बुटवल – आम नेपालीको बुझाइ छ – सामुदायिक विद्यालय भन्नसाथ पढाइ कमजोर हुन्छ । तर ५ नम्बर प्रदेशको राजधानी रूपन्देही (बुटवल आसपास) का केही सामुदायिक विद्यालयले आमधारणा विपरीत आफूूलाई अब्बल सावित गरेका छन् ।

ती विद्यालयमा नयाँ शैक्षिक सत्र शुरू हुनु पूर्व संस्थागत विद्यालयबाट भर्ना हुनका लागि विद्यार्थीहरूको तछाडमछाड लाग्ने गर्छ । नयाँ शैक्षिक सत्र शुरू हुन अब केही हप्ता बाँकी छ ।

ती विद्यालय हुन् बुटवलको कालिका मानव ज्ञान मावि, कान्ति मावि, तिलोत्तमास्थित शान्ति नमूना मावि र बुटवलकै नविन औद्योगिक कदरबहादुर रीता मावि । यी नेपालकै अब्बल सामुदायिक विद्यालयका रूपमा ‘दर्ज’ भएका स्कूलमा पर्छन् । यी विद्यालयका विद्यार्थीको हरेक वर्षको नतिजा १.६ जीपीएभन्दा कम छैन ।

यी विद्यालयमा भर्नाका लागि प्रवेश परीक्षा उत्तीर्ण हुुनुुपर्छ । परीक्षामा पास नभए मन्त्रीदेखि सांसदहरूले सोर्स लगाएपनि चल्दैन ।

कुशल व्यवस्थापन, मिहिनती शिक्षक र सहयोगी अभिभावकको समन्वयले हरेक वर्षको एसईई परीक्षामा संस्थागत विद्यालयभन्दा उत्कृष्ट नतिजा ल्याउँदै आएका छन् । भर्खरै एसईई परीक्षा र कक्षा १–९ को परीक्षा पनि सकिएको छ । अब विद्यार्थी भर्नाको समय आएको छ । 

गत वर्ष १ हजार २ सय नयाँ विद्यार्थी भर्ना गरेको कालिका मानव ज्ञान माविले यस वर्ष भने ४ सयभन्दा बढी नयाँ विद्यार्थी भर्ना नलिने योजनामा छ । विद्यालयका प्रधानाध्यापक घनश्याम पाठकले यस वर्ष कम विद्यार्थी भर्ना लिने बताए । 

‘गत वर्ष हामीले मानव ज्ञानलाई कालिकासँग मर्ज गरेपछि धेरै विद्यार्थी भर्ना गरेका थियौं,’ पाठकले भने, ‘यस वर्ष १ देखि ५ कक्षासम्म ३ सय र ६–८ सम्म १ सय मात्र विद्यार्थी भर्ना लिने बताए ।

विद्यालयका ५ वटा आफ्नै विद्यार्थीलाई बोक्ने गाडी छन् । विद्यालयमा अहिले ५ हजार ५ सय २९ जना विद्यार्थी अध्ययनरत छन् । विद्यालयको गत वर्षको एसईईमा १ सय ८ जना विद्यार्थीले ३.६५ जीपीए ल्याएर उत्तीर्ण भएका थिए । यस वर्षको एसईई परीक्षामा विद्यालयबाट ३ सय ७१ जना विद्यार्थी सहभागी छन् । 

पाठकले यस वर्षको एसईईमा ४ जीपीएसहित २ सय विद्यार्थीको नजिता ३.६५ भन्दा माथि आउने आशामा आफूहरू रहेको दावी गरे । विद्यालयमा झण्डै २ सय शिक्षक कर्मचारी कार्यरत छन् । कालिका मुलुककै धेरै विद्यार्थी अध्ययन गर्ने सामुदायिक विद्यालयमा पर्छ । विद्यालयमा मन्टेश्वरीदेखि अंग्रेजी नेपाली दुवै माध्यममा पढाइ हुन्छ । 

विद्यालयले आउँदो वैशाख २ गतेदेखि भर्नाका लागि फर्म वितरण गर्ने ६ गते प्रवेश परीक्षा लिने र ८ गते नतिजा प्रकाशन गरी ३ दिन भर्नाको समय राखेर ११ गतेदेखि पढाइ शुरू गर्ने योजनामा छ । गत वर्ष विद्यालयमा भर्नाका लागि ३ हजारभन्दा बढी विद्यार्थी आएका थिए । कालिकाले विगत ६ वर्षदेखि लगातार साविक एसएलसी र हाल एसईईमा शतप्रतिशत विद्यार्थी उत्तीर्ण गराउँदै आएको छ । कालिकाले राष्ट्रिय पुरस्कार पनि लगातार हात पार्दै आएको छ ।

सामुदायिक विद्यालयले निजीलाई चुनौती मात्र दिएका छैनन्, निजी विद्यार्थी नै तानेको छ तिलोत्तमाका शान्ति नमूना माविले पनि । यस वर्ष विद्यालयले ६ सय विद्यार्थी भर्ना गर्नेछ । गत वर्ष १ हजार ३ सय विद्यार्थी भर्नाका लागि आएका थिए । जसबाट ५ सय विद्यार्थी मात्र भर्ना हुन पाएका थिए । विद्यालयमा अहिले २ हजार ५ सय विद्यार्थी अध्ययनरत छन् । 

विद्यालयका प्राचार्य कूलप्रसाद लामिछानेले ६ सय विद्यार्थी भर्ना गर्ने बताए । ‘यस वर्षको एसईई परीक्षामा ३ सय ४१ जनाले एसईई दिएका छन् । त्यो ठाउँ खाली नै भयो । त्यसमाथि ३ सय विद्यार्थी थप भर्ना लिन्छौं,’ उनले भने, ‘निजी विद्यालय छाडेर आउनेको ओइरो नै लाग्छ विद्यालयमा निजीको भीड थाम्नै सक्दैन ।’ गत वर्षको एसईई परीक्षामा सबै विद्यार्थीले २ जीपीएभन्दा माथि ल्याएका थिए । 

विद्यालयकी छात्र भावना अर्यालले २०७१ सालको एसएलसी परीक्षामा ९३.८८ प्रतिशत अंक ल्याएर नेपाल द्वितीय भएकी थिइन् । विद्यालयमा आफ्नै २ वटा गाडी पनि छन् । यी विद्यालयमा ५ नम्बर प्रदेशमा मन्त्री सांसददेखि धेरै जनप्रतिनिधिका छोराछोरीले पढ्ने गर्छन् ।

नविन औद्योगिक कदरबहादुर रीता माविले पनि यस क्षेत्रकै अब्बल स्कूल हो । १ हजार ८ सय विद्यार्थी अध्ययनरत विद्यालयमा अधिकांश सुुकुम्बासी र विपन्न परिवारका बालबालिका पढ्छन् ।
विद्यालयका प्राचार्य प्रेमबहादुुर बस्नेतले नयाँ शैक्षिक सत्रमा ४ सय विद्यार्थी नयाँ भर्ना गरिने बताए । विद्यालयको टाढाटाढाका विद्यार्थी ल्याउने आफ्ना गाडी छन् । विद्यालयमा कक्षा ९ देखि १२ सम्म इन्जिनीयरिङको पढाइ हुुन्छ । 

यी विद्यालयमा पठन संस्कृतिको अनुुशरण गर्न विभिन्न जिल्लाका शिक्षक र जनप्रतिनिधिले प्रत्येक दिन विद्यालयको अवलोकनका लागि आउने गर्छन् । मन्टेश्वरी पनि निजी विद्यालयभन्दा कम छैनन् । 

बुटवलका कान्ति मावि यस क्षेत्रको अब्बल सामुदायिक विद्यालय हो । विद्यालयका प्रअ गोविन्द ज्ञवालीले ५ सय नयाँ विद्यार्थी भर्ना गर्ने योजनामा आफूहरू रहेको बताए । विद्यालयबाट ३ सय विद्यार्थीले एसईई परीक्षा दिएका छन् । ‘एउटा हाम्रो पुुरानो भवनमा पढाइ गर्न सक्ने अवस्था नभएकाले ५ सय मात्र विद्यार्थी भर्ना लिने योजनामा रहेको छ,’ उनले भने । शिक्षक कर्मचारी १ सय २० जना छन् । ‘संरचनाको अभावले थप गर्न सकेको छैन । प्रदेश सरकारले नहेर्दा समस्या छ,’ प्रअ ज्ञवालीले भने ।

२०७१ सालको एसएलसी परीक्षामा विद्यालयका छात्र मनोज भण्डारीले ९३.५ प्रतिशत अंक ल्याएर नेपाल तृतीय भए । उनीसँग ९० प्रतिशत अंक ल्याएर उत्तीर्ण हुने विद्यार्थी ४ जना थिए । गत वर्ष ३ सय नयाँ विद्यार्थी विद्यालयमा भर्ना भएका थिए भने इन्टान्स परीक्षामा १ हजार ५ सय सहभागी थिए । 

सामुदायिक विद्यालयमा राजनीतिक नगर्ने हो भने विद्यालय सुुधार गर्न गाह्रो नहुुने बस्नेतको अनुुभव छ । ‘गरीब र धनीबीचको खाडल पुर्नका लागि सबै सामुदायिक विद्यालयको शैक्षिक गुणस्तरको सुधार अभियान सञ्चालन गर्नुपर्छ,’ उनले भने ।

धेरै निजी विद्यालय छाडेर पछिल्लो समय अब्बल नतिजा ल्याउने विद्यालयमा भर्ना हुन जाने क्रम बढेको छ । रुपन्देहीका स्थानीय तहले कम विद्यार्थी भएका सामुदायिक विद्यालयलाई मर्ज गरेर शैक्षिक सुधार गर्ने बाटोमा लागेका छन् ।