काठमाडौं, २७ चैत-प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओलीको भारत भ्रमणका क्रममा भएको जलमार्गको विकास गर्ने सहमतिलाई निकै महत्त्वका साथ हेरिएको छ । सो सहमतिपछि नेपालमा जलमार्गको सम्भावना छ कि छैन भन्ने विषय आम सर्वसाधारणको चासोको विषय बनेको हो ।

भारतसँग सम्झौता भएका महत्त्वपूर्ण परियोजना कार्यान्वयनको गति एकदमै सुस्त र भारतीय पक्षको फाइदामा मात्रै अघि बढ्ने गरेको पृष्ठभूमिमा जलमार्ग योजनाका कामहरू कसरी अगाडि बढ्छन् भन्नेमा धेरैको चासो छ ।

जानकारहरूका अनुसार नेपालका तीन ठूला नदीहरू हुँदै भारतसँग जलमार्ग जोडिने सम्भावना छ । नेपालका तीन ठूला नदी कोशी, गण्डकी र कर्णाली भारतको गंगा नदीमा मिसिने भएको हुनाले ठूला तथा मझौला आकारका पानीजहाज चलाउन सकिने विज्ञहरू बताउँछन् ।

समुद्री बन्दरगाहलाई नेपालका ठूला नदीको प्रवाहसँग जोड्ने उक्त योजना  निकै महत्वपूर्ण र आवश्यक रहेको विश्लेषकहरू बताउँछन् ।

दुवै पक्षले गम्भीरतापूर्वक अध्ययन गरे प्रशस्त सम्भावना रहेको भए पनि तत्काल अघि बढी हाल्ने अवस्था भने नभएको विश्लेषकहरूको भनाइ छ ।

यो विषयमा सामान्य अध्ययन वि.सं. २०२० कै दशकमा भए पनि त्यतिबेला भारतले असहमति जनाउदा काम अगाडि बढ्न नसकेको जानकारहरूको भनाइ छ ।

तर प्रशस्त अध्ययन गर्न जरुरी भएकाले अहिले नै हौसिन आवश्यक नभएको लामो समय नेपालमा जलमार्गको सम्भावनाबारे अध्ययन गरिरहेकी एक अर्थशास्त्री दिक्षा सिंह बताउँछिन् ।

उनी भन्छिन्, ‘प्रस्तावित जलमार्गले सामान ढुवानी र पर्यटनमा प्रशस्त सम्भावना बोकेको छ । नेपालले २०२० को दशकमै चाहेको जलमार्गमा भारत सकारात्मक देखिनु एक सुखद् संयोग छ । नेपालका ठूला नदीहरूमार्फत समुद्रसम्मको पहुँचका लागि बाटो खुलेको छ । यसलाई सरकारले ठूलो अवसरका रूपमा लिनुपर्छ । तर सरकारी स्तरबाट आधिकारिक रूपमा पर्याप्त अध्ययन नभएकाले हौसिनुपर्ने कुरा छैन । अहिलेको अवस्थामा छिटो भन्दा छिटो दुवैतर्फबाट विस्तृत अध्ययन गर्न सके त्यसले गति लिन सक्नेछ ।’

अर्का जानकार नेपाल सरकारका पूर्व जलस्रोत सचिव द्वारिकानाथ ढुंगेलले नेपालले यसलाई एक अवसरका रूपमा लिएर तीव्ररूपमा काम गर्नुपर्नेमा जोड दिए ।

उनले भने, ‘राजा महेन्द्रका पालामा कुरा उठेको यो विषयमा गैरसरकारी स्तरमा थुप्रै साना अध्ययन भएका छन् । सरकारी स्तरमा तदारुकताका साथ लिए नेपालले समुद्रसम्मको पुहुँचमा पुग्न सक्छौं । जलमार्गबाट सामग्री ढुवानी सस्तो पर्छ । त्यसकारण हामीले जुन किसिमले सामान ढुवानीमा समस्या भोगिरहेका छौं, जलमार्ग प्रयोग गर्दा त्यो सहज हुनेछ । दुई देश जलमार्ग विस्तारका लागि सकारात्मक रहेकाले नयाँ ढोका खुलेको हो । यसको हामीले सदुपयोग गर्नुपर्छ ।’

विगतमा पनि पटक–पटक नेपाल–भारत जलमार्गबारे प्रशस्त सम्भाव्यता अध्ययन भए पनि कार्यान्वयनको चरणमा प्रवेश गर्न नसकेको सरकारी अधिकारीहरू बताउँछन् । भौतिक पूर्वाधार मन्त्रालयका प्रवक्ता राजेन्द्रराज शर्माले नेपालका तीनवटा नदीमार्फत जलमार्गको सम्भावना रहेको बताउँदै कोशी व्यारेजदेखि सिम्लेसम्मको खण्डमा सबैभन्दा बढी जलमार्गको सम्भावना देखिएको बताए ।

उनका अनुसार सन् २०११÷०१२ मा तीन ठूला नदीमध्ये कोशी व्यारेजदेखि सुनकोशीको घुर्मीसम्म १ सय ७३ किलोमिटर, गण्डकीको देवघाटबाट फिस्लिङसम्म १ सय ८५ किलोमिटर र कर्णालीको भेरी बेसिनसम्ममा १ सय २३ किलोमिटर अध्ययन भएको छ । ती स्थानमध्ये कतिपय स्थानमा पर्यटन तथा मनोरञ्जनका लागि मात्रै बढी सम्भावना देखिएको शर्माले बताए ।