असोज ३०, २०८०
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
आज माघ ५ गते मधेश आन्दोलनको १२ वर्ष पूरा भएको छ । मधेश आन्दोलनको जगमा निर्मित राजनीतिक दलहरू आजको दिनलाई बलिदानी दिवसका रूपमा मनाउने गर्छन् । मधेश आन्दोलनपश्चात् देशमा अर्थपूर्ण समानता आउला भनी सपनाको सोपान चढेका राजनीति इतरका नेपाली नागरिकले पनि ५ गतेलाई स्वाभिमानका साथ बलिदानी दिवस मनाउने गरेका छन् । पंक्तिकारले पनि प्रत्येक वर्ष मधेश आन्दोलनलाई सम्झिँदै आलेख लेख्ने प्रयास गर्दै आफ्नो धर्म निर्वाह गरेको अनुभूति गर्ने गरेको छ ।
आजको मितिमा मधेश आन्दोलनलाई सम्झिँदा शहीदको सपनामाथि भएको बज्रपात भएको पाउँछु । आखिर किन शहादत दिए सयांै मधेशीले भनी गम्न मन लाग्छ । अहिलेको अवस्थामा न त मधेशवादी नै देखा परिरहेका छन्, न त तिनले मधेश आन्दोलनका शहीदका सपना पूरा गरेको अनुभूति नै भइरहेको छ । समग्र मधेश दुई प्रदेश सहितको संघीयताको मागको उठान गरेर थालिएको मधेश आन्दोलन छोटा मधेश मागमा गएर समेटिएको छ । छोटा मधेश अर्थात् आठ जिल्ला नै समग्र मधेश हो भनी शासकीय कथ्य अहिले गएर सत्यप्रायः साबित हुँदै गरेको छ । भावना र वास्तविक आक्रोशको थलोमा शुरूआत भएको समग्र मधेश दुई प्रदेशको मुद्दा शासकीय धरापमा परेको छ ।
राजनीतिक हिसाबले पूर्व पश्चिम मधेशको तार त चुँडियो नै । केही अदूरदर्शी नेताका कारण पूर्व पश्चिमका मधेशी र थारू जनताको भावनात्मक सम्बन्ध पनि फितलो भएको छ । संविधान निर्माणताका भएको १६ बुँदे सम्झौताको उपज संविधानले निर्मित प्रदेश २ को खाका स्वीकारेका कारण पूर्वी र पश्चिम मधेशका जनताले कथित मधेशवादी नेतालाई पत्याउन छाडे । यी नेताहरू पनि मानौं कति न महान् उपलब्धि हासिल गरे जस्तो गरी प्रस्तुत हुन थाले र प्रदेश २ इतरका मधेशवादी आवाज र पीडालाई चटक्कै बिर्से । उनीहरू प्रदेश २ मै विना अधिकारको मालिक बनेर रोमाञ्चित अनुभव गर्दै आइरहेका छन् ।
संविधानमै अधिकार खोज्नेहरू मधेश आन्दोलनको बेला अधिकारविनाको संविधानलाई टेकेर सत्तामा जानु कत्तिको उचित थियो, सोच्नु पर्दैन ? यस्ता प्रश्नको सहज जवाफ दिन्छन उनीहरू– पाएको उपलब्धि पनि गुम्ने डर थियो । कस्ता उपलब्धि भनी प्रतिप्रश्न गर्दा संघीयता, धर्मनिरपेक्षताको कुरा झिक्छन् उनीहरू । तर देशमा न सार्थक संघीयताको अनुभूति छ, न त धर्मनिरपेक्षताको नै । मधेश आन्दोलनले सामाजिक न्यायसँग सरोकार राख्ने विभिन्न मुद्दालाई आमजनमा स्थापित गरेको छ । साथै मधेशवादी भनाउँदा दलद्वारा यी मुद्दालाई संवैधानिक आवरण प्रदान गर्न सकिँदैन भन्ने कुराको पनि चेत खुलेको छ ।
रमेश महतो र रोहन चौधरीहरूले पनि मधेश आन्दोलनको नेतृत्ववर्गको मूल्यांकन गर्छन् होला । र भन्छन् होला, ‘आन्दोलनमा होमिनुभन्दा पहिला तिमीहरू यसरी नालायकीको पराकाष्ठा नाघ्छौ भन्ने कुराको पूर्वजानकारी भएको भए आफ्नो अमूल्य जीवन तिम्रो सत्तामोहको लागि अर्पण गर्ने थिएनौं’ ।
भनिन्छ, शासितलाई शासकको बराबरीमा पुग्न निकै समय लाग्ने गर्छ । त्यो असम्भवप्रायः नै हुन्छ । तर पहिचान सहितको सामाजिक न्यायको लडाइँमा जनमानसको बुझाइ र सक्रिय सहभागिताले ठूलो अर्थ राख्ने गर्छ । मधेश र मधेशीको अर्थमा जनमानसको स्तर अनि सहभागिता र बुझाइको स्तरमा कुनै कमी छैन भनी ढुक्क भए हुन्छ । तर नेतृत्व गर्ने वर्गबाट नै सदाबहार धोका पाइरह्यो मधेशले । शासितवर्गको मनोविज्ञान के पनि हुन्छ भने यस्ता वर्गमा एकजुटताको कमी हुन्छ । र डर हुन्छ कोअप्टेसनको । अर्थात् आन्दोलनलाई मत्थर र बदनाम गर्न शासकले फाल्ने सत्ता र पदको बल्छीको शिकार हुनु । मधेश आन्दोलनले दुनियाँमा सम्पन्न विभिन्न आन्दोलनको रेकर्ड तोड्न सफल भएको थियो, मुद्दाको ओज र सडकमा देखाएको उपस्थितिको हिसाबले । तर निर्दोष र इमान्दार जनताको भावनालाई किनारा लगाउँदै सत्ताको वरिपरि परिक्रमा गर्नलाई आफ्नो परमधर्म ठाने केही नेताहरूले । अनि नागरिक समाज भनाउँदाहरू प्रदेश २ मा कुनै नियुक्ति पाइहालिन्छ कि भने ध्येयका साथ राजनीतिक दलका झोला बोक्न थाले ।
फर्केर हेर्दा मधेशका मुद्दा जीवित लावारिस शिशुसरह छटपटाइरहेका छन् । मधेश राजनीति र भूगोल दुवै हिसाबले खण्डित भएको छ । नागरिक समाज भनाउँदाहरू विभाजित भएका छन् । शोकेसको रूपमा जुन प्रदेशलाई संघीयताको उपलब्धि मानिदैछ त्यहाँ जनताले अधिकार पाउने भन्दा पनि भ्रष्टाचार, अपराध, दण्डहीनता मौलाउँदै गइरहेको छ । यी कारणहरूले गर्दा आज चारैतर्फबाट संघीयताविरोधी आवाजहरू बुलन्द हुन खोज्दैछन् । त्यस्ता आवाज मुखरित हुने आधार किन र कसरी तयार भयो त ? जवाफदेहिता कसको ?
मधेशको मुद्दा मधेशको भूमिबाट टेकअफ भए पनि यसको ल्यान्डिङले नेपालको समग्र उत्पीडित जनताको सफल र सुखद अवतरण गराउनेमा पंक्तिकार विश्वस्त छ । नेतृत्व पंगु भए पनि मुद्दाको ओजले आन्दोलनको सम्भावनाको हत्या किमार्थ गर्न सक्दैन । धेरै अबेला भइसकेको छैन । इमान्दारीपूर्वक मधेश मुद्दा स्थापित गराउन लाग्ने हो भने जनताको अपार सहयोग र सहकार्य प्राप्तिको पूरापूर सम्भावना जीवित नै छ ।
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
नेपालको सार्वजनिक प्रशासन, विशेषतः निजामती सेवामा व्यावसायिक सदाचारिता विकास भएन भन्ने प्रश्न समय समयमा उठ्दै आएको छ । कर्मचारीमा स्वाभाविक रूपमा हुनुपर्ने कार्यसम्पादनलाई व्यवस्थित बनाउने सीप, संस्कार र अनुभवजन्य...
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
स्वधर्म भन्ने शब्द हामीमध्ये धेरैले सुन्ने गरेका छौँ । स्वधर्मको आदि शिक्षक, प्रचारक वा आचार्य भगवान् कृष्ण हुन् । उनले सर्वप्रथम अर्जुृनलाई यसको शिक्षा दिएका थिए कुरुक्षेत्रको युद्ध मैदानमा । यसका आधुनिक व्याख्याता भने ...
गठबन्धनको नयाँ समीकरणसँगै पुनर्गठित मन्त्रिपरिषद्मा नेकपा (माओवादी केन्द्र)का तीन मन्त्री दोहोरिए । पार्टी नेतृत्वको निर्णयप्रति केही युवा सांसदले आक्रोश व्यक्त गरे । माओवादी पार्टी एउटा भए पनि सहायक गुट धेरै छन्...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...