जनकपुरधाम, ४ वैशाख– शिक्षा, विज्ञान तथा प्रविधि मन्त्री गिरिराजमणि पोखरेलको गृह जिल्लामा नै दश हजारभन्दा बढी बालबालिका विद्यालयबाहिर रहेको पाइएको छ । गृहजिल्ला महोत्तरीलाई साक्षर जिल्लाको रूपमा घोषणा गराउन हतार गरिरहेका शिक्षामन्त्री पोखरेलका लागि विद्यालयबाहिर यतिका संख्यामा बालबालिका रहनु ठूलो चुनौती बनेको छ ।

शिक्षामन्त्री पोखरेलले सामुदायिक विद्यालाहरूमा आमूल परिवर्तन ल्याउन क्रान्तिकै आवश्यकता रहेको र विभिन्न नीति तथा कार्यक्रम र सुधारका विभिन्न रोडम्याप सार्वजनिक गरिरहँदा उनकै गृह जिल्लाको शिक्षाको अवस्था अत्यन्तै दयनीय रहेको पाइएको छ ।

सरकारले देशैभरि विद्यार्थी भर्ना अभियान सञ्चालन गरिरहेको अवस्थामा शिक्षामन्त्रीकै गृह जिल्लामा यतिको ठूलो संख्यामा बालबालिकाहरू विद्यालयबाहिर छ ।

राष्ट्रिय जनगणना २०६८ अनुसार महोत्तरी जिलामा ३२ हजार ५६ जना बालबालिका विद्यालयबाहिर थिए । आर्थिक वर्ष २०७३/०७४ मा युनिसेफ र अनौपचारिक शिक्षा केन्द्रको सहयोगमा गरिएको सर्वेक्षणका आधारमा १० हजार ५ सय ५० जना बालबालिका अझै विद्यालयभन्दा बाहिर छन् ।

महोत्तरीका जिल्ला शिक्षा अधिकारी ठूलोबाबु दाहालका अनुसार गत वर्ष युनिसेफको सहयोगमा विद्यालयबाहिर रहेका बालबालिकाका लागि १३ गाविसमा किशोरी शिक्षा कार्यक्रम विभिन्न ८० वटा केन्द्रहरूमा सञ्चालन गरिएको थियो । जसबाट १ हजार ६ सय जना बालिका विद्यालय शिक्षामा प्रवेश गरेका थिए ।

अहिले महोत्तरीको सदरमुकाम जलेश्वर नगरपालिकामा मात्रै ९ सय ९९ जना, मटिहानी नगरपालिकामा ५ सय ६१ जना पिपरा गाउँपालिकामा ५ सय ५२ जना, महोत्तरी गाउँपालिकामा ५ सय ६२ जना भंगहा नगरपालिकामा १ हजार ४ सय ७७ जना लोहारपट्टी नगरपालिकामा १ हजार २ सय ६३ जना, बलबा नगरपालिकामा ६ सय ३१ जना,सोनामा गाउँपालिकामा ७ सय ३९ जना, एकडारा गाउँ पालिकामा ४ सय ३ जना, मनरा शिसवा नगरपालिकामा ७ सय ३६ जना, सम्सी गाउँपालिकामा १ हजार ३ सय ८६ जना, रामगोपालपुर नगरपालिकामा ५ सय ६९ जना, औरही नगरपालिकामा ५ सय ९४ जना, गौशाला नगरपालिकामा १ हजार १ सय ६३ जना, बर्दिबास नगरपालिकामा ६ सय १५ जना बालबालिकाहरू विद्यालयबाहिर रहेका छन् ।

सबैभन्दा बढी भंगहा नगरपालिकामा बाहिर रहेको देखिएको छ । भंगहा नगरपालिकाका मेयर सञ्जीवकुमार साह भन्छन्, ‘मेरो नगरपालिकामा सबैभन्दा बढी दलित समुदायको बसोबास छ, त्यसकारण धेरै बालबालिका विद्यालयको पहुँचभन्दा बाहिर छन् । यस शैक्षिक सत्रमा ती सबै विद्यार्थीलाई विद्यालयमा भर्ना गराउन विशेष अभियान चलाउने छु ।’ दलित समुदायका विद्यार्थीहरूका लागि निजी खर्चबाट टिफिन बक्स किनेर दिने तयारि गरेको मेयर साहले लोकान्तरसँग बताए ।

महोत्तरी जिल्लामा कुल ३९ माविमा उच्च माध्यमिक विद्यालय तह सञ्चालनमा रहेकामध्ये २६ जना दरबन्दीमा र ५१ जना राहतमा गरी कुल ७७ जना शिक्षकहरूको दरबन्दी रहेको छ । त्यसैगरी कुल ८४ वटा माध्यमिक विद्यालयहरू सञ्चालनमा रहेको छ, जसमध्ये २ सय ७ जना दरबन्दीमा र ६२ जना राहतमा गरी कुल २ सय ६९ जना शिक्षकहरूको दरबन्दी रहेको छ । त्यसैगरी ४६ वटा निम्न माध्यमिक विद्यालय सञ्चालनमा रहेकोमा २ सय २१ जना दरबन्दी र ७० जना राहत शिक्षक गरी कुल २ सय ९१ जना शिक्षक छन् ।

त्यसैगरी प्राथमिक विद्यालयतर्फ १ सय ८६ वटा प्रावि सञ्चालनमा रहेकोमा १ हजार ५८ दरबन्दी र ४ सय ७ जना राहत शिक्षक गरी कुल १ हजार ४ सय ६५ शिक्षकको दरबन्दी छ । आधारभूततर्फ २ सय ३२ विद्यालय सञ्चालनमा रहेकोमा १ हजार २ सय ७९ दरबन्दीमा र ४ सय ७७ राहतमा गरी कुल १ हजार ७ सय ५६ जना शिक्षकको दरबन्दी छ ।

यसका अतिरिक्त जिल्लामा ५ सय ४६ वटा बालविकास केन्द्र, ९० वटा धार्मिक विद्यालयहरू (मदरसा) स्वीकृत रहेकोमा ५६ वटा मदरसाहरू मात्र सञ्चालनमा रहेका छन् । प्राविधिकतर्फ कुल ८ वटा विद्यालयहरू सञ्चालनमा छन् भने, जलेश्वरको लचमु मावि खुला विद्यालयका रूपमा सञ्चालित छन् । विशेष शिक्षा कार्यक्रमअन्तर्गत ३ वटा दृष्टिविहीन, २ वटा बहिरा र १ सुस्त मनस्थिति गरी कुल ६ वटा विद्यालय सञ्चालित छन्, जसमा कुल ५१ जना विद्यार्थी अध्ययनरत रहेको शिक्षा विकास तथा समन्वय इकाइ महोत्तरीका प्रमुख ठूलोबाबु दाहालले जानकारी दिए ।

विद्यार्थी  विवरण

जिल्लाका ३ सय १४ प्राविमा गणनाको आधारमा ४९ हजार ९ सय ३६ विद्यार्थीहरूमा कुल १ हजार ४ सय ६५ जना शिक्षकहरू मात्र रहेका छन्, प्रति ३४ विद्यार्थी १ शिक्षक पर्न आउँछ । निमावितर्फ कुल १ सय ३० विद्यालय रहेकोमा २५ हजार २३ विद्यार्थी र २ सय ९१ जना शिक्षक छन् । यहाँ प्रति ८६ विद्यार्थी एक शिक्षक रहेको देखिन्छ ।

कुल ८४ माविमा १२ हजार ९ सय ३९ विद्यार्थीहरू रहेकोमा २ सय ६९ जना मात्र शिक्षक छन् । प्रति ४८ विद्यार्थी एक शिक्षक रहेको देखिएको छ । त्यसैगरी ३९ वटा उच्च माध्यमिक विद्यालयतर्फ कुल २ हजार ३ सय ७८ विद्यार्थी रहेकोमा प्रति ३० विद्यार्थी एक शिक्षक छन् । औसतमा ४२ विद्यार्थी बराबर १ शिक्षक रहेको देख्न सकिन्छ ।

कतै धेरै त कतै थोरै शिक्षक

महोत्तरी जिल्लामा कतिपय यस्ता विद्यालयहरू पनि छन् जहाँ एक शिक्षकले मात्रै प्राथमिक विद्यालय सञ्चालन गरिरहेका छन्, भने कतिपय माध्यमिक विद्यालयहरू पनि प्रावि र निमावि तहका शिक्षक प्रधानाध्यापक भएर चलाइरहेका छन् । शिक्षकहरूको विषयगत र तहगत दरबन्दी मिलान नभएकाले पनि सामुदायिक विद्यालयहरूमा समस्या देखिएको छ । महोत्तरीको भंगहा नगरपालिकाका मेयर सञ्जीवकुमार साहका अनुसार विगतमा विद्यालय व्यस्थापन समिति र प्रअको मिलेमतोमा आर्थिक चलखेल गरेर अयोग्य शिक्षकहरूलाई राहत र पीसीएफ कोटामा दरबन्दी गरिएको छ । राहत र पीसीएफ कोटा नै हटाउनु पर्ने मेयर साह बताउँछन् ।

एकडारा गाउँपालिकाका अध्यक्ष रामछविला यादव भन्छन्, ‘मेरो गाउँपालिकामा कक्षा १ देखि नै अंग्रेजी माध्यममा पठन–पाठन गराउने तयारी गरेको छु, तर विद्यालयमा त्यसका लागि शिक्षक नै योग्य छैनन् ।’ मटिहानी नगरपालिकाका मेयर हरि मण्डल भन्छन्, ‘विद्यालयमा शिक्षकहरूको जबसम्म दरबन्दी मिलान गरिँदैन तबसम्म सामुदायिक विद्यालयमा पठन–पाठन व्यवस्थित गर्न सकिन्न ।’

प्रायःजसो नगरपालिका र गाउँपालिकामा मेयर तथा अध्यक्षहरूले शिक्षकहरूलाई स्पष्टिकरण सोधेका छन्, तर पनि सामुदायिक विद्यालाहरूमा सुधार आउन सकेको छैन । एकातर्फ हजारौं बालबालिकाहरू विद्यालयभन्दा बाहिर छन्, भर्ना हुने विद्यार्थीहरू पनि बीचमै पढाइ छाडेर जाने, शिक्षकहरू समयमा नआउने, आए पनि टिफिनसम्म मात्र विद्यालयमा बस्ने, भएकै शिक्षकहरूमध्ये कतिपय पढाउन असमर्थ भएकाले शिक्षामन्त्री पोखरेलले गृह जिल्लाको शिक्षा सुधारका लागि विशेष ध्यान दिनुपर्ने लोहारपट्टी नगरपालिकाका मेयर शैलेन्द्र यादवको भनाइ छ ।