बुटवल, ३ वैशाख- सामुदायिक विद्यालय भन्नासाथ पढाइ कमजोर हुन्छ, भन्ने आम बुझाइ पाइन्छ । शहरमा निजी विद्यालयमा पढाउने चलन बढी भएकोले सामुदायिक विद्यालयमा विद्यार्थी कम हुन्छन् भने अनुमान गरिन्छ । तर रूपन्देहीका केही सामुदायिक विद्यालय यस्ता छन्, जसले अभिभावकको सोचाइलाई गलत साबित गर्दै आएका छन् ।

बुटवलस्थिल कालिका मानवज्ञान मावि, कान्ति मावि, तिलोत्तमास्थित शान्ति नमूना मावि र नवीन औद्योगिक कदरबहादुर रीता माविको साख राष्ट्रियस्तरमै अब्बल छ । जहाँ विद्यार्थी पढाउन मन्त्रीदेखि सांसददको सोर्स लगाएर पनि भर्ना पाउँदैनन । यी चारवटै विद्यालय देशकै नमूना विद्यालयमा पर्छन् । यी चारै विद्यालयले निजी विद्यालयको भन्दा राम्रो नतिजा ल्याउँदै आएका छन् ।

अहिले विद्यालय भर्ना अभियान शुरू भएको छ । यी चार विद्यालयमा निजी विद्यालय छाडेर भर्ना हुन आउनेको तछाड÷मछाड हुनेगर्छ । मेहनेती शिक्षक, अंग्रेजी माध्याममा पढाइ र लगनशील विद्यार्थीका कारण विद्यालयको नतिजा सधैँ उत्कृष्ट छ । शिक्षक, अभिभावक र विद्यार्थीबीचको सम्बन्ध लोभलाग्दो छ ।

कालिका र मानवज्ञान समायोजन भएर कालिका मानवज्ञान मावि भएको छ । यो विद्यालय देशकै धेरै विद्यार्थी भएको विद्यालयमा पर्छ । अंग्रेजी र नेपाली दुवै विषयमा विद्यार्थीको रुचिअनुसार उचित शैक्षिक वातावरणमा गुणस्तरीय शिक्षा दिएकाले कालिका मावि आकर्षणको केन्द्र बनेको छ ।

जहाँ ४ हजार ३ सय ९७ विद्याार्थी छन् । सम्भवत देशकै धेरै विद्यार्थी भएको विद्यालयमा पर्छ कालिका । विद्यालयका प्रधानध्यापक घनश्याम पाठकले यसवर्ष एक हजार विद्यार्थी थप गरेर ५ हजार ५ सय पु¥याउने लक्ष्य भएको बताए । उनले भने, ‘दुई विद्यालय मर्ज गरेका छौं । अब साविक मानवज्ञानमा अंग्रेजी माध्यामबाट मात्र पढाई हुन्छ । साविक कालिकामा अंग्रेजी नेपाली दुवै माध्यामबाट पठन–पाठन गरिन्छ ।’

पाठकले थपे, ‘हामीले भर्ना हुनका लागि विद्यार्थीलाई केही मापदण्डको परीक्षा जस्तो इन्ट्रान्स लिन्छौं । त्यसमा पास हुनेले भर्ना पाउँछ । पास हुन नसक्नेले पाउँदैन । सांसददेखि मन्त्रीको सोर्समा भर्ना गर्न लगाए पनि हामी भर्ना लिँदैनौं ।’ कालिकाले विगत ५ वर्षदेखि लगातार साविक एसएलसी र हाल एसईईमा शत प्रतिशत विद्यार्थी उत्तीर्ण गराउँदै आएको छ ।

‘विद्यार्थी आए अनुसारको स्रोत र साधन नभएका कारण चाहेर पनि हरेक वर्ष भर्ना हुन आउने सबै विद्यार्थीलाई पढाउन सकेका छैनौं । सबै विद्यार्थीलाई राख्न नसकेर प्रवेश परीक्षा लिएर छान्ने गरेका छौं,’ प्रधानाध्यापक पाठकले भने । 

विद्यालयको पूर्वाधार बलियो छ । विद्यार्थी बोक्न आफ्नौ ३ वटा गाडी छन् । कालिकाले राष्ट्रिय पुरस्कार पनि लगातार हात पार्दै आएको छ ।

सामुदायिक विद्यालयको शैक्षिक स्तर खस्कियो भन्ने आम अभिभावकको बुझाइविपरीत शान्ति नमूना माविले गरेको प्रगति सामुदायिक विद्यालय सुुधारका अभियानमा लागेकाहरूका लागि समेत प्रेरणादायी छ ।

विद्यालयमा २ हजार ५ सय विद्यार्थी अध्ययनरत छन् । विद्यालयकी छात्रा भावना अर्याल २०७१ सालको एसएलसी परीक्षामा ९३.८८ प्रतिशत अंक ल्याएर नेपाल द्वित्तीय भएकी थिइन् । त्यस्तै गत वर्ष ३.६ जिपीएभन्दा बढी ल्याउने विद्यार्थी नै ४३ जना थिए । विद्यालयका प्रधानाध्यापक कूलप्रसाद लामिछानेले यसवर्ष २ सय जना नयाँ विद्यार्थीमात्र विद्यालयले लिन सक्ने बताए । निजी विद्यालय छाडेर आउनेको ओइरो नै लाग्छ । हाम्रो क्षमता यस शैक्षिक सत्रका लागि २ सय जना मात्र छ ।’

लामिछानेले थपे, ‘सामान्य परीक्षा लिन्छौं । पास गर्नेलाई भर्ना लिन्छौं । विद्यालयमा कुनै दबाबमा भर्ना लिन सकिँदैन । त्यस्तो विद्यालयमा गर्न पनि हुँदैन, गरिँदैन पनि ।’ अन्य स्कूलमा विद्यार्थी बोलाउन घरदैलो अभियान चलाउनुपर्छ । हामीकहाँ भने अहिले नै अभिभावकले भर्ना फाराम लिएर जान थालिसकेका छन् ।

त्यस्तै बुटवलकै कान्ति माविको अवस्था पनि अन्यको भन्दा कम छैन । विद्यालयमा २ हजार विद्यार्थी अध्ययनरत छन् । यस वर्ष विद्यालयले ५ सय नयाँ विद्यार्थी भर्ना लिने तयारी गरेको छ । जसका लागि फारम वितरण गरिसकेको छ । विद्यालयका प्रधानाध्यापक गोविन्द ज्ञवालीले आफूहरू कुनै निजी विद्यालयभन्दा कम नभएको दाबी गरे ।

२०७१ को एसएलसी परीक्षामा विद्यालयका छात्र मनोज भण्डारीले ९३.५ प्रतिशत अंक ल्याएर नेपाल तृतीय भए । उनीसँगै ९० प्रतिशत र त्यसभन्दा बढी अंक ल्याएर उत्तीर्ण हुने विद्यार्थी ४ जना थिए । त्यस्तै गत वर्षको एसईई परीक्षामा ३.९ जिपिए ल्याएर प्रदेश नम्बर पाँचमा विद्यालय प्रथम भयो । विद्यालयले हरेक वर्ष शत प्रतिशत विद्यार्थी उत्तीर्ण गराउँदै आएको छ ।

ज्ञवालीले भने, ‘निजी स्कूल छाडेर गत वर्ष १ हजार ५ सय विद्यार्थी आएका थिए । हामीले ५ सय विद्यार्थी मात्र लियौं । यसवर्ष पनि पाँचसय विद्यार्थी मात्र भर्ना लिने क्षमता छ ।’

उनले थपे, ‘दक्ष अनुभवी, तालिमप्राप्त जनशक्ति, भौतिक पूर्वाधार कान्तिको आधार हो ।’ गरीब र धनीबीचको खाडल पुर्नका लागि सबै सामुदायिक विद्यालयको शैक्षिक गुणस्तरको सुधार अभियान सञ्चालन गर्नुपर्छ । सुकुम्बासी बस्तीका विद्यार्थीहरू पढ्ने नवीन औद्योगिक कदरबहादुर रीता मावि मुलुककै नमूना विद्यालय बनेको छ । नवीनले उत्कृष्ट विद्यालयकारूपमा राष्ट्रपतिबाट पटक–पटक पुरस्कार पाएको छ ।

विद्यालयका ६० प्रतिशत बालबालिका सुकुम्बासी क्षेत्रका छन् । विद्यालयका प्रधानाध्यापक प्रेमबहादुर बस्नेतले विपन्न विद्यार्थी नै विद्यालयको जग भएको बताए । विद्यालयका १ हजार ७ सय विद्यार्थी अध्ययनरत छन् । बस्नेतले यसवर्ष ३ सय विद्यार्थी भर्ना गर्ने बताए । गतवर्ष ६ सय विद्यार्थीका लागि स्थान नपुगेर फर्काएको थियो ।

यहाँका धेरै निजी विद्यालय छाडेर पछिल्लो समय अब्बल नतिजा ल्याउने विद्यालयमा भर्ना हुन जाने क्रम बढेको छ । रूपन्देहीका स्थानीय तहले कम विद्यार्थी भएका सामुदायिक विद्यालयलाई मर्ज गरेर शैक्षिक सुधार गर्ने बाटोमा लागेका छन् ।