प्लास्टिकजन्य फोहोरले नेपालको पर्यावरणमा गम्भीर असर पुर्‍याइरहेको छ । पोलेथिनको प्रयोग विश्वका अधिकांश देशहरूमा भएपनि उनीहरूले सही व्यवस्थापन गरेका पनि छन् । तर नेपालमा प्लास्टिकको सही व्यवस्थापन नहुँदा यसले विकराल रूप लिँदैछ । राज्यले प्लास्टिकको व्यवस्थापनमा खासै चासो पनि देखाएको पाइँदैन ।

तपाईं हामीले जथाभावी फाल्ने प्लास्टिक तथा प्लास्टिकजन्य फोहोर व्यवस्थापनमा दिगो समाधान तथा असल अभ्यास अवलम्बनमा रुपन्देहीका एक युवा लागिपरेका छन् । उनी हुन्- शून्य पोलिथिन अभियन्ता ढाकामोहन अधिकारी अर्थात् निपेश ढाका ।

वातावरणविद् ढाका अहिले जिल्लाको तिलोत्तमा नगरलाई शून्य पोलिथिन बनाउन रातदिन खटिएका छन् । अध्ययनका लागि युरोप पुगेका उनलाई त्यहाँ सुखसयल र पर्याप्त अवसर हुँदाहुँदै पनि त्यसलाई चटक्कै छाडेर नेपालमै मानिसहरूले सडक, जंगल बाटोघाटो र पुल, नहरमा फालेका फोहोर संकलन गरेर देशको पर्यावरण सन्तुलनमा राख्न लागेका हुन् ।

जर्मनीको टेक्निकल युनिभर्सिटी अफ म्युनिकमा पूर्ण छात्रवृत्तिमा ‘इन्भाइरमेन्टल साइन्स’मा २०६९ मा जर्मनीबाट एएसीको पढाई सकेर उनी नेपाल फर्किए । त्यसलगत्तै नेपालको मानव सभ्यता र पर्यावरणमा पार्ने प्रभावबारे अध्ययन गर्न थाले । नेपालका ६७ जिल्ला पुगेर वातावरण प्रदुषणसम्बन्धी ८० मिनेटको ‘मिलानकोली डकुमेन्ट्री’ तयार पारे । डकुमेन्ट्रीमा एउटा गीत पनि छ । नेपालका राष्ट्रिय कलाकार (३६५) जनाले गाएको एउटा गीत गिनिज बूक अफ् वर्ल्डमा लेखिएको छ । उक्त गीतको निर्देशन उनी आफैंले गरेका हुन् ।

ढाकाले निर्माण गरेको सामग्री प्रदर्शन गर्न फ्रान्स, जर्मनी, नर्वे, डेनमार्क तथा बेल्जियमलगायतका देश पुग्दा ‘ग्लोबल वार्मिङ’ बारे उनले थोरबहुत जान्ने अवसर पाए । त्यसैपछि ढाका गतवर्ष रूपन्देही आए । अनि उनले आफ्नो ज्ञान बाँड्ने परिकल्पना गरे- प्लास्टिकमुक्त योजना ।

उनले जिल्लाका विभिन्न ५० भन्दा बढी विद्यालयमा आफूले बनाएको डकुमेन्ट्री देखाए । नयाँ र फरक काम गर्दै आएको तिलोत्तमा नगरसँग ढाकाले आफ्नो योजना अनुसार नगरलाई प्लास्टिकमुक्त बनाउने सकिने योजना देखाए । उनको योजनामा नगर पनि सहमत भएसँगै अहिले तिलोत्तमा शून्य प्लास्टिक बनाउने अभियान अन्तिम चरणमा पुगेको छ ।

उनले भने, 'नगरप्रमुख बासुदेव घिमिरे केही नयाँ काम गर्ने भिजन भएको नेता हुनुहुँदो रहेछ । मेरो योजनामा उहाँ सहमत भएपछि नगरलाई शून्य पोलिथिन बनाउनतर्फ लागियो ।’

उनका अनुसार अहिलेको परिवेशमा प्लास्टिक प्रयोग बन्देज लगाउने कुरा सम्भव छैन । भन्छन्- प्लास्टिक पनि हामीले दिशापिसाबको व्यवस्थापन गरे जसरी नै गर्ने हो । यो गर्न सम्भव छ, सकिन्छ पनि ।’

उनी बिहान सँधैं तीन बजे उठ्छन् ।

आफ्नो नित्यकर्म गरेपछि कार्यतालिका अनुसार कुन ठाउँमा फोहोर उठाउने हो, त्यहाँ पुगिहाल्छन् । उनको अभियानमा श्रीमती र छोराले पनि साथ दिएका छन् ।

तिलोत्तमाका १७ वडाहरूमध्ये हालसम्म ७ वटा शून्य प्लास्टिक घोषणा भइसकेका छन् । उनी भन्छन्, ‘अबको एक हप्ताभित्र तिलोत्तमा नगरपालिका प्लास्टिकमुक्त नगर घोषणा हुँदै छ । जुन नेपालकै पहिलो प्लाष्टिकमुक्त नगर बन्दै छ । घोषणाको क्रममा विश्वकै कीर्तिमानी कक्षा सञ्चालन गरिँदै छ । तिलोत्तमा मणिग्राममा हुने घोषणासभामा तिलोत्तमाका २० हजार विद्यार्थी तथा १० हजार अभिभावकसहितको कक्षा चल्नेछन् ।’

उनले नगरबाट जनसमुदायलाई जुटाएर ३५ हजार बोरा प्लास्टिकजन्य फोहोर उठाएका छन् । 'अब १५ हजार बोरा फोहोर उठाए नगर सुन्दर र प्लास्टिकरहित नगर बन्छ । ५० वर्ष अगाडिसम्म फोहोरो, प्लास्टिक, कन्डम देखि सिरिन्ज पनि टिपेँ । म आफैं सरसफाईमा जुटेपछि जनताले लज्जाबोध महसूस गरे । आफैं सरसफाई र फोहोर टिप्न जुटेँ,’ उनले भने ।

ढाकासँगै तिलोत्तमा ८० हजार जनताले फोहोर संकलन गरे । संकलित ‘पोलिथिन’ तिलोत्तमा वडा नम्बर ८ मा सञ्चालनमा आएको फोहोर प्रशोधन केन्द्रमा पुर्‍याएर प्रशोधनपछि बिक्री गरिन्छ ।

चेतनाको विकास गर्न सके सबै कुरा सम्भव रहेको उनको बुझाइ छ । उनको अभियानपछि तिलोत्तमावासीले प्लास्टिकको सट्टा जुटको झोला र अन्य फाइवरको झोलाहरू प्रयोग गर्न थालेका छन् ।

‘विश्वका सबै देशहरूमा प्लास्टिकको प्रयोग धेरै छ । तर तिनीहरूले प्रयोग गरेपछि त्यसलाई सही व्यवस्थापन गरेका छन् । हाम्रोमा त्यो छैन, कि पुन प्रयोग गर्नुपर्छ, नत्र फोहोरको रूपमा संकलन गर्नुपर्छ । त्यसलाई सही व्यवस्थापन गर्नुपर्छ ।’

उनीसँग नेपाललाई पनि पूर्ण रूपमा प्लास्टिकमुक्त देश बनाउने भिजन छ । ‘सरकारले चाहेमा म नेपाललाई तीन महिना र काठमाडौं उपत्यकालाई प्लास्टिकमुक्त बनाउन सकिन्छ,’ उनी दावी गर्छन् । मानिसमा चेतनाको विकास गर्ने र नेतृत्व वर्गले बुझन सके देशलाई पोलोथिनमुक्त बनाउन गाह्रो नभएको उनको भनाइ छ ।

तिलोत्तमा लगत्तै उनी बुटवललाई पनि प्लास्टिकमुक्त बनाउने सोचमा छन् । त्यसका लागि स्थानीय सरकार तयार हुनुपर्ने उनको भनाइ छ । नेपालको वातावरण पूर्ण रूपमा बिग्रिएको नभई विग्रिने चरणमा रहेको उनको अध्ययनको निष्कर्ष छ ।

उनी फोहोर व्यवस्थापनजस्ता वातावरणका कुरालाई विद्यालयस्तरबाटै सिकाउन जरुरी रहेको बताउँछन् ।

 यो अभियानलाई टोलटोलमा लग्ने र परिवर्तन आफैंबाट शुरू गर्ने हो भने वातावरण सन्तुलनमा आउने उनको भनाइ छ । कास्कीको माछापुच्छ्रे गाउँपालिका ६ अस्तोममा जन्मिएका ढाका गीत संगीतमा पनि विशेष रुचि राख्छन् । उनको सन्देश छ, 'देशमा केही सकारात्मक र राज्यलाई सन्देश दिने काम गर्न युवाले सक्छन् ।'

३८ वर्षीया ढाकाका ६ वटा विधि छन् । ती हुन् फोहोर संकलन गर्ने प्रक्रियात्मक, संघात्मक, अन्तरक्रियात्मक, सामाजिक, कानून र दण्ड जरिवाना । ‘हाम्रो वातावरण र मानिसको स्वास्थ्य एकअर्कासँग सम्बन्धित कुरा हुन् । नेपालीले त्यस कुराप्रति ध्यान दिएको पाइँदैन । हाम्रा आनीबानीले गर्दा आफू बस्ने वरपरको वातावरण बिग्रिएको हो । यही कुरा समाजमा लिएर जान पनि सहज छैन,’ ढाका भन्छन्, ‘देश र समाजको काम गर्दा के स्वार्थले गरेको छ भन्ने आरोप पनि नआएका होइनन् । तर जसले जे भने पनि म नेपालको वातावरण संरक्षणको अभियानबाट पछाडि हट्दिनँ,’ उनले थपे, ‘युरोपमा कति राम्रो अवसर थियो । तर ती सबैलाई त्याग गरी नेपालमै नयाँ काम गर्ने सोचमा म नेपाल आएर यो अभियानमा जुटेको हुँ ।’