धनगढी – प्राकृतिक छटाले भरिपूर्ण घोडाघोडी पर्यापर्यटनको गन्तव्य बन्न थालेको छ ।

विश्व रामसार सूचीमा सूचीकृत कैलालीको घोडाघोडी सिमसार क्षेत्रमा पर्यटन प्रवद्र्धनमा स्थानीय तहको लगानी थपिएपछि पर्यापर्यटनको गन्तव्य बन्न थालेको हो ।

ऐतिहासिक, जैविक, सांस्कृतिक र धार्मिक दृष्टिकोणले महत्त्वपूर्ण मानिने सो क्षेत्र यसअघि राज्यको उचित लगानी नभएपछि पर्यटकहरू खासै आकर्षित गर्न सकेको थिएन । आउने पर्यटकहरू बडो मुस्किलले आधा घण्टादेखि १ घण्टासम्म मात्रै अडिने गरेका थिए । 

तर पर्यटकलाई नै लक्षित गरी फागुन २९ गतेदेखि डुंगा सञ्चालन गरिएपछि पर्यटक अडिने थालेका छन् । घोडाघोडी नगरपालिका अन्तर्गतको बृहत् घोडाघोडी ताल तथा पर्यटन विकास बोर्ड, इकोटेल रिसोर्ट र घोडाघोडी सामुदायिक वनको त्रिपक्षीय साझेदारीमा सो सिमसार क्षेत्रस्थित ओजहुवा तालमा डुंगा सञ्चालन गरिएको हो ।

बोर्डका उपाध्यक्ष दयाराम चौधरीले सो क्षेत्रमा पर्यटन प्रवद्र्धन र विकासको काम बोर्डबाट भइरहेको बताउँदै डुंगा सञ्चालन तथा व्यवस्था इकोटेल र फोहरमैला व्यवस्थापन तथा सरसफाई सामुदायिक वनबाट भइरहेको जानकारी दिए ।

करीब १० हेक्टर क्षेत्रफलमा फैलिएको सो तालमा बोर्डले ५ लाख रुपैयाँको लागतमा डुंगा सञ्चालनमा ल्याइएको छ । वरिपरि व्यवस्थित ड्याम र बाटो निर्माण गरिएको छ भने तालमा भएका झारहरू सफा गरी २ स्थानमा डुंगा स्टेसन बनाइएको छ । यति मात्रै नभई, शौचालय, प्रतिक्षालय, भ्यू–टावर, खानेपानीलगायत संरचना निर्माण गरिएका छन् भने शुरूवाती अवस्थामा २ वटा खुट्टाले चल्ने र २ वटा काठे गरी ४ वटा डुंगा सञ्चालनमा ल्याइएको छ ।

डुंगाबाट तालमा शयर गर्न टिकटको व्यवस्था मिलाइएको छ । तालको १ फन्को लगाएबापत ४० रुपैयाँ टीकट दर निर्धारण गरिएको बोर्डले जनाएको छ । तर सिमसारको मुख्य घोडाघोडी तालमा भने डुंगा सञ्चालन निषेध गरिएको छ ।

सो क्षेत्रलाई सुदूरपश्चिम प्रदेशकै मुख्य पर्यटन गन्तव्यको रूपमा लिइन्छ । तर पर्यटकका लागि आवश्यक संरचना नहुँदा पर्यटकहरू बडो मुस्किलले १५–२० मिनेट मात्रै अडिने स्थानीय बताउँछन् । आवश्यक संरचना नहुँदा पर्यटक केही क्षण अवलोकनपछि फर्किने हुँदा त्यहाँको होटल तथा बजार पनि खासै फस्टाउन सकेका छैनन् ।

पर्यटकलाई लामो समयसम्म सो क्षेत्रमा बस्ने वातावरण सिर्जना गर्नको लागि डुंगा सञ्चालन गरिएकोले पर्यटक आगमन बढ्ने र आर्थिक विकासमा टेवा पुग्ने उपाध्यक्ष चौधरीले विश्वास व्यक्त गरे ।

उपाध्यक्ष चौधरीले भने, ‘हामी सिमसारको महत्त्व तथा सिमसारको जैविक विविधताबारे संवेदनशील छौं । त्यही अनुसार काम गर्दै आएका छौं, जसबाट हामीले पर्यटन प्रवद्र्धनमा टेवा पुग्ने अपेक्षा गरेका छौ ।’

सो सिमसार क्षेत्रको विकासको लागि बृहत् गुरूयोजना निर्माणको तयारी समेत थालिएको जनाइएको छ । गुरू योजनाको तयारी भएपछि सो क्षेत्रको विकासमा कोशेढुंगा सावित हुने आशा गरिएको छ ।

औसत ४ मिटरभन्दा बढी गहिराइ र २७२६ हेक्टर क्षेत्रफलमा फैलिएको घोडाघोडी सिमसार क्षेत्र तराईको सबैभन्दा ठूलो सिमसार क्षेत्र हो । सन् २००३ अगस्त १३ मा सिमसार क्षेत्र विश्व रामसार सूचीमा सूचीकृत भएको थियो । जसलाई जैविक विविधता, जलप्राणी, वनजन्तु, चराचुरुङ्गीको प्रमुख बासस्थान तथा प्रजनन् केन्द्रको रूपमा लिइन्छ । 

घोडाघोडीको ऐतिहासिक पक्ष

सो सिमसार क्षेत्र ऐतिहासिक र सांस्कृतिक दृष्टिकोणले पनि महत्त्वपूर्ण मानिन्छ । स्थानीय बुढापाकाका अनुसार सो ताल क्षेत्रमा परापूर्वकालमा ठूलो मानवबस्ती रहेको थियो । कालान्तरमा सो बस्ती क्षेत्र एकाएक तलाउमा परिणत भएको किम्बदन्ती छ ।

अर्को किम्बदन्ती अनुसार परापूर्वकालमा भगवान् विष्णुले घोडा र लक्ष्मीले घोडीको रूप धारण गरी ताल क्षेत्रको परिक्रमा गरेको हुनाले तालको नाम घोडाघोडी रहन गएको जनविश्वास रहेको पाइन्छ ।

घोडी (घोरी) र घोडा (घोरा) आदिवासी थारु समुदायका कुल देवता हुन् । थारू समुदायको कुल देवता ‘घोरी (पोथी) र घोरा (भाले)’ बाट घोरीघोरा अर्थात् नेपालीकरण गरेर घोडीघोडा र नाममा भएका शब्दलाई अगाडि पछाडी राखेर ‘घोडाघोडी’ भन्न थालिएको हो ।

उहिलेदेखि हालसम्म तालको किनारमा घोडीघोडा मन्दिर पनि रहिआएको छ । जुन मन्दिर आदिवासी थारू समुदायको देव थनुवा हो । जुन थनुवामा थारु समुदायले आफ्नो मौलिक ढंगले पूजाआजा गर्दै आएका छन् भने मन्दिरमा माटाका घोडाहरूको मूर्तिलाई देवताको प्रतिकको रूपमा लिई पूजाआजा गरिँदै आएको छ । सिमसार क्षेत्र वरिपरि आदिवासी थारु समुदायको सघन बस्ती छ ।