बुटवल – नेपालमा दुईतिहाइ बहुमतसहित कम्युनिस्ट सरकार छ तर कम्युनिस्ट विचारधारा र जनताको सर्वाधिक मत ल्याएर बनेको सरकारले हालसम्म मुलुकमा कुनै कम्युनिस्ट संग्रहालय बनाउने योजना समेत ल्याएको देखिएको छैन ।

नेपालको कम्युनिस्ट विचारधारालाई संरक्षण गर्नको लागि नेपाल कम्युनिस्ट पार्टी मसालको पहलमा ५ नम्बर प्रदेशको राजधानी बुटवलमा कम्युनिस्ट संग्रहालय स्थापना गरिएको छ ।

बुटवलमा स्थापना गरिएको संग्रालय दक्षिण एसियाकै पहिलो भएको मसाल निकट नेताको दाबी छ । राष्ट्रिय जनमोर्चाको क्षेत्रीय कार्यालय बुटवलको भवनमा संग्रहालय स्थापना गरिएको छ । पछिल्ला वर्ष विश्वमै मार्क्सवाद र कम्युनिस्ट विचारधारा कमजोर भएको भन्दै त्यसको प्रोत्साहन र संरक्षण गर्न संग्रहालयले ठूलो योगदान पुर्‍याउने लक्ष्य छ ।

संग्रहालयलाई २ भागमा विभाजन गरिएको छ । एक भागमा पुस्तकालय रहेको छ भने अर्को भागमा आन्दोलन र विभिन्न राजनीतिक परिर्वतनमा प्रयोग भएका सामग्री राखिने तयारी छ ।

नेपाली कांग्रेसले पार्टीका नाममा बीपी संग्रहालय बनाएको छ । तत्कालीन एमालेले पुष्पलाल अध्ययन केन्द्र, मदन भण्डारी मेमोरियल ट्रस्टदेखि जिवराज आश्रित प्रतिष्ठान बुटवलमै बनेको छ । यी पार्टीका व्यक्तिका नाममा संग्रहालय बनाएपनि समग्र कम्युनिस्टको विचारधाराको संग्रहालय नेकपा मसालले खोजी गरी स्थापना गरेको छ ।

संग्रहालयमा विभिन्न कम्युनिस्ट आन्दोलनसँग सम्बन्धित पुस्तक रहेका छन् । संग्रहालयमा आन्दोलन र विद्रोहमा प्रयोग गरिएका पुराना हतियार, तस्वीर र कम्युनिस्ट नेताहरूको तस्वीरहरू, तिनका लेख, जीवन भोगाइ कम्युनिस्ट डकुमेन्ट्री र २ पटकसम्म भएको विश्वयुद्धमा प्रयोग भएका सामग्री पनि राखिने छ ।

संग्रहालयका योजनाकार नेकपा मसालका महामन्त्री मोहनविक्रम सिंह हुन् भने संरक्षक राष्ट्रिय जनमोर्चाका अध्यक्ष चित्रबहादुर केसी । संग्रहालयका अध्यक्ष चेतनाथ आचार्यले संग्रहालयले नेपालको कम्युनिस्ट आन्दोलनप्रति चिन्ता र चासो राख्ने सम्पूर्ण जनताप्रति सुखद सन्देश प्रभाव गरेको बताए ।

‘विश्वमा कम्युनिस्ट विचारधाराको आफ्नै अस्तित्व भएपनि कम्युनिस्ट संग्रहालय कतै छैन,’ उनले भने, ‘नेताहरूका नाममा विश्वमा संग्रहालय छन् तर यस प्रकारको कम्युनिस्ट संग्रहालय अन्य देशमा पनि नभएको पाइएको छ ।’

बुटवलमा स्थापना गरिएको कम्युनिस्ट संग्रहालयमा विश्व कम्युनिस्ट आन्दोलनबारे अध्ययन गर्न सकिने पुस्तक छन् । त्यति मात्र होइन, अध्ययन तथा अनुसन्धान गर्न सकिने गरी संग्रहालयको परिकल्पनासमेत गरिएको छ । सबै कम्युनिस्ट पार्टीका विषयमा लेखिएका पुस्तक पनि संग्रह गरिने विकले जानकारी दिए । 

संग्रहालय विश्वकै कम्युनिस्टका लागि उपयोगी हुने विकको भनाइ छ । संग्रहालयका योजनाकारसमेत रहेका नेता सिंहका अनुसार यसलाई विश्व कम्युनिस्ट आन्दोलनको झल्को दिने गरी पूर्ण संग्रहालय बनाइने छ । 

स्वदेशी तथा विदेशी पाठक एवं शोधकर्तालाई अवलोकन, अध्ययन तथा अनुसन्धानको अवसर प्रदान गर्ने संग्रहालयको उद्देश्य रहेको छ । कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई थप बल पुगोस् भन्ने उद्देश्यले कम्युनिस्ट संग्रहालय स्थापना गरिएको संग्रहालयका अध्यक्ष चेतनाथ आचार्य बताए । संग्रहालयमा नेपालसहित ५ हजार विश्व कम्युनिस्ट आन्दोलनका पुस्तक तथा सन्दर्भ सामग्री कार्यालयमा जुटाइसकिएको छ । कम्युनिस्ट आन्दोलनसँग जोडिएका सबै पुस्तक सुरक्षित राख्न संग्रहालयको परिकल्पना गरिएको छ ।

‘चीन रुस लगायत कम्युनिस्ट राष्ट्रमा पनि मार्क्स, लेनिन, स्टालिन र माओ लगायत विश्वप्रख्यात संग्रहालय छन् । त्यहाँ पनि सबै आन्दोलन र घटनाक्रमका हातहतियार सहितका सामग्री राखिएको छ । यहाँ शुरूवात भएको छ । बिस्तारै हामीले सबै जुटाउने तयारी गरेका छौं,’ आचार्यले भने । 

संग्रहालय बनाउन राष्ट्रिय जनमोर्चाका अध्यक्ष केसीले सांसदले योजना छुट्याउन पाउने कोषबाट १५ लाख रुपैयाँ उपलब्ध गराएका थिए । पूर्व सांसद मिना विकले १० लाख रुपैयाँ सहयोग गरेको बताइएको छ ।

संग्रहालयमा कम्युनिस्ट किताबका दस्तावेज, झापा आन्दोलन, माओवादी जनयुद्ध, ९ वाम आन्दोलनका सामग्री पनि जुटाइँदैछ । कम्युनिस्ट आन्दोलमा प्रयोग भएका हतियार भए संग्रहालयमा राख्नका लागि आह्वान गरिने छ ।

अखिल छैठौंका अध्यक्ष विमल पोखरेलले संग्रहालयमा राख्न नेपालको पहिलो कम्युनिस्ट पार्टीको पर्चाको खोजी गरिएको बताए । उनले भने, ‘सबै पार्टीले आफ्नो नेताको नाममा संग्रहालय खोले तर समग्र कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई संरक्षण गर्ने गरी संग्रहालयको अवधारणा ल्याएनन् । मसालको पहलमा यो काम सफल भयो ।’

विश्व कम्युनिस्ट आन्दोलनसँग जोडिएका सन्दर्भ सामग्री, कम्युनिस्ट घोषणापत्र, कम्युनिस्ट आन्दोलन र आन्दोलनसँग बनाइएका डकुमेन्ट्री, विभिन्न पार्टीका निर्वाचनमा सार्वजनिक गरिएका घोषणापत्र पनि खोजी गरी जुटाउने काम भइरहेको संग्रहालयका सचिव राजेश विकले जानकारी दिए । संसारकै नमूनाका रुपमा स्थापना भएको संग्रहालयलाई छिट्टै ई–लाइब्रेरीको रुपमा विकास गरिने लक्ष्य लिइएको छ ।

संग्रहालयमा कम्युनिस्ट पार्टी स्थापना गर्नुको उद्देश्य र आवश्यक, कम्युनिस्ट राज्यव्यवस्था र कम्युनिस्टहरूको संस्कृति के हो भन्नेबारे लेखिएका पुस्तक सबै अध्ययन गर्न पाइने छ । कम्युनिस्टबारे अन्तर्राष्ट्रिय अनुसन्धान गर्न चाहने व्यक्तिका लागि आवश्यक सबै पुस्तक जगेडा गरिने छ । संग्रहालयमा हजारौं पुस्तक जुटाइँदै छ । संग्रहालयमा जुनकुनै कम्युनिस्ट पार्टी व्यक्ति पनि सदस्य बन्न पाउने छन् । यस अगाडि संग्रहालयको अध्यक्ष रस्मीराज नेपाली थिए । 

संसारका सबैजसो देशमा कम्युनिस्टको प्रभाव भएपनि बुटवलमा स्थापना गरिएको संग्रहालयलाई विश्वका कम्युनिस्टको लागि प्रेरणा मिल्ने गरी साझा र संस्थागत बनाइने जनाइएको छ । संग्रहालयमा सबै सामग्री जुटाएर व्यवस्थित बनाउन ४ करोड रुपैयाँ लाग्ने अनुमान छ । हालसम्म करीब ७० लाख रुपैयाँभन्दा बढी खर्च भइसकेको छ । 

संग्रहालयले नेपालको कम्युनिस्ट आन्दोलनप्रति चिन्ता र चासो राख्ने सम्पूर्ण जनप्रति सुखद सन्देश प्रवाह गरेको पुराना कम्युनिस्ट नेता देवेन्द्र घिमिरले बताए । कम्युनिस्ट आन्दोलनको संग्रहालय स्थापना गरेर नेकपा मसालले नेपालको कम्युनिस्ट आन्दोलनको अध्ययन र अनुसन्धान समेतका लागि एउटा महत्त्वपूर्ण योगदान दिएको छ ।

अध्यक्ष पोखरेलले संग्रहालयलाई नयाँ ठाउँमा स्थापना गर्न सरकारले पहल थाल्नुपर्ने बताए । उनले १ पटक प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली पनि आएर संग्रहालय अवलोकन गर्न आवश्यक रहेको बताए ।