बुटवल – पश्चिम नेपालका केही पहाडी जिल्लामा प्रचलित सराय नाच बुटवलमा प्रदर्शन गरिएको छ ।

अर्घाखाँची, गुल्मी र पाल्पाबाट बसाइँ सरी बुटवलमा बसोबास गरेकाहरूले बुटवलको देवीनगरमा कोजाग्रत पूर्णिमाको अवसर पारी परम्परागत सराय नाँच प्रस्तुत गरेका हुन् । पहाडी जिल्लामा हुर्किएकाले परम्परा जोगाउने उद्देश्यले ५ नम्बर प्रदेशको राधानी बुटवल शहरमा सराय नाच भित्रिएको छ ।

विगत ७ वर्षदेखि सराय नाच देखाउन थालिएको हो । भाला, खुकुरी र बाजागाजासहित सराय नाच देखाइएको नाच हेर्न बुटवलबासीको ठूलो भीड लागेको थियो ।

लुम्बिनी वाणिज्य क्याम्पस प्राङ्गणमा देखाइएको नाचले परम्पराको जर्गेना गरेको विगत ७ वर्षदेखि सराय नाच देखाउन थालिएको नवदूर्गा मन्दिर बुटवलका अध्यक्ष अर्जुन कुँवरले बताए । परापूर्वकालदेखि नै सराय नाच चलिआएको र अहिले नयाँ पुस्ताले सांस्कृतिक नाच बिर्सदै गएकाले त्यसको संरक्षणका लागि पनि बुटवलमा सराय नाच देखाइएको उनको भनाइ छ ।

सराय नाच मैलिक नाच हो । बाइसेचौबिसे राज्यकालमा कर्णालीमा खस राजाले युद्ध जितेपछि देवीको पूजाआजा गर्दै अन्त्यमा हतियारसहित उत्सव मनाएर आत्मीयता साट्ने शान्तिको कामना गर्ने गरेको इतिहास रहेको संस्कृतिविद्को भनाइ छ ।

गुल्मी, अर्घाखाँची र पाल्पा जिल्लामा निकै लोकप्रिय मानिने सराय असत्यमाथि सत्यको विजयोउत्सवको रुपमा मनाइने प्रचलन रहेको छ । पछिल्लो पुस्तालाई सराय नाचबारे जानकारी नै नभएको अवस्थामा बुटवलमा भने बर्सेनि नाच देखाउँदा युवा पुस्ताको समेत रुचि बढ्दै गएको छ ।

बुटवल देवीनगरमा सराय हेर्नका लागि मानिसको बाक्लो भीड लागेको थियो । बुटवलमा नियमित रुपमा दशैंको पूर्णिमाका दिन सराय नाच प्रदर्शन गर्ने गरिएको छ ।

सराय नाचलाई खड्ग जात्रा पनि भन्ने गरिन्छ । खासगरी हतियारहरू हातमा लिएर वाख्यै–वाख्यै गर्दै नाचिने भएकोले यसलाई खड्ग जात्रा पनि भनिएको हो । सरायको अर्थ चुचरो अर्थात् डाँडा माथिको समथर भाग भन्ने बुझिन्छ ।

चुचुरो अर्थात् डाँडामाथि कोतमा शक्तिपीठका मन्दिर हुने र ऐतिहासिक हातहतियार भण्डार पनि कोतको मन्दिरमा हुने हुँदा नजिकै रहेको सरायमा विजयोत्सवको नाच खेलिने परम्परा रहेकाले नाचलाई सराय नाच भन्ने गरिएको कुँवरको भनाइ छ । तरबार खुँडा र हतियार प्रदर्शनसहित नाचिने यो नाचले देवी खुशी हुने विश्वास छ ।

देवीले महिसासुर र शुम्भको बध गरेको दिन विजयादशमीको दिनदेखि नाचिने यो नाच खुशीयालीमा नाच्न थालिएको पनि बताइन्छ । हिन्दू सांस्कृतिक परम्पराको जगेर्ना गर्न तथा सबै समुदायबीच धार्मिक, जातीय सद्भाव कायम गरी भाइचाराको सम्बन्ध विस्तार गर्न र देशमा दीगो शान्ति सुव्यवस्था कायम गर्न सराय नाच नाच्ने गरिन्छ ।