काठमाडौं, १ माघ– धादिङको गजुरी गाउँपालिकामा रहेको आदर्श माविमा गएको मंगलबार छात्राहरु एकएक वेहोस हुन थाले । दुई दिनमा १७ जना छात्राहरु बेहोस भएपछि विद्यालयले माग १ गतेसम्मलाई विद्यालय नै बन्द गर्नु पर्यो । 

मंगलबार बेहोश भएकी विद्यालयकी एक छात्राले आफु महिनावारी भएको र पेट दुुखेकोले बेहोश भएको बताएकी थिइन् । नजिकैको स्वास्थ्य चौकीमा लगेर केही समय राखेपछि उनको होस् आयो । 
गजुरी प्राथमिक स्वास्थ्य केन्द्रका चिकित्सकहरुले विद्यार्थीहरुलाई मास हिस्टेरिया भएको बताएपछि उनीहरलाई मनोपरामर्श दिइएको विद्यालयका प्रधानाध्यापक रागवलाल कर्णले बताए । यसअघि पनि विद्यालयमा विद्यार्थीहरु पालैपालो बेहोस हुने गरेको प्रधानाध्यापक कर्णले बताए । 

यस्तै जाजरकोटको भेरी नगरपालिका स्थित त्रिभुवन आधारभूत विद्यालय रिसाङमा पनि दैनिक १० जनासम्म विद्यार्थी बेहोश भएपछि विद्यालयमा पढाइ नै प्रभावित भयो । विद्यालयमा पठनपाठन भइरहेको समयमा छात्राहरु भूत आयो भन्दै कराएर बेहोश हुन थालेपछि  विद्यालयले कक्षकोठामा नै चिकित्सक बोलाएर परिक्षण गरेको विद्यालयका प्रधानाधयापक कर्णबहादुर शाहीले बताए । 

कक्षाकोठामै छात्राहरु बेहोश हुन थालेपछि विद्यालयमा पुजापाठ समेत गरिएको उनले सुनाए । धादिङ र जाजरकोट जस्तै अन्य जिल्लाका विद्यार्थीहरुमा पनि समय समयमा विद्यालर्थीहरुमा एकैपटक धेरै विद्यार्थी बेहोश हुने, कराउने चिच्याउने, रुख चढ्ने र बक्ने  समस्या देखिने गरेको छ  । 

के हो कन्भर्सन डिसअर्डर ?  

यो समस्यालाई आम मानिसहरुले ‘मास हिस्टेरिया’ भनेर चिनेपनि चिकित्सकिय भाषामा यसलाई कन्भर्सन डिसअर्डर भनिन्छ । यो तनाव सम्बन्धी रोग रहेको काठमाडौंको महारागञ्जमा रहेको कान्ती बाल अस्पतालकी मनोचिकित्सक डाक्टर जया रेग्मीले बताइन् ।

उनका अनुसार  कन्भर्सन डिसअर्डरको मुख्य कारण तनाव हो । अत्याधिक तनावको कारण विद्यार्थीहरुमा यस्तो समस्या देखिन्छ । ‘मानसिक तनावलाई व्यक्त गर्न वा समस्या समाधान गर्न नसक्दा छात्रछात्राहरु लक्षणको रुपमा कराउने बेहोस हुने, रुने चिच्याउने गर्छन’ डा. रेग्मीले लोकान्तरसँग भनिन् । शारीरिक र मानसिक रुपले वृद्धिविकास हुने उमेर समुहका युवायुवतीहरुमा यो समस्या देखिने गरेको छ ।

‘समान्य किसिमको तनाव सबै मानिसलाई हुन्छ । आफुलाई आइपर्ने समस्याको समाधान गर्न नसक्दा, तनाव व्यवस्थापन गर्न नसक्दा वा त्यसलाई सहन नसक्ने र अरूलाई पनि व्यक्त गर्न नसक्दा युवायुवतिहरुलाई कन्भर्सन डिसअर्डर हुने गर्छ,’ डा.रेग्मीले लोकान्तरसँग भनिन् ।

छात्राहरुमा बढी समस्या

कन्भर्सन डिसअर्डरको लक्षणहरु सबैमा उस्तै नहुने र एउटा विरामीलाई एउटा किसिमको मात्रै लक्षण देखिने चिकित्सकहरु बताउछन् । यो समस्या छात्रा छात्र दुवैमा देखिन सक्ने भएपनि धेरैजस्तो युवतिहरुमा मात्रै देखिने गरेको छ । डा.रेग्मीका अनुसार महिनावारीको समस्या, हर्मोन परिवर्तनको कारणले पनि छात्राहरुमा यो समस्या बढि देखिएको हो । 

‘समाजमा महिलाहरुलाई हेर्न दृष्टिकोणमा अझै पनि परिवर्तन आइसकेको छैन । महिलाहरु सानै देखि समाजिक परिवन्धमा हुर्किएका हुन्छन् त्यसैले उनीहरुको दिमागमा एक किसिमको डर र त्रासले बास लिएको हुन्छ ।

अर्को कुरा महिनावारीको समयमा दिक्क लाग्ने, पेट दुख्ने समस्या हुन्छ’ डा.रेग्मीले लोकान्तरसँग भनिन्, ‘यस्तो अवस्थामा उनीहरलाई केही समस्या भएमा आफुसँग समाधानको उपाय नभएमा र अरुलाई भन्ने वातावरण पाएनन् भने आफ्नो समस्यालाई मन भित्रै गुम्साउछन् । उसको मनले कन्ट्रोल गरेसम्म केही समस्या देखिदैन । यदि यसलाई कन्ट्रोल गर्न नसक्दा कन्भर्सन डिसअर्डरकोलक्षणहरु बाहिर आउँन थाल्छ ।’
यो रोग महिनावारीसँग सम्बन्धित रोग भने नभएको उनको भनाइ छ । 

प्रया छात्रछात्राहरुमा विद्यालयमा भएको समयमा कन्भर्सन डिसअर्डरको समस्या देखिने गरको छ । समस्या देखिएपछि विद्यालयले कक्षकोठाभित्रै लाइन लगाएर विद्यार्थीको हेरविचार गर्ने गरेको छ । यस्ता रोग भएका विरामीलाई एक्लै राखेर उपचार गर्नुपर्ने डा. रेग्मी बताछिन् । 

‘सबै विद्यार्थीलाई एउटै कोठामा राख्दा उनीहरुको डर र मानसिक तनाव कम हुन सक्दैन । साथै अन्य विद्यार्थीहरुलाई पनि विरामी विद्यार्थीसँग राख्दा त्यहि लक्षणको सम्भावना भएको विद्यार्थी छ भने उलाई पनि लक्षणहरु देखिन सुरु हुन्छ’ डा रेग्मीले भनिन् । 

डा. रेग्मीका अनुसार कन्भर्सन डिसअर्डरको उपचार मानसिक तनावलाई कम गर्नु नै हो । उनले भनिन, ‘कन्भर्सन डिसअर्डर भएमा विद्यालयमा अन्य विद्यार्थी र शिक्षकहरु पनि डराउने गर्छन् जसको कारण रोगले ठूलोरुप देखिने गरेको छ । यो रोग क्षणिक मात्रै लक्षण देखिने र अन्य कुनै दिर्घकालिन असर भने छैन’ तर समस्यालाई लुकाउँदै गयो भने यसको अन्य नकारात्मक प्रभाव पर्ने गर्छ ।

कन्भर्सन डिसअर्डर भएका विरामीको उपचार यसरी गर्नुपर्छ :

• विद्यालयमा युवायुवती वेहोस् हुने वा कराउने गरेमा सुरुमा आत्तिनु हुँदैन । 
• धेरै मानिस वा भिडभाड छ भने त्यसलाई नियन्त्रण गर्ने ।
• कन्भर्सन डिसअर्डरको लक्षण देखिएको विरामीलाई छुट्टै कोठामा लैजानु पर्छ ।
• विरामीलाई एक्लै आराम गर्न दिनुपर्छ  ।
• आराम गरेर होस् खुलेपछि विरामीसँग राम्रोसँग कुराकानी गर्नुपर्छ ।
• उसको तवनाको कारण पत्ता लगाउँने प्रयास गर्नुपर्छ । 
  सबै विद्यार्थीलाई एउटै कोठामा राख्दा उनीहरुको डर र मानसिक तनाव कम हुन सक्दैन । साथै अन्य विद्यार्थीहरुलाई पनि विरामी विद्यार्थीसँग राख्दा त्यहि लक्षणको सम्भावना भएको विद्यार्थी छ भने उलाई पनि लक्षणहरु देखिन सुरु हुन्छ ।विरामीले आफ्नो समस्या राखेपछि त्यसको समस्या समाधानको उपाय बताइदिनुपर्छ ।
• विद्यालयहरुमा शारीरिक तथा मानसिक परिवर्तनको विषयमा शिक्षा दिनुपर्छ ।
• घर, समाज र विद्यालयमा खुलेर बोल्ने वातावरण बनाउन पर्छ ।
• विद्यालयमा पटक पटक कन्भर्सन डिसअर्डरको समस्या देखिएमा विद्यालयको शैक्षिक वातावरण विद्यार्थीलाई अनुकुल छ,छैन बुझ्नु पर्छ ।
• शिक्षकले पठनपाठन गराउँदा धेरै डर,त्रास देखाउँनु हुदैन । शारीरिक तथा मानसिक तनाव दिनुहुदैन ।

सामान्य रोगको उपचार गर्न काठमाडौंमा !

कान्ति बाल अस्पतालमा टाढाटाढाबाट कन्भर्सन डिसअर्डरको विरामी आउँने गरेको उनले सुनाइन् ।

‘यो सामान्य किसिमको रोग हो । आराम गरेर तनाव नियन्त्रण गरेमा निको हुने भएपनि  तर यो रोगको चेतनाको अभावमा धेरै रकम खर्च गरेर काठमाडौं सम्म उपचारको लागि आउँनेहरु पनि छन् ।’ डा. रेग्मीले भनिन् ।