बुटवल – कुनै समय धेरै विद्यार्थीको रोजाइँमा पर्ने मानविकी संकाय अहिले कमजोर बनेको छ । मानविकी संकायमा अध्ययन गर्ने विद्यार्थी नगन्य मात्र हुन थालेका छ ।

मानविकी अध्ययन गरेका विद्यार्थी कुन क्षेत्रमा लाग्ने भन्ने स्पष्ट धार नहुँदा त्यसप्रति विद्यार्थी प्रतिवर्ष घट्दै गएका हुन् । ५ नम्बर प्रदेशमा रहेका त्रिभुवन विश्वविद्यालयका आंगिक क्याम्पसमा इतिहास, संस्कृति र भूगोल विषय अध्ययन गर्ने विद्यार्थीको संख्या न्यून देखिएको छ । शैक्षिक सत्र २०७४÷७५ मा स्नातक तह अन्तर्गतको मानविकी संकायका ३ विषयमा निकै कम मात्रामा विद्यार्थी भर्ना हुन आएको देखिएको हो ।

रुपन्देही, पाल्पा, दाङ, बाँके लगायतका जिल्लामा रहेका त्रिभुवन विश्वविद्यालय अन्तर्गतका ५ वटा आंगिक क्याम्पसमा स्नातक तहको पहिलो, दोस्रो र तेस्रो वर्षको इतिहास विषयमा मात्र ८ जना विद्यार्थी भर्ना भएका छन् । संस्कृतिमा ४० जना तथा भूगोलमा ५५ जना विद्याथी भर्ना भएका छन् । भैरहवा बहुमुखी क्याम्पस रुपन्देहीमा चालू शैक्षिक सत्रमा स्नातक तहअन्तर्गत इतिहास र संस्कृतिमा भर्ना हुने विद्यार्थीको संख्या शून्य छ ।

भूगोल विषयको अध्यापन हुन छाडेको ३ वर्ष भएको छ । यसको एउटै कारण विद्यार्थीको अभाव हुनु हो । क्याम्पस परीक्षा शाखाकी सीता श्रेष्ठले विगत ३ वर्ष यता निकै न्यून मात्रामा विद्यार्थी भर्ना हुन आएकाले प्रशासनको आदेशमा यसै शैक्षिक वर्षदेखि इतिहास र संस्कृति विषयमा विद्यार्थीको भर्ना नलिएको बताइन् ।

त्रिभुवन बहुमुखी क्याम्पस पाल्पामा स्नातक तहको दोस्रो र तेस्रो तहमा इतिहास विषयमा विद्यार्थी संख्या शून्य रहेको छ । प्रथम वर्षमा भने २ जना विद्यार्थीले भर्ना गरेका छन् । क्याम्पसको तथ्याङ्क अनुसार भूगोल विषयमा स्नातक तहमा ४ जना विद्यार्थी भर्ना भएका छन् । तथ्यांकले संस्कृति विषयमा १४ जना विद्यार्थी भर्ना भएको देखाउँछ । 

बुटवल बहुमुखी क्याम्पस रुपन्देहीमा स्नातक तहमा इतिहास विषयमा २ जना विद्यार्थी भर्ना भएका छन् । पहिलो वर्षमा १ र दोस्रो वर्षमा १ गरी २ जना मात्र भर्ना भएका हुन् । संस्कृतिमा प्रथम र तेस्रो वर्ष गरी ७ जना विद्यार्थीले मात्र भर्ना लिएका छन् भने दोस्रो वर्षमा कोही पनि भर्ना हुन आएनन् ।

क्याम्पसमा भूगोल विषय अध्ययन गर्न आउने विद्यार्थीको संख्या अन्य २ विषयमा आउने विद्यार्थीको तुलनामा केही सुधारोन्मुख देखिन्छ । क्याम्पसमा भूगोल विषयमा स्नातक तहका ३ वर्षमा ३० जना विद्यार्थी भर्ना भएका छन् ।

महेन्द्र बहुमुखी क्याम्पस दाङले दिएको तथ्याङ्क अनुसार क्याम्पसमा सञ्चालन भइरहेको स्नातक तहको दोस्रो वर्षको परीक्षामा संस्कृतितर्फ ७ जना मात्र सहभागी भएका छन् । क्याम्पसले भूगोल विषयमा ६ विद्यार्थी मात्र परीक्षामा सम्मिलित भएको देखाएको छ । निमित्त क्याम्पस प्रमुख सुर्दशन रिजाल संस्कृति र भूगोलमा पछिल्ला समयमा विद्यार्थीको चाप उल्लेखनीय ढंगले घटेको बताउँछन् । 

नेपालगञ्जको महेन्द्र बहुमुखी क्याम्पसमा स्नातक तहमा इतिहास विषयमा ५ जना विद्यार्थी भर्ना भएका छन् । तर, ती विद्यार्थीमध्ये दोस्रो वर्षमा कोही पनि भर्ना भएनन् । क्याम्पसमा संस्कृति विषयमा तीनै तह गरी जम्मा १२ जना विद्यार्थी भर्ना भएका छन् भने भूगोलमा १५ जना विद्यार्थी भर्ना भएका छन् । 

किन घटे विद्यार्थी ? 

भैरहवा बहुमुखी क्याम्पसमा संस्कृति विषयका प्रा.डा. गीतु गिरीले प्राविधिक धारका विषयका कारण इतिहास र संस्कृतिजस्ता विषय ओझेलमा पर्न गएको बताउँछन् । संस्कृतिजस्ता विषयलाई सरकारले व्यवसायीकरण गर्न चुकेका कारण यी विषयप्रति विद्यार्थीको वितृष्णा जागेको उनको भनाइ छ । 

संस्कृतिमा विद्यावारिधिसमेत गरेका प्रा.डा. गिरी भन्छन्, ‘इतिहास, संस्कृति, भूगोल तथा राजनीतिशास्त्र जस्ता विषयमा विद्यार्थी टिकाइ राख्न यी विषयलाई व्यवसायिक बनाइएको छैन । त्यसैले विद्यार्थी अन्य धारका विषयमा पलायन हुँदै छन् ।’

पाठ्यक्रमको समयानुसार विकास नगरी पुरातनवादी सैद्धान्तिक पाठ्यक्रममै आधारित प्रध्यापन हुने भएकाले इतिहासमा विद्यार्थी घटेको इतिहासविद् निर्मल श्रेष्ठ बताउँछन् ।

इतिहासको सिकाइ सैद्धान्तिक मात्र नभइ अनुसन्धानात्मक हुनुपर्ने बताउँदै उनी त्यसमा सरकारको लगानी नभएका कारण विद्यार्थीमा पढ्ने चेष्टा हराएको बताउँछन् । ‘विद्याथीलाई रुचि जाग्ने पाठ्यक्रम भयो र त्यससँगै अवसर पनि जोडिएर आए भने विद्यार्थी कम हुने कुरै आउँदैन,’ श्रेष्ठ भन्छन्, ‘इतिहास पढेपछि अब आफू कसरी पालिने भन्ने कुराको चिन्ता पनि त हुनुभएन नि !’

बुटवल बहुमुखी क्याम्पसमा इतिहास विषयका प्रा. सूर्यबहादुर जिसीले विद्यार्थीलाई सानैदेखि यी विषयमा रुचि जगाउने खालका कार्यक्रम नभएकाले यस्तो समस्या आएको बताउँछन् । सामाजिक शिक्षाका रुपमा राखेपनि विषयगत रुपमा इतिहास, संस्कृति, भूगोल तथा राजनीति शास्त्रलाई पाठ्यक्रममा समावेश गर्न नसक्दा विद्यार्थीको रुचि अन्य विषयतिर नै केन्द्रित हुने गरेको उनको भनाइ छ । प्रोफेसर जिसी भन्छन्, ‘विषयगतरुपमा प्लस टुको पाठ्यक्रममा पनि छैनन्, यी विषय, स्नातक तहमा विद्यार्थी कम हुनु त्यो एउटा प्रमुख कारण हो ।’ 

असर के ? 

नेपाली समाजको विकासक्रममा भएका घटनासँग प्रत्यक्ष सरोकार राख्ने यी विषयमा विद्यार्थी ह्वात्तै घट्नुले राष्ट्रियताको राम्रोसँग उजागर हुन नसक्ने भन्दै सरोकारवालाले चिन्ता व्यक्त गरेका छन् । यस्ता विषयमा विद्यार्थी नहनुु भनेको नेपाली समाजको संस्कृति र त्योसँगै जोडिएर आउने इतिहासको व्याख्या हुन नसक्नु हो भन्छन् प्रा. डा. गिरी । यसले खोज गर्नुपर्ने संस्कृति र योसँग जोडिएका ऐतिहासिक महत्वहरू लुप्त अवस्थामा नै हराएर जान सक्ने उनको चिन्ता छ ।

‘हाम्रो पहिचानको व्याख्या हुन नसक्नु नै राष्ट्रियतामाथि नै आँच आउनु हो,’ प्रा.डा. गिरी भन्छन्, ‘यो चाला हो भने अबको ५० वर्षमा नेपालको इतिहास जानेको मान्छे औंलाले गन्न सकिन्छ, यसको असर पर्यटन उद्योगदेखि नेपालको पहिचानसम्म पर्न सक्छ ।’

विद्यार्थीको अभावमा यस्ता महत्वपूर्ण कुरामा खोज तथा अन्वेषण गर्न जनशक्ति उत्पादन नहुने भएकाले नेपालको इतिहास, संस्कृति तथा भूगोलजस्ता कुराको अनुसन्धान र व्याख्या गर्न गैरनेपालीलाई बाहिरबाट ल्याउनुपर्ने बाध्यात्मक परिस्थितिको सिर्जना हुन सक्ने इतिहासविद् श्रेष्ठ बताउँछन् । यो कुराले नेपाली समाजको मौलिकतालाई समेत असर पु¥याउने श्रेष्ठको ठहर छ ।

श्रेष्ठ भन्छन्, ‘इतिहासको बारेमा नयाँ पुस्तालाई थाहा हँुदैन । ऐतिहासिक सम्पदा तथा सांस्कृतिक महत्वका विषयमा खोज गर्न विदेशी विज्ञ बोलाउनुपर्ने अवस्था आउन सक्छ ।’