कात्तिक ३०, २०८०
केही वर्षअघि विद्वान प्राध्यापक डा. अभि सुवेदीले कान्तिपुरमा लेख्नुभएको एउटा प्रसंगबाट आजको चर्चा शुरू गर्नु उपयुक्त हुनेछ । त्यस प्रसंगमा नेपाली कांग्रेसका वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाले पूर्व प्रधानमन्त्रीको हैस...
दक्षिण एशियाली क्षेत्रीय सहयोग संगठन सार्क कोमामा पुगेको छ यतिबेला । सार्कको विधिवत् अवसान ठान्नेहरू पनि त्यत्तिकै छन् राजनीतिक वृत्तमा ।
भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको द्वितीय सपथसँगै उठेका यस्ता विचार क्रमशः घनीभूत हुँदै गएको महसूस हुन थालेको छ ।
कदाचित चमत्कार नै भए छुट्टै कुरो अन्यथा सार्क ब्युँतिने सम्भावना ज्यादै न्यून छ । व्युँतिहाले पनि कम्तीमा मोदीजीको कार्यकालभरि त्यस्तो आशा गर्न सकिने ठाउँ देखिएको छैन ।
विधानतः प्रत्येक २ वर्षमा शिखर सम्मेलन गर्नुपर्ने हुन्छ सार्कको तर सन् २०१४ को नोभेम्बर अन्त्यमा काठमाडौंमा भएको १८ औं सम्मेलनपछि अर्को सम्मेलन हुन सकेको छैन । १९ औं शिखर सम्मेलन सन् २०१६ को नोभेम्बर ९ र १० मा पाकिस्तानको इश्लामावादमा गर्ने काठमाडौं घोषणापत्रमा उल्लेख थियो । हालसम्म न सम्मेलन हुन सकेको छ न पूर्वाधार तयारीका बैठकहरू नै बस्न सकेका छन् । त्यसयता हाम्रा नदीनालामा पानी निकै बगिसक्यो तर सार्कबारे न कोही बोलेका छन्, न बोल्न आवश्यक ठानिरहेका छन् ।
दक्षिण एशियाका प्रायः सबै गतिविधि भारतमै गएर ठोक्किने गरेको छ । उसको ठूल्दाइपनले राम्रैसँग जकडेकोे छ यस क्षेत्रलाई । सार्कको गतिरोधको मूल कारण पनि यही हो ।
वर्तमान सार्क अध्यक्ष राष्ट्र नेपाल अध्यक्षता हस्तान्तरण आतुर देखिएको छ । पाकिस्तान पनि दायित्व बहन गर्न तत्पर पाइएको छ तर हलो गएर भारतमा अड्किएको छ ।
सार्कबारे भारतीय दृष्टिकोण शुरूदेखि नै त्यति राम्रो छैन । यो भारतको चाहना होइन र थिएन पनि । सन् १९८५ मा दक्षिण एशियाका सात राष्ट्र मिलेर सार्क गठन गरेका हुन् । त्यतिबेलै भारतले यसबारे सकेसम्म आनाकानी गरेको थियो । कुरो निकै अघि बढेपछि मात्र बाध्य भएर उसले सहमति जनाएको हो ।
सार्क विधान अनुसार सम्मेलन तथा मिटिङका सबै निर्णय सर्वसम्मत गर्नुपर्ने हुन्छ । भारतको सहमति विना न सम्मेलनको मिति तोकिन सक्छ न तोकिएको मितिको अर्थ रहन्छ । विगतमा तोकिएको मिति पनि भारतीय रवैयाकै कारण अवरुद्ध हुन पुगेको हो । वर्तमान भारतीय नेतृत्व पाकिस्तानसित मिल्न त के बोल्नसम्म पनि चाहिरहेका छैनन् । यसको संकेत मोदीजीले काठमाडौ सम्मेलनमै गरेका थिए ।
त्यतिबेला उनका पाकिस्तानी समकक्षी नवाज सरिफ थिए । काठमाडौं सम्मेलनमा उनीहरूबीज तत्कालीन प्रधानमन्त्र सुशील कोइरालाको पहलमा भेटसम्म त भएको थियो तर खासै सन्तुष्ट नरहेको सङ्केत मोदीजीको बढी लाङवेजबाट प्रष्टै अनुभूत गर्न सकिन्थ्यो ।
त्यस यता भारत–पाक राजनीतिमा निकै परिवर्तन भइसकेको छ । पाकिस्तानमा पूर्व क्रिकेट खेलाडी इमरान खान सत्तामा पुगेका छन् । भारतीय सत्तामा पुनः मोदीजी नै आएका छन् तर पाकिस्तानलाई हेर्ने भारतीय दृष्टिकोण भने अहिले पनि उस्तै छ । इमरानजी पाकिस्तानी नेतृत्वमा विगतका तुलनमा बढी नै उदारवादी देखिएका छन् । उनी सकेसम्म सबैसँग मिलेर जानुपर्छ भन्ने मान्यता राख्छन् । खासगरी भारतसँग मित्रताको हात बढाउन बढी नै ईच्छुक देखिएका छन् । उनका पछिल्ला गतिविधिले यही सङ्केत गर्छ तर मोदीजी भने यसबारे बेखबरजस्तै देखिएका छन् ।
भारत सकेसम्म एक्लै हिँड्न चाहन्छ । कम्तीमा पाकिस्तानसँग मात्र भएपनि असंलग्न रहन मन पराउँछ । मोदीजीको दोस्रो पटकका सपथग्रहण समारोहमा पाकिस्तान नअटाउनु यसैको उदाहरण हो । त्यतिबेला बुहपक्षीय प्राविधिक तथा आर्थिक सहयोगका लागि बंगालको खाडीको प्रयास (बिमस्टेक) सदस्य राष्ट्रलाई निम्तो दिने साउथ ब्लकले छिमेकी राष्ट्र पाकिस्तानलाई चिन्न सकेको थिएन । भारत सकेसम्म सार्क अन्त्य भएको हेर्न चाहन्छ । यसैका निम्ति झण्डै उस्तै प्रकृतिको अर्को क्षेत्रीय संगठन बिमस्टेक स्थापनामा पहलकदमी गरेको हो । यसको मूलभूत उद्देश्य भनैकै पाकिस्तानलाई क्षेत्रीय संगठनमा एक्ल्याउने हो ।
क्षेत्रीय सहयोगको माध्यमबाट आपसी हित गर्ने उद्देश्यले सार्क स्थापना भएको हो । यसको प्रथम सम्मेलन सन् १९८५ को डिसेम्बर ७ र ८ मा बंगलादेशको ढाकामा भएको थियो । त्यसयता विभिन्न आरोह–अवरोह पार गर्दै यहाँसम्म आइपुगेको छ । शुरूमा नेपाल, भारत, बंगलादेश, पाकिस्तान, भुटान, श्रीलंका र माल्दिभ्स गरी ७ राष्ट्र यसका सदस्य थिए । हाल अफगानिस्तान समेत थपिएर सदस्य राष्ट्रको संख्या ८ पुगेको छ ।
सार्कको सचिवालय नेपालमा छ, जुन १६ जनवरी १९८७ मा स्थापना भएको हो । यसका महासचिव हाल पाकिस्तानका अमजद हुसेन बी सियाल छन् । यसअघि नेपालका अर्जुनबहादुर सिंह थिए । महासचिव पालैपालो वर्णाक्रम अनुसार सदस्य राष्ट्रहरूबाट नियुक्ति हुने गर्छन् । अध्यक्ष चाहिँ जुन देशमा सम्मेलन भएको हो सोही देशको राष्ट्राध्यक्ष वा सरकार प्रमुख गर्ने प्रावधान छ ।
हालसम्म सार्कले १५ भन्दा बढी सहयोगको क्षेत्र पहिल्याइसेकेको छ, जसमा जलवायु परिवर्तन, प्राकृतिक विपत्ति, जनस्वास्थ्य, गरीबी निवारण, प्रकृति संरक्षण, उर्जा विकास, वातारण लगायतका छन् । आपसी हितका लागि सार्क अत्यावश्यक छ । यही उद्देश्यले नै यसको गठन भएको हो । यसलाई अकाल मृत्युवरण गर्न दिनु हुँदैन । खासगरी प्राकृतिक स्रोत संरक्षण र परिचालनमा क्षेत्रीय सहयोग र सममति नभई हुन्न । हाम्रा यहाँका हिमाल साझा छन्, नदीनाला साझा छन्, कतिपय अन्य प्राकृतिक सम्पदा साझा छन् । जनजीवन पनि करीब–करीब उस्तै छ, २०–१९ हुनु छुट्टै कुरो ।
यसलाई लामो समयसम्म कोमामा रहन दिनु पनि बुद्धिमानी होइन । एकाध सदस्यका कारण सार्कजस्तो सामूहिक संस्थालाई अनिर्णयको बन्दी बनाउन हुँदैन । पाकिस्तान मित्रताको हात बढाउन चाहिरहेको छ भने त्यसमा भारतले पनि ध्यान दिनुपर्छ । सधैभरि मेरो गोरुको बाह्रै टक्का भनेर चल्दैन । छिमेकीको कुरा सुन्नुपर्छ । मन नपरेका कुरा केही भएसँगै बसेर छलफल गरी टुंग्याउनुपर्छ । कोही पनि एक्लै बस्न सक्दैन ।छिमेकीसित नमिली त झनै सकिन्न । यसमा उसले पनि सोच्नुपर्छ अन्य सदस्य राष्ट्रले पनि सम्झाउनुपर्छ । सार्क अध्यक्ष राष्ट्रको हैसिययले नेपालको भूमिका झन् बढी हुन सक्छ ।
केही वर्षअघि विद्वान प्राध्यापक डा. अभि सुवेदीले कान्तिपुरमा लेख्नुभएको एउटा प्रसंगबाट आजको चर्चा शुरू गर्नु उपयुक्त हुनेछ । त्यस प्रसंगमा नेपाली कांग्रेसका वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाले पूर्व प्रधानमन्त्रीको हैस...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
नेपालको सार्वजनिक प्रशासन, विशेषतः निजामती सेवामा व्यावसायिक सदाचारिता विकास भएन भन्ने प्रश्न समय समयमा उठ्दै आएको छ । कर्मचारीमा स्वाभाविक रूपमा हुनुपर्ने कार्यसम्पादनलाई व्यवस्थित बनाउने सीप, संस्कार र अनुभवजन्य...
डिसेम्बर पहिलो साता एनसेलको माउ कम्पनी आजियाटाले आफ्नो रेनोल्ड होल्डिङ्स यूकेको शतप्रतिशत स्वामित्व गैरआवासीय नेपाली सतिशलाल आचार्यको कम्पनी स्पेक्ट्रलाइट यूकेलाई बेच्न गरेको सम्झौताबारे समाचार बाहिरिएको झन्डै ३ हप्...
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
राजधानी काठमाडौंबाट कयौं सय माइल टाढा रहेका जाजरकोट र रुकुम पश्चिम यतिबेला भूकम्पले इतिहासकै सर्वाधिक पीडामा छन् । गोधूलि साँझसँगै ओठ काँप्ने जाडो शुरू हुन थाल्छ । आमाको मजेत्रोमा लपेटिएका बच्चाहरू चि...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...