माघ १८, २०८०
चरम आर्थिक संकटबाट गुज्रिएको श्रीलंकाले सन् २०२२ को अन्त्यतिर औषधि किन्ने क्षमता पनि गुमाएको थियो । ५० अर्ब डलरभन्दा बढीको विदेशी ऋण 'डिफल्ट' भएको थियो भने लाखौंले रोजगारी गुमाएका थिए । दशौं लाख मान्छे...
कात्तिक ४, २०७६
काठमाडौं– कार्यपालिका, व्यवस्थापिका र न्यायपालिका शक्ति सन्तुलनका हिसाबले एकै हुन् भन्ने दर्शाउन जापानमा संसद्, प्रधानमन्त्री कार्यालय र न्यायपालिकाको भवनको उचाइ एउटै कायम गरिएको छ । जापानको संसदीय व्यवस्था बुझेर आएका संसद सचिवालयका एक अधिकारीका अनुसार व्यवहारमा पनि कार्यपालिका, व्यास्थापिका र न्यायपालिकाले शक्ति सन्तुलन कायम गर्दै आफ्नो काम गरिरहेका छन् ।
संघीय संसद् सचिवालयमा कार्यतर कर्मचारीमाथि यौन यौन दुव्र्यवहारको आरोप लागेर बहालवाला सभामुख (कृष्णबहादुर महरा)ले राजीनामा दिएपछि नेपालमा नयाँ सभामुख चयनको प्रक्रिया शुरू हुँदैछ । संसदीय लोकतन्त्रमा रुचि राख्नेहरूमा अबको सभामुख को होलान् भन्ने जिज्ञासा छ । झण्डै दुईतिहाइ बहुमत सहितको बलियो सत्तापक्ष र एक चौथाइ सदस्यभन्दा कम संख्यामा कमजोर प्रतिपक्ष रहेको समयमा संसद्को सन्तुलन कायम गर्ने सभामुख अहिलेको आवश्यकता हो ।
लोकतन्त्रको कसीमा सभामुखको भूमिका
२०४६ सालमा प्रजातन्त्रको स्थापनापछि बनेको पहिलो संसद्का सभामुख दमननाथ ढुंगानाले ‘सरकार सत्ता पक्षको, संसद् प्रतिपक्षको’ भन्ने मान्यतालाई अगाडि सारिदिए । संसदीय लोकतन्त्रको विशेषता भनेको संख्यात्मक रूपमा सानो किन नहोस् प्रतिपक्षको पनि भूमिका हुन्छ । प्रतिपक्षविनाको संसद्को परिकल्पना गरिँदैन, त्यो एकदलीय व्यवस्था हुन्छ ।
निवर्तमान सभामुख महराको कार्यशैलीप्रति न सत्तारुढ दल सन्तुष्ट थियो, न प्रतिपक्ष । महरा सत्तारुढ दलको कार्यकर्ताजस्तो बनेको आरोप प्रतिपक्षले बारम्बार लगाएको थियो भने प्रतिपक्षलाई आवश्यकताभन्दा बढी स्पेस दिएको सरकारको आरोप थियो ।
जनप्रतिनिधिमूलक संस्था प्रतिनिधि सभाको सभामुखजस्तो शक्तिशाली पदमा रहेपनि महरा सरकारकासामु लाचार थिए । संसदीय समितिको काम सरकारलाई निर्देशन दिने होइनसम्म भन्न भ्याएका थिए । प्रतिपक्ष उठेर नारा लगाइरहेको समयमा विधेयक पारित गरिदिए । महरा सभामुख रहेको समयमा प्रतिपक्षले संसदीय मर्यादा कायम गर भनेर नाराबाजी गरिरह्यो । बदनामीको भारी बोक्नुबाहेक नेपालको संसदीय इतिहासमा महराले सम्झनलायक काम गरेका थिएनन् ।
संसद् सचिवालयका एक अधिकारीका अनुसार असोज २ गते संसद् अधिवेशन अन्त्य हुन्छ भन्नेबारे बिहान १०ः३० बजेसम्म पनि उनी जानकार थिएनन् । ‘विगतमा सभामुखको सिफारिसमा सरकारले अधिवेशन अन्त्यको निर्णय मन्त्रिपरिषद्मा लग्थ्यो, अहिले सरकारले निर्णय गरेपछि सभामुखले थाहा पाउनुभयो । संसद् यति कमजोर भएको हामीलाई थाहा थिएन,’ ती अधिकारी भन्छन् ।
कार्यपालिका र व्यवस्थापिकाको अधिकार संविधानमै किटान भइसकेको अवस्थामा कार्यपालिकाको प्रमुखसँग आँखा जुधाएर कुरा गर्न सक्ने व्यक्ति सभामुख बनेमा मात्र संसद्को शाख जोगिने ती अधिकारीको तर्क छ ।
सभामुख पूर्वमाओवादीले नै पाउने कि नेकपाका जो–कोहीले ?
२०७५ जेठ ३ गते तत्कलीन माओवादी र तत्कालीन नेकपा एमालेबीच पार्टी एकीकरण हुनुभन्दा पहिल्यै दुई पार्टीको अस्तित्व कायम रहेको समयमा चुनावी तालमेल गरेका नेकपा एमाले र माओवादीले विभिन्न पदको भागबण्डा गरेका थिए ।
भागबण्डामा राष्ट्रपति, प्रधानमन्त्री र राष्ट्रिय सभाको अध्यक्ष एमालेले पाउने, उपराष्ट्रपति र सभामुख पद माओवादी केन्द्रले पाउने सहमति भएको थियो । सभामुख र उपसभामुख फरक दलको हुनुपर्ने संवैधानिक व्यवस्था अनुसार उनीहरूले भागबण्डा गरे । दुईदल एक भएर नेकपा गठन भएपछि एउटा पद छाड्नुपर्ने आवाज कांग्रेसले संसद्मा उठायो । त्यो आवाज विस्तारै सेलायो ।
महराले अप्रत्यासित ढंगले राजीनामा दिनुपर्ने अवस्था सिर्जना भएपछि नयाँ सभामुखको खोजीमा नेकपामा विवाद शुरू भएको छ । पार्टी एकीकरण समारोहमा तत्कालीन माओवादीका अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले एचटूओ मिलेर पानी बनिसकेको विम्ब प्रस्तुत गरेका थिए । पूर्व माओवादीको एउटा खेमाले सभामुख आफ्नो भागमा परेको दाबी गरिरहँदा पूर्वएमाले पक्ष भने प्रचण्डको सो भनाइ स्मरण गर्नुपर्ने बताउँछ ।
‘पार्टी एकीकरण भयो, हामी एक भयौं भनिसकेपछि फेरि पूर्वमाओवादी र पूर्वएमाले भनेर चिरा पार्ने कोशिश हुँदैछ,’ नेकपाका एक नेता भन्छन् । सहमतिमा पूर्व माओवादी पक्षमै गएपनि यतिबेला नेकपाभित्र सभामुखको सक्षम पात्र खोज्नुपर्ने उनको तर्क छ ।
पूर्वमाओवादी पक्ष भने यसअघि भएको सहमतिअनुसार सभामुखको पद खोसिए अन्याय गरेको ठहर्ने उनीहरूको तर्क छ ।
नेकपा अध्यक्ष समेत रहेका प्रधानमन्त्री केपी शर्मा ओली पनि सभामुखमा प्रभावशाली व्यक्ति खोजिरहेको नेकपा स्रोत बताउँछ ।
को होला त नयाँ सभामुख ?
नेकपाभित्र एउटा तप्का उपसभामुख डा. शिवमाया तुम्बाहाम्फेलाई नै सभामुख बनाउने पक्षमा छ । तर उनलाई कुनै मन्त्री दिएर नयाँ सभामुख चयन गर्नेबारे नेकपामा अनौपचारिक कुराकानी भएको बुझ्न सकिन्छ । संविधानको बाध्यकारी व्यवस्थाअनुसार तुम्बाहाम्फे नै सभामुख बनेपनि उनले उपसभामुखबाट राजीनामा दिनै पर्नेछ । नेकपा स्रोतका अनुसार अहिलेकी उपसभामुख नै सभामुख बन्ने सम्भावना भने कमै छ ।
तुम्बाहाम्फे सभामुख नै नबनेपनि उनी उपसभामुख कायम रहँदा नेकपाका अन्य कुनै सांसद सभामुखको उम्मेदवार बन्न पाउँदैनन् । त्यसैले आफैं सभामुख बन्ने वा अर्को नेताका लागि छाडिदिने दुवै अवस्थामा तुम्बाहाम्फेको राजीनामा अनिवार्यजस्तै बनेको छ । उनले राजीनामा नदिने हो भने सभामुख पद अन्य दललाई दिनुपर्ने हुन्छ, जुन कुरा स्पष्ट बहुमत रहेको नेकपाले गर्ने देखिँदैन ।
महराका बारेमा सञ्चारमाध्यममा समाचार आएपछि असोज १४ गते नेकपा सचिवालय बैठकमा महरालाई राजीनामा गर्न सुझाव दिने सहमति भएको थियो । त्यसपछि नयाँ सभामुखको विषयलाई लिएर नेकपामा छलफल भएको छैन । मंसिर १४ गतेको उपनिर्वाचनपछि मात्र संसद्को अधिवेशन बोलाएर सभामुख चयन प्रक्रिया अगाडि बढाउने नेकपाको तयारी छ । सभामुख चयनकै लागि संसद्को हिउँदे अधिवेशन मंसिरमा बोलाउने तयारी नेकपाको छ ।
पूर्व माओवादी समूहबाट सभामुखका लागि सम्भावित केही नेताको नाम चर्चामा रहेको देखिन्छ । पूर्व माओवादी पक्षबाट नेकपा सचेतक समेत रहेका देव गुरुङ, पम्फा भुसाल, पूर्व सभामुख ओनसरी घर्ती, अग्नि सापकोटा र लेखराज भट्ट लगायतको नाम सामाजिक सञ्जालमा चर्चामा छ । त्यस अतिरिक्त संविधानसभाका पूर्वअध्यक्ष सुवास नेम्वाङको नाम पनि चर्चामा छ । नेम्वाङ स्वयंले भने सभामुखका लागि रुचि नभएको भनेर अभिव्यक्ति दिएका छन् ।
विश्वस्त स्रोतका अनुसार दलका शीर्ष नेताको इशारामै नेम्वाङले सभामुखमा रुचि छैन भनेर प्रतिक्रिया दिएका हुन् । ‘सभामुखका लागि सुवास नेम्वाङ नै पहिलो नम्बरको सम्भावित उम्मेदवार हो, अहिले बन्दिन भनेपनि परिस्थितिले बनाउन सक्छ,’ नेकपाका एक प्रभावशाली नेताले लोकान्तरसँग भने ।
नेम्वाङ स्वयं भने पटक–पटक सभामुख भइसकेकाले एकपटक शीतल निवास पुग्ने (राष्ट्रपति बन्ने) आकांक्षामा छन् । नेकपा संसदीय दलको नेता समेत रहेका प्रधानमन्त्री सरकारको काममा व्यस्त भएकाले संसदीय दलका काम उपनेता नेम्वाङले नै गर्दै आइरहेका छन् । सभामुख या उपसभामुखमध्ये एक आफ्नो पार्टीले पाउनुपर्ने दाबी गरिरहेको नेपाली कांग्रेसले नेम्वाङप्रति ग्रीन सिग्नल दिने सम्भावना छ ।
पूर्व माओवादी खेमाबाटै सभामुख बन्ने अवस्थामा ओनसरी र पम्फाको सम्भावना पनि प्रबल छ । ‘विगतमा देखाएको कुशलताका कारण सभामुखका लागि ओनसरी सक्षम हुनुहुन्छ,’ पूर्वमाओवादी खेमाका एक सांसद भन्छन् । संसद् सचिवलायका अधिकारीहरू पनि सभामुखमा घर्तीको भूमिका ‘बोल्ड’ रहेको स्मरण गर्छन् । ‘शुरू–शुरूमा महरालाई संसदीय व्यवस्था बुझेको भनेर चित्रण गरिएको थियो, उहाँको तुलनामा ओनसरीको प्रभावकारिता कहाँ हो कहाँ अब्बल’ सचिवालयका एक वरिष्ठ अधिकारीले भने ।
अवसर जति एउटै रोल्पामै र परिवारमा केन्द्रित गरेको गुनासो पूर्वमाओवादीभित्र पनि छ । हुन पनि माओवादी राजनीति गरेका रोल्पालीहरू बेरोजगार बस्नु परेको छैन । रोल्पाकै नन्दबहादुर पुन उपराष्ट्रपति छन् भने वर्षमान पुन ऊर्जामन्त्री छन् । दाङबाट चुनाव जितेपनि महरा पनि रोल्पाली नै हुन् । ओनसरीका पति वर्षमान पुन मन्त्री रहेका कारण अवसर परिवारमा केन्द्रित गरेको आरोप लाग्ने भएकाले घर्तीले धेरै रुचि भने देखाएकी छ्रैनन् ।
भावी सभामुखको रूपमा पम्फा भुसालको नाममा पनि नेकपाभित्र अनौपचारिक छलफल भएको छ, तर स्वयं उनी भने मन्त्री बन्ने लाइनमा रहेको बुझिन्छ । ‘पम्फाजी पनि संसद्को नेता बन्य योग्य नेता हो, तर उहाँको रुचि पार्टीमै सक्रियता जनाउने बरू सरकारमा जाने भन्ने छ,’ पूर्व माओवादी स्रोत भन्छ ।
नेकपा संसदीय दलको प्रमुख सचेतकको भूमिकामा रहेका देव गुरुङको नाम पनि भावी सभामुखको रूपमा चर्चामा छ । नेकपा संसदीय दलको प्रमुख सचेतक रहेका गुरुङ संसदीय पद्धति र कानूनी विषयमा जानकार छन् ।
संसद्मा उपस्थिति जनाउने मात्र होइन अन्तिम समयसम्म बसेर विधायकी काममा समेत उनले सहभागिता जनाउँदै आएका छन् ।
संसद्को नेतृत्व गर्ने र अन्य दललाई मिलाएर लैजाने कौशलता कति देखाउन सक्छन् भन्ने प्रश्न भने छ । ‘सभामुखको समन्वयकारी भूमिकामा उहाँ कत्तिको फिट हुनुहोला ?’ पूर्व एमालेका एक नेता प्रश्न गर्छन । सरकार र प्रतिपक्षबीच तिक्तता बढेको समयमा दुवैलाई सन्तुलन गरेर लैजाने क्षमता अहिलेको आवश्यकता रहेको उनको भनाइ छ ।
सभामुख बन्नका लागि नेकपा सांसदको भोट काफी छ, तर एकथरि तप्काले भने गुरुङलाई रोक्न खोजेको देखिन्छ ।
गुरुङले केहीसमय पहिले मात्र अमेरिकी सेनाको सहयोगमा स्थापना गरिएको नेपाली सेनाको रेञ्जर बटालियन खारेज गर्नुपर्ने बताएका थिए । गुरुङले पूर्व माओवादीका भगौडा सेना सम्बन्धमा सैनिक अदालतको निर्णयको विरोध गरेका थिए । उनले एनसेल प्रकरणमा सर्वोच्च अदालतको आदेशको पनि संसद्बाटै आलोचना गरेका थिए । अपर्झट सभामुखमा आफ्नो नाम आउनेबारे थाहा भएको भए उनले त्यो कुरा बोल्थे, बोल्दैनथे !
भावी सभामुखको सम्भावित उम्मेदवारको रूपमा चर्चा गरिएका अग्नि सापकोटामाथि सशस्त्र द्वन्दकालीन मुद्दा छ । सत्य निरूपण तथा मेलमिलापमा भइरहेको ढिलाइका कारण द्वन्द्वकालीन मुद्दाले पूर्व माओवादी नेताहरूलाई सताइरहेको छ ।
नेकपा संसदीय दलको कार्यालयमा भेटिएका एक सांसदलाई को बन्छ नयाँ सभामुख भन्ने प्रश्न गर्दा उनले ठट्यौली पारमा भने– ‘मेस्सीको प्यान !’ स्मरणीय छ, नेम्वाङ मेस्सीका फ्यान हुन् ।
चरम आर्थिक संकटबाट गुज्रिएको श्रीलंकाले सन् २०२२ को अन्त्यतिर औषधि किन्ने क्षमता पनि गुमाएको थियो । ५० अर्ब डलरभन्दा बढीको विदेशी ऋण 'डिफल्ट' भएको थियो भने लाखौंले रोजगारी गुमाएका थिए । दशौं लाख मान्छे...
सर्वोच्च अदालतको परमादेशले प्रधानमन्त्रीबाट पदमुक्त भएपछि नेकपा एमालेका अध्यक्ष केपी शर्मा ओली बालुवाटारबाट रित्तो हात फर्केका थिए, २०७८ असार ३० गते । संसद् विघटनको अवगाल छँदै थियो, लामो समय सँगै राजनीति गर...
दुई–दुईपटक मिर्गौला फेरेको शरीर । मध्यजाडो नजिकिँदै गरेका मंसिरका चिसा दिन । त्यसमाथि वृद्धावस्था । यस्तो बेला ७० नाघेकाहरूको अधिकांश समय ओछ्यानमै बित्छ । नभए पनि घरको चार दिबारभित्र आराम गरेर अनि तात...
कुनै राजनीतिक संक्रमण वा अवरोध नभएको समयमा मन्त्रीहरूबीच कसले राम्रो काम गर्ने भनेर प्रतिस्पर्धा हुनुपर्ने हो । तर, विडम्बना ! सहज राजनीतिक अवस्थामा पनि झन्डै एक वर्षसम्म सरकारमा रहेका अधिकांश मन्त्रीको कार्यप्रगति ...
सत्ता र शक्तिको आडमा गैरकानूनी ढंगले सरकारी जग्गा हडप्ने नेपालको शक्तिशाली व्यापारिक घराना चौधरी ग्रुपमाथि राज्यको निकायले पहिलोपटक छानबिन थालेको छ । काठमाडौंको बाँसबारीमा ठूलो परिमाणमा सरकारी जग्गा...
एकाधबाहेक अधिकांश मन्त्रीले प्रभावकारी कार्यसम्पादन गर्न नसकेपछि प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ स्वयंले मन्त्रीहरूलाई प्रस्ट चेतावनी दिएका छन् । नेपालीलाई नक्कली भुटानी शरणार्थी बनाएर अमेरिका ला...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...