सेलेब्रिटी बन्न सक्नु र समाजमा प्रभाव पार्नु एउटा सफलता हो । कोही आफूसँग भएको कला वा प्रतिभाका कारण, कोही आफ्नो पेशा व्यवसायमा पाएको सफलताका कारण र कोही अकस्मात हुने घटनाहरूबाट समाजमा चिनिन्छन् । केही मान्छेहरूचाहिँ जबर्जस्त वा विनायोगदान समाजमा चिनिने कोसिस गर्छन्, त्यही नै सेलेब्रिटिजम हो ।

जब मान्छेले आफ्नो नाम र कामलाई सफलताको टुप्पोमा पुर्‍याउँछ, आफ्नो व्यक्तित्वलाई उँचो बनाउँछ, बोलीमा प्रभावकारिता ल्याउँछ तब ऊ सेलेब्रिटी बन्छ । उसले गर्ने हरेक क्रियाकलापहरू समाजको निगरानीमा हुन्छन् । तर जब सेलेब्रिटी बन्ने होडबाजी हुन्छ तब कहीँ न कहीँ सेलेब्रिटिजमको कुरा आउँछ । सेलेब्रिटिजम यस्तो एउटा रोग बनेर आइसक्यो, यसले हाम्रो समाजमा धेरै समयसम्म असर गरिरहनेछ ।

यो लेखमा सेलेब्रिटिजमको चर्चा गरौं । लेखक कसैप्रति पूर्वाग्रही नहुँदानहुँदै पनि केही पात्रहरूको प्रयोग गरिएको छ ।

आजभोलि सेलेब्रिटिजम संस्कृति ज्यादै फस्टाउँदै गएको छ । हाम्रो जस्तो विकासशील देशहरूमा यसले नराम्रोसँग जरा गाडेको छ । केही मान्छेहरू विना योगदान वा विना मेहेनत रातारात सेलेब्रिटी बन्ने ध्याउन्नमा हुन्छन् । तिनीहरूले यस्तो जबरजस्त माहोल पैदा गर्छन् कि त्यसले आम मनिसको ध्यान तानिरहेको हुन्छ । समाजलाई पक्ष वा विपक्षमा विभाजन गर्छ ।

हामी विभाजित हुनुको कारणचाहिँ हामी अध्यन नै नगरी आफ्नो धारणा बनाउन थाल्छौँ । हामीकहाँ समाजिक सञ्जालको प्रयोग फस्टाउँदो छ । अनियन्त्रित अनलाइन पत्रिकाहरू र यिनले गर्ने मिसन पत्रकारिताले सेलेब्रिटिजमलाई ज्यादै मलजल गरेको छ । हाम्रोमा समाजलाई विभाजन गर्ने र आफू हिरो हुने काममा सेलेब्रिटिजम देखिए पनि कुनैकुनै घटनाहरू हिंसा वा दुर्घटनामा परिणत हुन्छन् ।

पश्चिमा जगतमा त सेलेब्रिटिजम धेरै पुरानो भइसक्यो । हाम्रोमा यसले विस्तारै प्रभाव विस्तार गर्दैछ । सन १९८० मा अमेरिकन गायक जोन लेननलाई गोली हान्ने मार्क डेभिड चापमानले प्रसिद्धिकै लागि गोली हानेका थिए, त्यो पनि एउटा सेलेब्रिटिजमको प्रभाव थियो ।

यहाँ नाम चलेका सेलेब्रिटीहरू छन्, अनि तिनका आ-आफ्नै पेशा व्यवसाय छन् । समाजमा उनीहरूको योगदान छ र त्यही अनुसारको प्रभाव पनि । कला, खेल, पेशा, व्यवसाय, सामाजिक सेवा, राजनीति यस्तै विभिन्न क्षेत्रहरू नै सेलेब्रिटी उत्पादनका क्षेत्र हुन् । तर आजकाल मान्छेहरू रातारात प्रसिद्धि पाउने होडमा जे पनि गर्न अघि सर्छन् ।

अमृत गुरुङ, सन्दुक रुइत, पारस खड्का, अनिल शाहभन्दा यहाँ ज्योति मगरहरू बढ्ता सेलेब्रिटी देखिन्छन् । अहिले बजारमा हिरो भएका सेलेब्रिटीहरू सफल होलान् । आफ्नो योगदान पनि होला । तर यहाँ अमृत गुरुङभन्दा अल्मोडा राना र ज्योति मगरहरू भाइरल हुन्छन् । डा. सन्दुक रुइतभन्दा डा. गोविन्द केसी सेलेब्रिटी देखिन्छन् ।

प्रदिप गिरीभन्दा गगन थापाहरू, विष्णु पौडेलभन्दा नविना लामाहरू एक से एकअगाडि छन्, यो पनि सेलेब्रिटिजम नै हो ।

अमृत गुरुङ मेहेनत गरेर यहाँसम्म आए, तर अल्मोडा रानालाई गीत चोरीको आरोप लाग्यो । ज्योति मगरका हर्कतहरू उनको योगदान हुनसक्छ, तर यहाँ सेलेब्रिटिजमको प्रभाव देखिन्छ । सन्दुक रुइतले नेपालको स्वास्थ्य सेवामा गरेको योगदानको तुलनामा सायद डा. गोविन्द केसीले गर्ने जिद्दी अनशन गौण हो र पनि हामी उनको पछाडि यसरी लाग्छौँ कि उनी यो युग परिवर्तन पिता हुन् । यसर्थ हामी पनि कहीँ न कहीँ सेलेब्रिटिजमबाट प्रभावित छौं । 

डा. केसीको समर्थनमा माइतीघरमा कुर्लनेहरूको त लामै ताँती थियो । त्यही ताँतीमा कतिपयले सेलेब्रिटी हुन खोजे । त्यो प्रतिस्पर्धामा रवीन्द्र मिश्र, गगन थापा , सुशीला कार्की र अन्य नागरिक समाज फूलीधारीहरूको तछाडमछाड प्रस्ट देखिन्थ्यो । डा. केसीको नाममा राजनीति गरेर पवित्रता प्राप्त गर्न कस्ताकस्ता 'हनुमान'हरू आइपुगे भन्ने त माइतीघर मण्डलामा राम्रोसँग देखियो ।

सेलीब्रेटी हुने होडमा गगन थापाले विदेश पढेर आउने डाक्टरहरूको प्रमाणपत्रमै 'ह्वाट' (?) लगाइदिए । दुर्गा प्रसाईंले कडा आलोचना खेपिरहेकाछन् । शेरबहादुर तामाङको पद नै चैट भयो । महेश बस्नेत ट्रोलको शिकार नै बने । नबिना लामा विवादास्पद बनिन् । सुशीला कार्कीले त आगै बाल्दिन्छु भन्न भ्याइन् ।

यी सबै सेलेब्रिटिजमकै प्रभावहरू हुन् । यदि सेलेब्रिटिजमबाट प्रभावित हुने थिएनन् भने यसरी विवादास्पद् हुने कुरै थिएन । सभ्य भाषा प्रयोग हुन्थ्यो । तर्कहरू आउने थिए । बोल्न हतार हुने थिएन र विवादास्पद् भइने थिएन । सिंहदरबार र माइतीघरतिरबाट कुर्लने र ओकल्ने प्रतिस्पर्धा नै चल्यो । सेलेब्रिटिजमका अनेकन पात्रहरू त्यहाँ देखिए ।

डा. केसी त सेलेब्रिटी नै भए । अनशन बसे अनि उनैले भनेअनुसार सहमति भयो । तर सहमतिको कुनचाहिँ बुदाँले आमूल परिवर्तन हुन्छ, केही भेउ पाइएन । त्यही पनि उनी आजीवन सेलेब्रिटी हुनेछन् ।

केन्द्र र प्रदेश सरकार तथा स्थानीय निकायहरू झन ठूलो सेलेब्रिटिजमको प्रभावमा छन् । केन्द्र सरकार त यस्को गतिलो उदाहरण नै हो । प्रदेश सरकारहरू होडबाजीमै छन् । मोदी भ्रमणमा आगो ओकल्ने २ नम्बर प्रदेशका मुख्यमन्त्री यसका उदाहरण हुन् ।

गाउँतिर स्थानीय सरकारहरूले बढाउने भत्ता र अन्धाधुन्ध डोजर आतंक पनि सेलेब्रिटिजमकै प्रभाव हुन् । तत्काल देखिने काम गरेर सेलेब्रिटी जो हुनुछ । चुनावका बेला महा-स्मार्ट सपना बाँडेर अहिले गुमनाम काठ्माडौंका र घुमघाममै मस्त ललितपुरका मेयर'सापहरू सेलेब्रिटिजमका नयाँ उदाहरण बन्ने बाटोमा छन् ।

केन्द्र सरकार र यसका मन्त्रीहरू पनि सेलेब्रिटिजममै छन् । नेकपाका युवा नेताहरू पनि यसबाट टाढा रहन सकेनन् । मन्त्रीहरूको त कुरै छाडौँ, प्रधानमन्त्रीसम्मले तुइन भएको ठाउँमा केवलकार हाल्दिने भाषण ठोक्छन् अनि मन्त्रीहरूमा प्रतिस्पर्धा चलिरहेको छ ।

सुरुङमार्ग, स्मार्ट नेपाल, रेल, पानीजहाज, रोजगारी पक्कै सम्भव छन् तर यिनीहरूले यसरी भन्छन् कि हरेक मन्त्रीसँग एउटा-एउटा जादूको छडी छ र चमत्कारका लागि 'फू' गर्न तम्तयार छन् । यसबाट पनि उनीहरू सेलेब्रिटिजमको शिकार भएको प्रस्ट हुन्छ । न तर्क, न धैर्याता, न अध्ययन … ! तर पनि बोल्न हतार ? कर्मचारी व्यवस्थापनमा लालबाबु पण्डित मज्जैले कुर्लिए, तर अहिले उनको निस्क्रियताले अघिल्लो कार्यकालको छवि गुमाउन थालिसके । गृहमन्त्री र यतायात मन्त्रीको सिन्डिकेटको हालत त्यस्तै छ । श्रममन्त्री समय ठगलाई थुनाउने छाड्नेमै बितिराछ । यसरी काम र त्यसको परिणामभन्दा भाषणमै रमाउनु पनि सेलेब्रिटिजम हो ।

विपक्षीहरूले त झन हदै गर्दिन्छन् । जेमा पनि आलोचना अनि कडा भाषण । हुँदाहुँदा एक जनाबाट त मृत्युदण्डकै माग भो। पहिला पनि संविधान बानाउने बेला उठेको यो माग जसमा डलरवालाहरूको स्वरमा स्वर मिलाएर मानवअधिकारको कुरा गर्ने पहिलो पार्टी नै कांग्रेस थियो क्यारे ! तर अहिले त्यही कांग्रेसबाट यो माग आयो । यो पनि एउटा सेलेब्रिटिजमकै उदाहरण हो । त्यस्तो किन पनि भने जसले यो माग उठायो त्यसले संसदमा लिखित प्रस्ताव नै राख्ने छैन । यदि राखिहाले पनि उनकै पार्टीले स्वीकार गर्ने छैन । (यो लेखक मृत्युदण्डको पक्षमा छ ।)

सेलेब्रिटिजमबाट हरेक क्षेत्र प्रभावित छन् । कडा भाषण ठोक्यो क्रान्तिकारी नेता ! मर्यादाको सीमा नाघेर उफ्रियो नागरिक समाजको अगुवा ! सीमित माग राखेर पूर्वाग्रही अनशन बस्यो सत्याग्रही ! कसैको हनुमानगिरी गर्‍यो बुद्धिजीवी ! विवादास्पद बोल्यो हिरो ! नयाँ पार्टी खोल्यो रातारात नेता ! युट्युबमा एकदुइटा गीत हिट हुन पाको छैन सेलेब्रिटी ! यी सबै हिरोइजम र सेलेब्रिटिजमका प्रभाव हुन् । हामीले आफ्नो धारातल बिर्सियौं र हरेक कुराको गहिराइमा पुग्न सकेनौं भने हामी पनि सजिलै सेलेब्रिटिजमको शिकार हुन सक्छौं ।

हनुमान र हनुमानगिरी – यी शब्दहरू आजभोलि बडो चर्चामा छन् । यी पनि सेलेब्रिटिजमकै उत्पादन हुन् । सरकारले रेल भन्छ, हामी रेल आइहल्छ भनेर पत्याउछौँ या त कागजको पानी जहाज र रेल बनाएर बालुवाटार जान्छौँ । यो दुवै हनुमानगिरी हो- पक्ष र विपक्षमा । न कसैले रेल यसरी सम्भव छ भनेर लेखे न कसैले यसरी असम्भव छ भनेर नै । विनातर्क पक्षविपक्षमा हनुमानगिरी गर्ने बुद्धिजीवीको समूह ठूलो छ ।

डाक्टर केसीका सम्बन्धमा पनि हनुमानगिरी नै भयो । डाक्टर केसीको हनुमानगिरी गर्न 'महानमहान' हस्तीहरू माइतीघर मण्डलामै पुगे अनि सरकारको हनुमानगिरी सामाजिक सञ्जालमा देखियो । यही हनुमानगिरीको सहायतामा कतिपयले सेलेब्रिटी बन्न खोजे । केहीले विदेश पढ्न जाने नेपाली चेलीहरूको अस्मितामा प्रहार गरे । पूर्व प्रधानन्यायाधीशले त आगै बाल्दिने घोषणा गरिन् ।

हामी पनि झुण्डझुण्ड बनाएर यिनीहरूको पक्ष वा विपक्षमा राम्रै हनुमानगिरीमा लाग्यौं । सेलेब्रिटिजम र हनुमानगिरीको जबर्जस्त प्रभाव धेरैमा परिरहेको छ र यो निकै समयसम्म रहनेवाला छ ।