जनकपुरधाम – एक समय थियो – जब कल्पना ढकाल सिवाकोटीको घरमै तत्कालीन नेकपा एमालेका शीर्ष नेता आउने गर्थे । काठमाडौंबाट केन्द्रीय नेता महोत्तरीको जलेश्वर आउने कार्यक्रम तय हुँदा उनको घर नपुग्ने नेता नै हुँदैन्थे ।

एमालेका चर्चित नेता मदन भण्डारी, मनमोहन अधिकारी, माधवकुमार नेपाल, विद्यादेवी भण्डारीसहित तत्कालीन एमालेका शीर्ष नेतालाई उनले घरमै खाना पकाएर समेत खुवाएकी थिइन् ।

ईश्वर पोखरेल घरमा आउँदा उनको कपडा फोहोर भएको बेला सफा गरेर आफ्नो श्रीमान्को कपडा लगाउन दिएको स्मरण कल्पनाको मनमा ताजै छ । उनले भनिन्, ‘मदन भण्डारीदेखि विद्या भण्डारीसम्म, मनमोहन अधिकारीदेखि माधव नेपालसम्मलाई खाना पकाएर खुवाएको यही हात हो ।’ तर पछिल्लो दशकमा उनको हालखबर सोध्ने पनि कोही छैन । सबै ‘भीभीआईपी’ नेताले उनलाई चटक्क बिर्सिएका छन् ।

ती दिन र अहिलेका दिनमा आकाश–पातालको फरक आइसकेको बताउँदै उनले भनिन्, ‘ती बितेका दिन सम्झन्छु र अहिलेको बदहाल जिन्दगी हेर्दा विश्वास नै लाग्दैन ।’ जिन्दगीले यतिसम्म कोल्टो फेर्न सक्छ भन्ने कुरा कहिल्यै सपनामा पनि नसोचेको उनले बताइन् ।

संघर्षशील नेतृ

महोत्तरी जलेश्वर नगरपालिका–१ की ५० वर्षीया ढकालको जन्म मकवानपुर जिल्ला भैसेखानी नामटार गाविस–१ खाँडेधारमा भएको हो । उनका बुवा नन्दप्रसाद शिवाकोटी र आमा देवकीप्रसाद सिवाकोटी सामान्य किसान थिए । कल्पना पढाइ सँगसँगै विद्यार्थी राजनीतिमा लागिन् ।

विद्यार्थी राजनीति हुँदै अखिल नेपाल महिला संघमा समेत आवद्ध भएकी उनी पञ्चायती व्यवस्थाविरुद्ध आन्दोलनमा सहभागी हुन थालिन् । गाउँगाउँ पुगेर  संगठन बनाउने काममा लागिन् । २०४३ सालसम्म एमालेमा भूमिगत भएर राजनीति गर्दै बारा, पर्सा, मकवानपुर, चितवन लगायतका जिल्लामा संगठन बनाउने काममा सक्रिय भएको उनले बताइन् ।

पार्टीमा सक्रिय भएर लागेपछि पार्टीले नै पार्टीका एक जना कमरेडसँग उनको बिहे गराइदियो । महोत्तरीको जलेश्वरका बालकृष्ण ढकालसँग उनको बिहे भयो । मकवानपुरको मदन आश्रित स्मृति प्रतिष्ठान नवलपुरस्थित माथि सरस्वतीमा २०४४ मंसिर २५ गते उनको बिहे भएको थियो ।

‘मनमोहन अधिकारी, मदन ढुंगेल, मुकुन्द न्यौपाने, केदार न्यौपाने लगायतले आदर्श र प्रगतिशील बिहे गराउनुभएको थियो,’ कल्पनाले लोकान्तरसँग भनिन्, ‘मनमोहन अधिकारीले हामीलाई आशिर्वाद दिँदै अब दुवै जना पार्टीको सम्पत्ति हो । पार्टीको लागि आन्दोलनमा कम्मर कसेर लाग्नुपर्छ भनेर भनेका थिए ।’ 

पार्टीले नै बिहे गराउँदा २२ वटा कम्युनिस्ट बाजा समेत बजेका उनले सम्झिइन् । त्यहीँ दिन मुकन्द न्यौपानेकी बहिनी जानकी न्यौपानेको पनि पार्टीले नै बिहे गराएको उनले बताइन् ।

त्यसपछि २०४६ सालको जनआन्दोलन शुरू भयो । कल्पना गर्भवती थिइन् । तैपनि उनले त्यो आन्दोलनमा कमान्डरकै भूमिका निर्वाह गरिन् । उनी बारा जिल्लाको गञ्ज भवानीपुरबाट प्रत्येक दिन ४ सयजति प्रदर्शनकारीको जुलुसको नेतृत्व गर्दै सदरमुकाम कलैया आउने गर्थिन् ।

उनले भनिन्, ‘हामी प्रत्येक दिन आउथ्यौं, सीडीओ कार्यालय, एसपी कार्यालय घेराउ गर्थ्यौं र फर्किन्थ्यौं ।’ त्यही आन्दोलनको क्रममा उनले छोरालाई जन्म दिइन् ।

आन्दोलनमा लागेका कारण प्रहरीले उनको नाममा वारेन्ट जारी गरेकाले अस्पतालमा गोप्य रुपमा बच्चा जन्माएकी थिइन् । उनले भनिन्, ‘अस्पतालमा मैले जन्माएको बच्चा पनि लावारिस छोडेर लुक्नुपर्थ्यो । अस्पतालमा एक जना चिनेको नर्सका कारण अलि सजिलो भएको थियो ।’ निर्दलविरुद्ध बहुदलको संघर्ष चलिरहेकै कारण छोरा जन्मिएपछि उनको नाम पनि पार्टीले नै ‘प्रतिरोध’ राखिदियो ।

श्रीमान्को जनसेवा

पछि उनी ससुराली महोत्तरीको जलेश्वर आइन् । श्रीमान् त्यसैपनि पूर्णकालीन राजनीतिमा लागेका थिए । उनी आंशिक राजनीतिकर्मी भएर काम गर्दै रहिन् । २०५४ सालको स्थानीय निकायको चुनावमा श्रीमान् जलेश्वर नगरपालिकामा मेयर पदमा चुनाव पनि जिते । त्यसअघि उनी वडाध्यक्ष भएर स्थानीय निकायमा काम गरिसकेका थिए । मेयर भएपछि उनले थुप्रै विकास निर्माणका काम पनि गरे ।

कल्पनाका अनुसार उनका पतिले जलेश्वरमा थुप्रै विकास गरे । ‘सडक बनाउनुभयो, गरीब विपन्नको घरमा शौचालय बनाउन लगाउनुभयो, बरुण सर पोखरीको घेराउ गर्नुभयो, पग्ला बाबा धर्मशाला निर्माण गर्नुभयो । संसारी माईको मन्दिर बनाउनुभयो, तरकारी बजारमा खरन्जा लगाउनुभयो, शहरमा भेपर लाइट लगाउनुभयो,’ कल्पनाले सम्झिइन् ।

यसबीच कल्पनाका अन्य सन्तान पनि जन्मिए । प्रतिरोध जन्मिनुअघि नै छोरी प्रतिमा जन्मिएकी थिइन् । पछि छोरा अनुरोध पनि जन्मिए । श्रीमान–श्रीमती दुवैले राजनीतिमै बढी ध्यान दिएका कारण छोरा प्रतिरोध र अनुरोधलाई राम्रो तरिकाले पालनपोषण गर्न सकेनन् । सन्तानका लागि समय नै दिन नसकेका कारण छोराहरूको पढाइलेखाइ त्यति राम्रो तरिकाले हुन नसकेको उनले बताइन् ।

श्रीमान्को निधनपछि फेरियो अवस्था

२०६९ सालमा एमालेको राष्ट्रिय सम्मेलन जनकपुरमा आयोजना गरिएको थियो । सम्मेलनको पहिलो दिन दुवै जना सहभागी भएका थिए । त्यसपछि कल्पना जलेश्वर फर्किइन् । दोस्रो दिन बालकृष्णको निधन भयो । घर आउनुअघि उनले रक्सी सेवन गरेका थिए । त्यसैमा कसैले उनलाई विष खुवाएर मारेको हुनसक्ने उनको आशंका अहिलेसम्म हटेको छैन ।

श्रीमान पार्टीमा महोत्तरीको जिल्ला कमिटीको सदस्य हुनुका साथै विद्यार्थीको राष्ट्रिय अध्यक्ष समेत भएका कारण देशैभर उनको लोकप्रियता थियो । २०६९ असार २३ गते श्रीमानको निधन हुँदा कल्पना लोकसेवा आयोगको जनकपुरको परीक्षामा गार्ड थिइन् ।

श्रीमानको निधन भएपछि पार्टीले झण्डा ओढाएर सम्मान गरेको थियो । ‘अब कल्पना र उसको सन्तानको जिम्मेवारी पार्टीको हो, अब सारा जिम्मेवारी पार्टीले उठाउँछ भनेर त्यतिबेला आश्वासन दिइएको थियो । तर अहिलेसम्म कोही पनि हेर्न आएनन्,’ उनले गुनासो गरिन् ।

राजनीतिमै हुँदा उनको परिवारले पैतृक सम्पत्तिबाट ३ बिघा खेत बेचेका थिए । ‘२ छोरा, १ छोरी र सासुलाई पालनपोषणमा निकै दुख झेल्नुपर्यो,’ उनले भनिन्, ‘ज्याला मजदुरी गर्नेदेखि लिएर विभिन्न कामहरु गरें । बचत तथा ऋण सहकारी संस्थामा पैसा संकलन गर्ने काम गरेर परिवारको गुजारा चलाएकी छु ।’

गुजारा चलाउन अन्य काम गरेपनि निरन्तर पार्टीमा लागिरहेको उनले बताइन् । ‘त्यत्रो मधेश आन्दोलन भयो, धेरैले जलेश्वर छोडेर गए । तर म डटेर बसिरहें । किनभने मलाई यो मधेशी समाजले पनि धेरै माया गरेको छ,’ उनले भनिन् ।

स्थानीय तहको चुनावमा उनले उपमेयरमा टिकट मागेकी थिइन् । तर पहाडी समुदायको भएकाले टिकट नदिइएको उनले बताइन् । ‘अहिले पनि दाबाका साथ भन्दैछु, मलाई टिकट दिएको भए म जित्ने थिएँ,’ उनले भनिन् ।
‘छोरीको बिहे गराइसकेकी छु, छोराहरू पनि जागिर खाँदैछन्, त्यसैले अब मेरो दायित्व भनेको सासुको स्याहारसुसार मात्र हो, त्यति गर्न सकेकी छु,’ उनले भनिन्, ‘सम्पत्तिको नाउँमा फुसको घरबाहेक केही पनि छैन । आन्दोलनमा मेरो श्रीमानलाई पाखुरामा गोली पनि लागेको थियो । पटक–पटक जेल पनि बस्नुभयो । तर पार्टीले हामीलाई सम्झन सकेको छैन ।’

हाल उनी नेकपाको महोत्तरी जिल्ला कमिटी सदस्य छिन् । तर स्पष्ट जिम्मेवारी पाएकी छैनन् । लामो राजनीतिक यात्रामा थुप्रै संघर्ष गर्दा पनि जिम्मेवारी नपाउँदा उनी खिन्न हुने गरेकी छन् । तर अझै पार्टीमै संघर्ष गर्ने उनको इच्छा छ ।

‘मलाई अवसर नदिएकोमा खासै चिन्ता छैन । एउटा रुखमा फलेको फलहरूमध्ये कोही कुहिन्छ, कोही मिठो हुन्छ, कोही अमिलो, गुलियो । त्यस्तै मलाई एमालेको सन्तान भएर बस्नुमा पनि गर्व भएको छ । पार्टीप्रति मेरो आस्था रहिरहने छ,’ उनले भनिन्, ‘सबैले व्यक्तिगत स्वार्थभन्दा माथि उठेर राष्ट्रिय स्वार्थप्रति समर्पित हुनुस् भनेर मात्र भन्न चाहन्छु ।’