सन् २०२० मार्च १ मा नेपाल–पाकिस्तान कुटनीतिक सम्बन्धको ६० वर्ष पूरा हुँदैछ । सन् १९६० को यसै दिन यी २ मुलुकबीच कुटनीतिक सम्बन्ध कायम भएको थियो ।

सरकारले यस दिनलाई विशेष उत्सवको रूपमा मनाउने निर्णय गरेको छ । यसको जानकारी स्वयं परराष्ट्रमन्त्री प्रदीप ज्ञवालीले दिएका हुन् ।

नेपाल र पाकिस्तानबीच सदैव सुमधुर सम्बन्ध रहिआएको छ । प्रायः द्विपक्षीय सम्बन्ध एकनासको हुँदैनन् । विभिन्न कालखण्डमा उतारचडाव आइरन्छ विभिन्न कारणवश तर नेपाल र पाकिस्तानबीच यस्तो छैन । यी २ मुलुकबीच सदा एकनासको सम्बन्ध रहिआएको छ । 

यद्यपि सन् १९७१ मा बंगलादेशको विषयलाई लिएर केही समय खटपट नभएको होइन तर तत्कालीन नेताहरूका सुझबुझका कारण त्यसले लामो समय लिन पाएन ।

पाकिस्तान भारतको पश्चिममा अवस्थित दक्षिण एसियाली राष्ट्र हो । ६९७०९५ वर्ग किलोमिटर क्षेत्रमा फैलिएको मुलुकको जल क्षेत्र करीब ३.१ प्रतिशत छ । सन् १९४७ को भारतीय स्वतन्त्रतासँगै उदाएको यस देशमा २९ डिसेम्बर १९३० मै पाकिस्तानी अवधारणाको सूत्रपात भएको थियो तर त्यसको घोषणा भने २८ जनवरी १९३३ मा भएको हो ।

पाकिस्तानले अंग्रेजको पालादेखि नै स्वतन्त्र हुने प्रयास गर्दै आएको भएपनि स्वतन्त्र राष्ट्रको रूपमा उभिने अवसर अगस्ट १४,  १९४७ मा पाएको हो, जसलाई २३ मार्च १९५६ मा इस्लामिक गणतन्त्र घोषित गरियो ।

सन् २०११ को अनुमान अनुसार पाकिस्तानको जनसंख्या १७ करोड ७१ लाख छ । यहाँको आयस्रोत भनेको कृषि तथा उद्योग व्यवसाय नै  हुन् । छाला, कपडा तथा खानी उद्योगहरू विशेष उद्योग हुन् यहाँका । प्रतिव्यक्ति आय २८५१ यूएस डलर रहेको  पाकिस्तानको सरकारी भाषा उर्दू र अंग्रेजी हुन् । बलोची, पास्तो, पञ्जावी, सिन्धी आदि क्षेत्रीय भाषामा पर्छन् ।  

पाकिस्तान आफैं सम्पन्न मुलुक होइन । उसका आफ्नै समस्या छन् । अशिक्षा छ, गरीबी छ, आन्तरिक समस्या छ, बाह्य समस्या छ । छिमेकी मुलुक भारतसित पटक–पटक युद्ध नै गर्नुपरेको छ । तैपनि उसले नेपालको सहयोगमा कमी आउन दिएको छैन । उसको नेपालप्रतिको सहयोग निःस्वार्थ हो । प्रायः सहयोगको कुरा गर्दा लेनदेन पनि हुन्छन् प्र्रत्यक्ष, अप्रत्यक्षरूपमा । दाताले जति दिएका हुन्छन् अर्कैै तरिकाले त्योभन्दा बढी लिएका पनि हुन्छन् तर पाकिस्तानका लागि नेपालसित लिनु छैन, लिएको छैन ।  जति सकिन्छ दिनु छ, दिएको छ, दिँदै आएको छ ।

नेपालको मेडिकल साइन्स, इन्जिनियरिङ, फार्मेसी, सूचना प्रविधि, सामाजिक विज्ञान, व्यवस्थापन र जनसञ्चारको क्षेत्रमा विशेष सहयोग रहँदै आएको छ उसको । यी क्षेत्रमा उताबाट उच्च शिक्षा हासिल गरेर आउने विद्यार्थी थुप्रै छन्, जसले पाकिस्तान सरकारबाट छात्रवृत्ति प्राप्त गरेका हुन्छन् ।

नेपालमा व्यवस्थित हुन नसकेका एफसीपीएस विषयको पठनपाठनमा पनि पाकिस्तानी सहयोग छ । यसमा उसले यहाँकै विज्ञहरूसित अध्ययन गराउँछ र आफ्नो भूमिमा लगेर परीक्षा लिने गर्दैै आएको छ ।  

मुलुकभित्रै पनि पाकिस्तानी राजदूतावासले बर्सेनि विद्यालय तहका विद्यार्थीलाई छात्रवृत्ति उपलब्ध गराउँदै आएको छ । यस वर्ष ४०० विद्यार्थीले जनही १० हजारको दरले छात्रवृत्ति पाएका थिए । यो संख्या आगामी वर्ष केही बढ्न सक्ने पाकिस्तानी दूतावासबाट थाहा भएको छ । यसबाहेक उनीहरूबीच निबन्ध प्रतियोगिता गराई पुरस्कृत गरेर हौसला बढाउने काम समेत गर्दै आएको छ उसले । 

मानवीय सहयोगको क्षेत्रमा पनि पाकिस्तानी सहयोग प्रशंसनीय छ । आपत्विपद्मा उसले गर्दै आएको सहयोग बिर्सनै नसकिने खालका छन् । चाहे ३ वर्षअघि भूकम्पका बेला होस् चाहे गत वर्षको बाढीपहिरोको बेला होस्, उसले गरेको सहयोग नेपाल र नेपाली जनताले कहिल्यै बिर्सने छैनन् । यसको अर्थ कुनै समस्या नै छैन भन्ने होइन । यी २ मुलुकबीच केही खड्किने विषय पनि छन् विशेषगरी आवागमनमा ।

‘नेपालको अध्यागमन पर्यटक मैत्री मात्र छैन, नरम र व्यावहारिक पनि छन् । यहाँ पर्यटकले अध्यागमन कार्यालयबाटै आफूलाई चाहिएको अवधिको भिसा प्राप्त गर्न सक्छन्’ नेपाल भ्रमणमा आउने पाकिस्तानी पर्यटकबाट सुनिने कुरा हुन् यी तर पाकिस्तानी भिसा प्रक्रिया भने त्यति सहज छैन ।

विद्यार्थीले सहजै स्टुडेन्ट भिसा पाउन सक्दैनन् । उनीहरूले लामो समयसम्म ३–३ महिनामा म्याद थपेर पर्यटक भिसाले काम चलाउनुपर्छ । म्याद थप्ने कुरा पनि त्यति सजिलो छैन । कि काठमाडौं आउनुपर्छ कि इस्लामावाद पुग्नुपर्छ यसका लागि । अनावश्यक खर्च त छँदैछ झण्झट पनि त्यति नै व्यहोर्नुपर्छ विद्यार्थीले यसमा । यसको अर्थ यसै हुनुपर्छ भन्ने होइन । उसका पनि समस्या होलान् आफ्नै किसिमका । आफ्ना विद्यार्थी हुन् भन्ने प्रष्ट भइसकेपछि तत्कालै पूरै अवधिको स्टुडेन्ट भिसाको व्यवस्था हुन सके विद्यार्थीले राहत पाउन सक्थे भन्नेसम्मको आशय हो ।  

अर्को समस्या हवाइ रुट सम्बन्धी छ । पाकिस्तानबाट सिधै काठमाडौं उडान सेवा छैन । भारतीय आकाश त यसै पनि अवरुद्ध छ । दुबई, मलेसिया हुँदै आउने रुटलमा पनि प्रत्यक्ष उडानको सेवा छैन, जसले गर्दा पाकिस्तानबाट काठमाडौं आउनकै लागि २ दिन लाग्ने गरेको छ यात्रुहरूलाई । जबकि पाकिस्तान काठमाडौंको उडान समय मुस्किलले ४–५ घण्टाको हुनुपर्छ । यसबाट आवागमनमा मात्र होइन, २ देशबीचको व्यापार व्यवसायमै नकारात्मक असर पर्ने गरेको छ । यसमा पाकिस्तानका लागि नेपाली राजदूत सेवा लम्साल अधिकारीको भनाइ मननीय छ । उनका अनुसार नेपालसित पाकिस्तानको प्रत्यक्ष उडान नहुँदा २ पक्षीय व्यापार र पर्यटन व्यवसायलाई निकै अप्ठ्यारो बनाएको छ । सन् २०२० लाई पर्यटन वर्षको रूपमा मनाउँदैछ नेपालले । यसका लागि पनि प्रत्यक्ष हवाइ उडानको सेवा शुरू गर्नुपर्ने अवस्था छ । यसमा नेपालको तर्फबाट पनि विशेष पहल हुनुपर्ने देखिन्छ ।

मैत्री सम्बन्धको ६० औं वर्षगाँठ मनाइरहँदा दुवै देशको ध्यान यतातिर जान सके सुनमा सुगन्ध हुने थियो । कुनै समस्या भए आपसी छलफलबाट निराकरण नसकिने भन्ने पनि छैन । यिनै भावनाका साथ ६० औं वर्षगाँठलाई अग्रिम बधाई तथा शुभकामना !