मनाएपनि थारु समुदायमा भने नयाँ अध्याय अर्थात नयाँ वर्षको सुरुवात गर्ने पर्वको रुपमा हर्षोल्लासमय ढंगले मनाउँदै आइएको छ । 

पर्व मनाउन टाढा–टाढा बसेकाहरुको गाउँघरमा जमघट भएको छ । चेलीबेटीहरु माइती घर पुगेका छन् । 

गाउँको नेतृत्वकर्ता अर्थात बड्घर, भल्मन्सा, देशबन्धिया, गुरुवा, भर्रालगायत चयन माघ महिनामै चयन हुने हुँदा नेतृत्व चयनको बहस सुरु भएको छ । ठाउँ–ठाउँमा माघी मेलाको आयोजनाले माघीको रौनक थप बढेको छ । यतिमात्रै नभई थारुवस्तीमा माघौटा नाच, सखिया नाच, झुमरा नाच, लाठी नाच, ढमारलगायत लोक गीत संगै डफ र मादलको आवाजले गाउँघर गुन्जयमान बनेको छ ।

तीन दिनसम्म मनाइने पर्वको सुरुवात पुसको अन्तिमबाट नै सुरु हुने बताइन्छ । कैलारी गाउँपालिका–६ बेनौलीका स्थानीय ७५ वर्षिय सत्यनारायण डंगौरा थारुका अनुसार पुसको अन्तिम दिन थारु समुदायमा जिटा अर्थात बंगुरको मासु खाने प्रचलन रहि आएको छ । सामूहिक रुपमा बंगुर काटेर धुमधाम संग भोज भटेर गरिन्छ । मासुको परिकारको अलावा ढिकरी, खेरिया, सिद्रा, फुलौरी, आचार, सिन्की (गुन्दु्रक)लगायत विभिन्न परिकार बनाइन्छ ।

माघ १ गते नजिकैको नदी, तलाउ, पोखरी, दहमा नुहाउने र आ–आफ्नो आफन्त, इष्टमित्रहरुलाई भेटघाट गर्ने, ठूलाबाट अर्शिवाद लिने र सानालाई अर्शिवाद दिने प्रचलन रहिआएको छ । यो दिनपनि आफ्नो घरमा रहेका ढिकरी लगायतका पाकवान खाने र खुवाउने चलन रहेको पनि थारुको भनाइ छ ।

मकर संक्रान्तिका दिन नुहाउनले बर्षभरी गरेको पाप वा नराम्रो काम, कुकर्म, वैमनष्यता पखालेर जाने र पूण्य प्राप्त हुने धार्मिक जनविश्वास रहेको छ । यो दिन पशुपक्षी बध हुदैंन । यो दिनलाई नै थारु समुदायले नयाँ वर्ष मान्ने गरेका छन् । 

माघीको तेस्रो दिनलाई खिच्रहवा भन्ने गरिएको छ । यहि दिनदेखि माघी देवानी तथा खोजनी बोजनी हुने थारु बुद्धिजीवीहरु बताउँछन् । थारु नागरिक समाज कैलाली संयोजक दिलबहादुर चौधरीका अनुसार माघी पर्वको तेस्रो दिनदेखि गाउँ–गाउँमा नयाँ नेतृत्वकर्ता एंव भल्मन्सा, बड्घर, देशबन्धिया, अघरिया, भर्रालगायत चयन गर्ने या अनुमोदन गर्ने गरिन्छ । यसरी नेतृत्व छान्ने कार्यलाई ‘माघी देवानी’ भन्ने गरिएको छ । यस्तो प्रचलन दाङदेखि पश्चिममा रहेको छ । 

एउटा परिवारका सबै सदस्यहरु एकजुट भई उपरान्त पारिवारिक गतिविधि कसरी अगाडि बढाउने भन्नेबारेपनि छलफल हुने गर्दछ । यसलाई ‘खोजनीबोजनी’ पनि भन्ने गरिएको छ । 

‘खोजनीबोजनीमा अघिल्लो वर्ष परिवारले गरेको गतिविधि, आर्थिक हरहिसाबबारे छलफल हुने गर्दछ’, संयोजक चौधरीले भने–‘छलफलबाट अगामी दिनका लागि परिवारको योजना तर्जुमा हुने गरेको छ ।’

यसैबीच थारु वस्तीमा ‘माघ लहैली सुरज पाइँ लग्ली रे हाँ, सखिये हो बाबाकी सगरम मुरिया लहान’ जस्ता बोलको कोरस गाउँदै बुढापाका, तन्नेरीहरु नाचगान गर्ने गर्दछन् । यसलाई ‘मघौटा नाच’ भन्ने गरिन्छ । अचेल माघीको

गीतलाई ठट्यौली पारामा ‘माघ लहैली सुरिक सिकार खैली रे हाँ, सखिये हो माघक् पिली गुरीगुरी जाँर’ गाउँदै यूवापिढीहरु नाचगान गर्ने चलन पनि छ । 

निकै रमझमका साथ यसरी माघी पर्वको विधिवत रुपमा अन्त्य भई थारुहरुमा भोज बिवाह लगायतका अन्य कार्यक्रम सुरु हुने गरेको बताइएको छ ।

पश्चिमतिर प्रचलनमा रहेको कमैंया, कमलरी प्रथासंग पनि यो पर्वको सम्बन्ध रहेको छ । हाल कमैंया, कमलरी प्रथालाई सरकारले नै प्रतिबन्ध लगाएपनि उहिले माघी पर्वपछि नै प्रायः कमैंया, कमलरी बस्ने प्रचलन रहेको बताउँछन् थारु कल्याणकारिणी सभा कैलालीका निवर्तमान अध्यक्ष प्रभात कुमार चौधरी ।

यद्यपि, जुनसुकै बेला कमैंया, कमलरीका लागि अनुबन्धित भएका व्यक्तिहरु माघी पर्व आएपछि मात्रै छुटकारा पाउने गरेको कारणले यसलाई स्वतन्त्रताको पर्व समेत भन्ने गरिएको निवर्तमान सभापति चौधरीको भनाइ छ ।

माघी धार्मिक, साँस्कृतिक तथा सामाजिक महत्व बोकेको पर्वको रुपमा लिइन्छ । थारु समुदायले माघीलाई महान पर्वको रुपमा मनाउनुको साथै यो पर्वले आपसी सम्बन्धमा सुधार ल्याउने गरेको जनविश्वास थारु समुदायमा रहेको छ  ।

थारु सम्वत २६४१ को सुरुवात

माघ १ गतेबाट थारु सम्वत २६४१ को सुरुवात हुने भएको छ । थारु नागरिक समाज कैलाली संयोजक दिलबहादुर चौधरीका अुनसार चालु ईश्वी सम्वतमा ६२३ जोड्दा भगवान् बुद्धको जन्म मिति आउँछ । थारू समुदायको नयाँ वर्ष (माघी पर्व) भन्दा भगवान् बुद्ध, ३ महिना २७ दिनपछि जन्मिएकाले भगवान् बुद्धको जन्म मितिलाई थारू सम्वत भन्ने गरिएको संयोजक चौधरीको दावी छ ।