पुस ११, २०८०
नेपालको सार्वजनिक प्रशासन, विशेषतः निजामती सेवामा व्यावसायिक सदाचारिता विकास भएन भन्ने प्रश्न समय समयमा उठ्दै आएको छ । कर्मचारीमा स्वाभाविक रूपमा हुनुपर्ने कार्यसम्पादनलाई व्यवस्थित बनाउने सीप, संस्कार र अनुभवजन्य...
प्रदेश नम्बर २ मा मधेसी गठबन्धनले नै मिलीजुली सरकार बनाउनेछ । किनभने यो सैद्धान्तिक कुरा पनि हो । संघीय समाजवादी फोरम नेपाल र राष्ट्रिय जनता पार्टी नेपाल (राजपा)ले साझा गठबन्धन गरेर प्रतिनिधिसभा र प्रदेशसभाको निर्वाचन पनि मिलेरै लडेका कारण मधेसी गठबन्धनकै सरकार बनाउन मधेसी जनताले मातादेश र जनादेश दिएका छन् ।
त्यसका लागि हामी दुवै पार्टी प्रतिबद्ध पनि छौं । सरकारको रूपरेखा कस्तो हुने, मुख्यमन्त्री को बन्ने, सभामुख कसले लिने, भन्ने कुरा सहमति भएको छ ।
हाम्रो पार्टी राजपा नेपालमा संसदीय दलको नेतामा धेरै नेताहरूले दाबी गरिरहेको अवस्थामा मेरो पनि दाबी रहनेछ । पार्टीका केन्द्रीय तहका थुप्रै पदाधिकारीहरू दाबेदार रहेकाले कसले त्यसको अवसर पाउलान भनेर अहिले नै भन्न सकिन्न ।
सर्वसम्मतिले दलको नेता चयन गर्ने अधिकतम प्रयास हुनेछ । आकांक्षीहरू स्वाभाविक रूपले धेरै भए पनि पार्टीले गर्ने निर्णय अन्तिम हुनेछ । र, मेरा लागि पनि पार्टीले गर्ने निर्णय मान्य हुनेछ । त्यसमा फेरि हामी सबै दाबेदारहरू पनि सहमत छौँ । मेरो दाबी भने सभामुखका लागि रहनेछ, नभए सरकारमा पार्टीको तर्फबाट नेतृत्व गर्ने प्रयास रहनेछ ।
हामीले पूर्वमा झापादेखि पश्चिममा कञ्चनपुरसम्मको भू–भागको मधेश–थरुहट प्रदेशका लागि आन्दोलन गरेका थियौँ । आन्दोलनमा सबै ठाउँको ठूलो योगदान थियो । आज अधुरो सीमाङ्कनसहित संघीयता आएको छ । त्यसको फल खाने सबैको इच्छा हुनु स्वाभाविक नै हो ।
त्यसैक्रममा प्रदेश नम्बर २ को अस्थायी राजधानी सरकारले जनकपुरलाई तोक्यो । वीरगञ्ज पनि राजधानीका लागि पर्याप्त पूर्वाधार भएको ठाउँ हो । त्यसैले वीरगञ्जले राजधानीको लागि गरिरहेको आन्दोलन एकदमै जायज हो । पूर्वाधार, पहुँच, विकास निर्माणका हिसाबले पनि राजधानीका लागि योग्य हो, वीरगञ्ज ।
तर, हाम्रो मधेश आन्दोलन र संघर्ष राजधानीका लागि भएको होइन, संघीयताका लागि भएको थियो । धेरै मुस्किलले २२ वटा जिल्ला रहेको मधेस अहिले आठवटा जिल्लामा खुम्चिएको छ । के गर्ने, यो सरकारले त अस्थायी राजधानी पनि नतोक्ने मुड्मा थियो ।
प्रदेश प्रमुखलाई काठमाडौंमै शपथ ग्रहण गराएर सम्पूर्ण प्रदेश सभा सदस्यहरुलाई पनि काठमाडौंमै शपथ ग्रहण गराउने कुरा गरेको थियो । मैले नै सबैभन्दा पाहिले त्यसको विरोध गरेको थिएँ । पछि सबै साथीहरूले पनि विरोध गरेपछि जनकपुरमा हामीले शपथ ग्रहण गर्न सफल भयौँ ।
मेरो भनाइ के हो भने राजधानीका लागि यो प्रदेशको आठवटै जिल्ला उपयुक्त छ । मैले वीरगञ्जको वकालत गरिरहँदा यो पनि भन्छु कि जनकपुर राजधानीका लागि अनुपयुक्त होइन । आजको दिनमा हामी विवादमा आउनु हुँदैन ।
मधेसका लागि संघीयता अहिले परीक्षाको चरणमा छ । भर्खरै जन्मिएको शिशुलाई हामीले सुरक्षित तरिकाले संरक्षण र संवर्द्धन गर्दै अगाडि लैजानुपर्छ । कुनै दम्पत्तीलाई सन्तान नभइरहेको अवस्थामा धेरै लामो अन्तरालपछि शिशु जन्मियो भने त्यसका आमाबाबुले कसरी सन्तानलाई पालनपोषण गर्दछन्, के कस्ता सपनाहरू देख्छन्, ठीक त्यसैगरी अहिले हामीले यो मधेस प्रदेशलाई अगाडि लैजानुपर्छ । त्यसका लागि हामीले पनि एउटा सपना सजाएका छौँ कि यो प्रदेशलाई एउटा नमूना प्रदेशको रूपमा अगाडि बढाउनुछ ।
प्रदेशका ५४/५५ लाख जनता परीक्षाको घडीमा छ । नेतृत्वको दायित्व हो कि कसरी प्रदेशलाई हाँक्ने हो । हामी सबैजना मिलेर यो परीक्षाको सामना गरौँ । पक्कै पास हुन्छौँ । प्रदेश सभाको बैठकबाट दुईतिहाइ बहुमत कुन ठाउँको नाउँमा जुट्छ त्यो नै स्थायी राजधानी हुनेछ । वीरगञ्ज वा जनकपुर वा तेस्रो कुनै अन्य ठाउँ पनि राजधानीका लागि उपयुक्त हुनसक्छ ।
नयाँ ठाउँलाई स्मार्टसिटीका रूपमा विकसित गरेर त्यहाँ पनि स्थायी राजधानी बनाउने कुरा आउन सक्छ । त्यसैले कुन ठाउँ उपयुक्त हुन्छ भन्ने सवालमा म बारा जिल्लाबाट जितेर आएका कारण पनि वीरगञ्ज नै राजधानीका लागि उपयुक्त हुन्छ भन्छु । राजधानीका लागि मतदान हुँदा मेरो भोट स्वाभाविक रूपमा वीरगञ्जको लागि जान्छ ।
पार्टीले ह्विप लगाउँछौं कि लगाउँदैनौं भन्ने कुरा अहिले नै भनिरहनु उपयुक्त हुँदैन । त्यो अलि हतार हुन्छ । अहिले वीरगञ्जमा कतिपय नेताहरुले बारा, पर्सा र रौतहट तीन जिल्लालाई अलग गरेर छुट्टै प्रदेश बनाएर भए पनि राजधानी कायम गर्ने कुरा भनिएको छ त्यो अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको आधारमा कांग्रेस/एमालेका नेताहरूले बोलिरहेका छन् । त्यसमा हाम्रो कुनै योजना वा सोच अहिले छैन ।
यो प्रदेशलाई विकसित प्रदेश र समृद्ध प्रदेश बनाउने सबभन्दा महत्त्वपूर्ण लक्ष्य हाम्रो काँधमा आएको छ । त्यसको आधार सुशासन हुनेछ । प्रदेशमा सुशासन कायम गर्न सबैभन्दा बढी जरुरी छ । समाजमा रहेको व्याप्त असन्तुष्टिलाई पनि सम्बोधन गर्नुछ । समाजिक विभेद, अराजकता, भ्रष्टाचार, पछौटेपन सबै कुरालाई समाधान गर्न सुशासन नै चाहिन्छ । सुशासनले नै त्यो सबैकुरा नियन्त्रण गर्न सकिन्छ ।
यो प्रदेशको हालत हेर्नुस्, कुनै पनि जिल्लामा १० किलो मिटरसम्म पनि पक्की सडक छैन । सिँचाइको व्यवस्था २५ वर्ष पहिले केही रहेको भए पनि अहिले ती सबै पूर्वाधारहरू धरासायी भएका छन् । दिन प्रतिदिन कृषि उत्पादकत्व घट्दै गएको छ । कृषिमा मात्रै ध्यान दिन सक्यो भने यो प्रदेशलाई मात्रै होइन पूरै देशलाई खाद्यान्न आपूर्ति गर्न सक्ने सामर्थ्य रहेको छ ।
बागवानीदेखि माछापालन, कृषि क्रान्ति, हरित क्रान्ति, स्वेत क्रान्ति, दुग्ध उत्पादनमार्फत प्रदेशमा समृद्धि ल्याउन सकिन्छ । अहिले एक गाउँबाट अर्को गाउँमा जाँदा धुलैधुलो हामीले खानुपरेको छ । तर हामीलाई हाम्रो सन्ततिका लागि ती सबै समस्याहरु समाधान गरेर स्मार्टसिटी निर्माण गर्नुछ । दक्ष जनशक्ति उत्पादन गर्नुछ । पाँच जिल्लामा अहिले पनि स्वच्छ खानेपानीको अभाव छ । पानीमा आर्सेनिक पाइन्छ । प्रदेशमा एउटा पनि राम्रो अस्पताल छैन ।
पहिलो संविधानसभामा विकास समितिको सभापति रहँदा मैले केही प्रयास गरेकै हो । फास्टट्रयाक निर्माणको कुरा, निजगढमा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको कुरा होस् वा हुलाकी सडक ती सबैका लागि पहलकदमी लिएकै थिएँ । वीरगञ्जमा विश्वविद्यालय बनाउने कुरा अगाडि ल्याएको थिएँ । त्यसैले अहिले पनि यो प्रदेशलाई समृद्ध बनाउनका लागि पूर्वाधार निर्माण सँगसँगै रुग्ण उद्योगहरूलाई सञ्चालनमा ल्याउनु आवश्यक छ । वीरगञ्जको चिनी मिल, वीरगञ्जको कृषिऔजार कारखाना, जनकपुरको चुरोट कारखानाजस्ता सार्वजनिक स्वामित्वको उद्योगहरूलाई सञ्चालनमा ल्याएर रोजगारी सिर्जना गर्नुका साथसाथै उत्पादकत्व वृद्धि सँगै प्रदेशको आम्दानी र प्रतिव्यक्ति आम्दानी बढाउन सकिन्छ ।
हामीले देखेका छौँ वीरगञ्जको सीमा नाकाको नजिकमै रहेको भारतको सुगौलीमा सरकारद्वारा सञ्चालित चिनी कारखाना ३० वर्षदेखि बन्द थियो । ठूलो झाडीहरू थिए त्यहाँ । सर्पहरू र अन्य जीवजन्तुको आश्रय स्थल बनेको थियो त्यो कारखाना । तर बिहारमा नितिस कुमारको सरकार आएपछि उनले त्यो कारखानालाई सञ्चालनमा ल्याए । अहिले त्यहाँ अलग्गै किसिमको रौनक छाएको छ । त्यसैले वीरगञ्जमा पनि चिनी कारखाना सञ्चालन गर्न सक्यो भने तीन जिल्लामा नगदेबालीको उत्पादन बढ्ने छ । किसानले पनि राम्रो पैसा कमाउन सक्नेछन् ।
यसका अतिरिक्त शिक्षा, स्वास्थ्य, सिँचाइ आदि क्षेत्रमा विकास गर्नु जरुरी छ । एउटा राम्रो अस्पताल बनाउनु आवश्यक छ । ठाउँ–ठाउँमा स्मार्टसिटी बनाउन सकिन्छ । अहिले राजधानीका लागि विवाद किन देखिएको छ भने मान्छेलाई लाग्दछ कि राजधानी भएकै ठाउँमा सबै सेवाहरु केन्द्रिकृत हुनेछन् । त्यसैले प्रत्येक जिल्लामा विभिन्न सेवा–सुविधासहितको स्मार्टसिटी बनाउन सकियो भने सबै जिल्लाले राजधानी जस्तो सेवा सुविधा प्राप्त गर्न सक्दछन् ।
(सोनलसँग लोकान्तर प्रतिनिधि अजय अनुरागीले गरेको कुराकानीमा आधारित)
नेपालको सार्वजनिक प्रशासन, विशेषतः निजामती सेवामा व्यावसायिक सदाचारिता विकास भएन भन्ने प्रश्न समय समयमा उठ्दै आएको छ । कर्मचारीमा स्वाभाविक रूपमा हुनुपर्ने कार्यसम्पादनलाई व्यवस्थित बनाउने सीप, संस्कार र अनुभवजन्य...
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
एक दिन काम विशेषले नयाँ सडकतिर गएको थिएँ, मोबाइल टिङटिङ गर्यो । हेरेँ पुराना मित्र जयदेव भट्टराई, सम्पादक मधुपर्क (हाल अवकाश प्राप्त) ले सम्झेका रहेछन् । हामी दुई लामो समयसम्म सँगै रह्यौँ, कहिले गोरखापत्र...
आत्मिक शुद्धताका पक्षपाती दार्शनिक सुकरात चौबाटोमा उभिएर एथेन्सबासीलाई आह्वान गरिरन्थे– ‘तपाईं नीति, सत्य र आत्माको शुद्धताका लागि किन ध्यान दिनुहुन्न ?’ उनका अर्थमा त्यो जीवन बाँच्न योग्य हुँदैन...
दाम्पत्य जीवनको मूलभूत आधार भनेको विवाह संस्कार हो । यस संस्कारले उमेर पुगेका केटाकेटीलीलाई आपसमा मिलेर जीवनरथ अघि बढाउने स्वीकृति दिएको हुन्छ । यसो त संस्कारहरू धेरै छन् । तिनमा १६ संस्कार विशेष महत्व...