काठमाडौं, २४ फागुन–पोखरामा नेपालको सवैभन्दा ठूलो वायो ग्यास प्लान्ट निर्माण भइरहेको छ । वैकल्पिक उर्जा प्रवर्धन केन्द्रको अनुदान र प्राविधिक सहयोगमा पोखराको मजुवामा वायो ग्यास प्लान्ट निर्माण भइरहेको हो । 
‘गण्डकी उर्जा’ नाम दिइएको उक्त ग्यास प्लान्ट १२ जना युवाको अग्रसरतामा निर्माण भइरहेको छ । जग्गा  खरिद बाहेक ग्यास उत्पादन प्लान्टमा १८ करोडको लगानी लाग्ने छ ।
पोखराबाट १५ किलोमिटर दक्षिणमा रहेको मजुवामा निर्माणधिन प्लान्ट ५० रोपनी जग्गामा फैलिएको छ । कम्पनीले किनेको २५ रोपनी र ३० वर्षका लागि भाडामा लिइएको २५ रोपनीमा प्लान्ट निर्माण भइरहेको गण्डकी उर्जाका कार्यकारी अधिकृत प्रतिक गुरुङले बताए । 

प्लान्टबाट दैनिक १६०० केजी ग्यास उत्पादन हुने छ । 

ग्यास निकाल्नका लागि दैनिक ४० देखि ४५ टन कच्चा पदार्थ चाहिन्छ । त्यसका लागि फोल्ट्रफर्मको फोहर, गाईबस्तुको मल, कुहिएको तरकारीका बोर्का आवश्यक पर्छ । 
‘ग्यास उत्पादनलाई चाहिने कच्चा पदार्थ पोल्ट्री फर्म, गाई फर्म, तरकारी बजारबाट ल्याउछौं’ गुरुङले भने,‘अहिले कच्चा पदार्थ प्रतिकिलो एक रुपैयाँमा किनिरहेका छौं ।’
प्लान्टबाट दैनिक १६०० केजी ग्यास अर्थात , (१४ केजीको एलपी ग्याससँग तुलाना गर्दा) तथा  दैनिक १५ टन प्राङगरिक मल उत्पादन हुने गुरुङले बताए । 

उक्त कम्पनीले कच्र्चा पदार्थ प्रति केजी रु १ एकका दरले खरिद गर्ने गर्छ ।

५० प्रतिशत काम सम्पन्न
ग्यास र प्रांगारिक मलको विक्रि वितरण गर्नका लागि सञ्चालनमा ल्याउन लागिएको गण्डकी उर्जाको निर्माणको काम ५० प्रतिशत सम्पन्न भएको प्रमुख कार्यकारी गुरुङले जानकारी दिए । 
‘अहिलेसम्म करिब ५० प्रतिशत काम सकिएको छ अब तीन महिना भित्रमा बाँकी काम सक्ने योजना छ’ गुरुङले लोकान्तरसँग भने । 
प्लान्ट निर्माणसम्पन्न भएर उत्पदान शुरु भएसँगै ४० जनाले प्रत्यक्ष रोजगारी पाउने छन् । साथै बायो प्लान्टको लागि मेकानिकल इन्जिनियर, इलेक्ट्रनिकल इन्जिनियर, माइक्रोबायोलोजिष्ट, बातावरण विज्ञको समेत आवश्यकता पर्ने गुरुङले बताए । 
‘प्लान्ट निर्माण सकिएसँगै हामीलाई जनशक्तिको आवश्यकता पर्छ’ गुरुङले भने,‘हामी स्थानीय जनशक्तिलाई पहिलो प्राथमिकता दिन्छौं र दिइरहेका पनि छौं ।’
बजारमा फालिएको कुहिने फोहोलाई जम्मा गरि यसबाट ग्यास निकालेर पर्यावरणलाई सफा राख्ने लक्ष लिएको उनले बताए ।  उनले भने–“फोहोरबाट मोहोर निकाल्ने हाम्रो उद्देश्य हो  । यसले बातावरण पनि सफा हुन्छ र आम्दानी पनि हुन्छ ।’

सरकारी टोलीद्वारा निरीक्षण
यस बायो प्लान्टको हालै सरकारी टोलीले निरीक्षण गरेको छ ।
जनसंख्या तथा वातावरण मन्त्रालयका सचिव प्रकाश माथेमा, वैकल्पिक ऊर्जा प्रबद्र्धधन केन्द्रका कार्यकारी निर्देशक रामप्रसाद धिताल तथा वैकल्पिक ऊर्जाका प्राविधिकसहित ७ जनाको टोलीले प्लान्टको स्थलगत निरीक्षण गरेको हो ।

वैकल्पिक ऊर्जा प्रबद्र्धन केन्द्रले नेपालमा वैकल्पिक ऊर्जाको प्रयोगमा जोड दिँदै आएको छ । गोबर ग्यास, बायो ग्यास, हावाबाट बिजुली, पानी घट्टबाट बिजुली, माइक्रो हाइड्रो, सौर्य ऊर्जाबाट बिजुली, बायोमासजस्ता वैकल्पिक ऊर्जाका स्रोतका लागि अनुदानसमेत दिँदै आएको छ ।

केन्द्रले शहरी क्षेत्रबाट निस्कने फोहोर, गोबर ग्यास, सौर्य ऊर्जा, हावाबाट बिजुलीजस्ता वैकल्पिक ऊर्जाका क्षेत्रमा काम गर्दै आएको कार्यकारी निर्देश रामप्रसाद धितालले बताए ।

देशका १८ प्रतिशत बिजुलीको पहुँच नपुगेका ठाउँमा र विकासोन्मुख शहरी क्षेत्र तथा विकासशील शहरी क्षेत्रमा खाना पकाउने ग्यासको समस्या भएकोले त्यसको न्युनिकरणका निम्ति वैकल्पिक बायो ग्यासको लागि विषेश जोड दिइएको धितालको भनाइ छ ।
वेस्ट इनर्जी (फालिएको कुहिने फोहोरबाट निस्किने ऊर्जा)को रूपमा शहरबाजरबाट निस्कने कुहिने फोहोर, गाइबस्तुको गोबर, चिनी मिलबाट निस्कने फोहोर आदिलाई ऊर्जाकोरूपमा विकास गर्नका लागि केन्द्रले ठूलो परियोजना अघि बढाएको छ ।

परियोजनाअन्तर्गत भैरहवानजिकै नवलपरासीको सुकौलीमा प्लान्ट निर्माण सम्पन्न भई उत्पादनसमेत शुरु भइसकेको छ, स्याङ्जाको पुतली बजारनजिकै निर्माण सम्पन्न भएको प्लान्ट उत्पादन शुरु गर्ने चरणमा छ । यस्तै पोखराको मजुवामा निमार्णाधीन अवस्थामा छ, जसको ५० प्रतिशत काम सम्पन्न भएको छ । चितवन र धरानमा पनि यस्तै प्लान्ट निर्माणको प्रक्रिया अघि बढेको छ ।
यसको मुख्य उद्देश्य एलपी ग्यासलाई विस्तापित गरी बायो ग्यासलाई अगाडि ल्याउनु र त्यसबाट निस्किने कम्पोस्ट मललाई बढावा दिनु हो । बजारबा निस्कने फोहोरबाट विद्युतीय शक्ति निस्कने र वातारणमा प्रदुषणको मात्रा पनि कम हुने धितालको तर्क छ ।

कस्तो हुन्छ प्रक्रिया ?
यो वातावरणमा रहेका कुहिने बस्तुलाई कुहाएर त्यसबाट ऊर्जा उत्पादन गर्ने प्रक्रिया हो । यो मेमरेन टोक्नोलोजीमा आधारित छ । कच्चा पदार्थलाई एकै ठाउँमा जम्मा गरी ठूलो डाईजस्टरमा राखिन्छ र त्यसले ग्यास तथा मल निकाल्दछ । यसरी निस्किने ग्यासलाई माथि बेलुनमा जम्मा गरिन्छ । त्यसपछि ग्यासलाई हाई कम्प्रेस गरी सिलिण्डरमा भरिन्छ ।
कच्चा पदार्थकोरूपमा गाईवस्तुको मल, बङगुरको मल, पोल्ट्री फर्मबाट निस्किएको फाहोरलाई प्रयोग गरिन्छ । साथै बजारबाट निस्किने कुहिने फोहोर पनि यसका लागि उपर्युक्त कच्चा पदार्थ हो ।
विगत २५÷३० वर्षदेखि गोबर ग्यासमा जोड दिँदै आएको वैकल्पिक ऊर्जा केन्द्रले ठूला बायो प्लान्ट निर्माणमा पनि प्राविधिक तथा आर्थिक सहयोग गर्दै आएको केन्द्रका इञ्जिनियर प्रकाश अर्याल बताउँछन् । ‘गोबर ग्यास जस्तै गाईभैँसीको मल र अन्य कुहिने वस्तुबाट उत्पादन हुने भएकाले यसलाई गोबर ग्यासको ठूलो रूप मान्न सकिन्छ,’ इञ्जिनियर अर्यालले भने, ‘तर धेरै कच्चा पदार्थ लाग्ने र व्यवसायिकरूपमा पनि विकास गर्न सकिने भएकाले यसलाई बायो ग्यास प्लान्ट भनिएको हो ।’

यसबाट निकस्ने ग्यास वातावरणीय हिसाबले पनि राम्रो हुने र नेपालजस्तो कृषि प्रधान मुलुकमा कृषिमा व्यवसायिकता ल्याउन सहयोग पुग्ने अर्यालको भनाइ छ ।
यसले फोहोरलाई कच्चापदार्थको रूपमा लिने भएकाले फोहोरबाट प्रदूषण नियन्त्रणमा पनि सघाउँछ । यसले नेपालमा खाना पकाउने ग्यासको मागलाई व्यवस्थापन गर्न पनि सघाउने भएकाले सरकारले प्रोत्साहित गर्दै लैजान सकेमा ग्यासमा आत्मनिर्भर हुन सकिने अर्याल बताउँछन् ।