कात्तिक २४, २०८०
सनातन धर्ममा गोत्रको धेरै महत्व हुन्छ । ‘गोत्र’को शाब्दिक अर्थ त धेरै व्यापक हुन्छ । यद्यपि विद्वानहरुले समय–समयमा यसरबारे यथोचित व्यख्या गरेका छन् । ‘गो’ अर्थात् इन्द्रिय, र &...
माघ ९, २०७६
संस्कृतको समृद्ध धरोहर र संस्कृतिलाई जोगाउनेहरू जर्मन नै हुन् त ? जर्मनीमा संस्कृत र इन्डोलोजीका कोर्स पढ्नका लागि बढेको माग हेर्दा भविष्यमा त्यस्तै हुन्छ जस्तो लाग्छ ।
संसारभरिबाट निवेदनको बाढी आएपछि हाइडेलबर्ग विश्वविद्यालयको साउथ एसिया इन्स्टिच्युटले स्विट्जरल्यान्ड, इटली र भारतमा समेत कथ्य संस्कृत पढाउने समर स्कूल शुरू गर्नुपरेको छ ।
‘हामीले १५ वर्षअघि यसको आरम्भ गर्दा दुई वर्ष जतिपछि नै बन्द गर्न खोजेका थियौं । हामीले आफ्नो क्षमता बढाउनुपर्यो र यही कोर्स अन्य युरोपेली देशमा पठाउनुपर्यो,’ शास्त्रीय इन्डोलोजीका प्रमुख डा एक्सल माइकल्सले बताए ।
जर्मनीमा १० वटा शीर्ष विश्वविद्यालयले संस्कृत, शास्त्रीय र आधुनिक इन्डोलोजी अध्यापन गर्छन् । समर स्कूल प्रत्येक वर्ष अगस्ट एक महिनासम्म चल्छ र त्यसका लागि संसारभरिबाट निवेदन आउने गर्छ ।
संस्कृतलाई कुनै धर्म र निश्चित राजनीतिक विचारधारासँग जोड्नु मूर्खतापूर्ण भएको र यसको समृद्ध विरासतलाई हानि गर्ने काम भएको प्राध्यापक माइकल्सले बताए ।
‘बौद्धधर्मका मुख्य सिद्धान्तहरू समेत संस्कृतमा थिए । पूर्वीय दर्शन, इतिहास, भाषा, विज्ञान र संस्कृतिको मूललाई थप राम्रो गरी थाहा पाउन पनि मूल संस्कृत ग्रन्थहरू पढ्नुपर्ने किनकि तिनीहरूले विश्वमा सबभन्दा पहिले देखापरेका विचार र आविष्कार हुन्,’ उनले थपे ।
हाइडेलबर्ग विश्वविद्यालयमा संस्कृत अध्ययन गरिरहेकी मेडिकल विषयकी विद्यार्थी फ्रान्सेस्का लुनारीले यसमा सहमति जनाइन् ।
‘म मनोविश्लेषणमा रुचि राख्छु र मैले मानव सोचहरूले कसरी पाठ, संस्कृति र समाजहरूलाई जन्माए भन्ने बारेमा जान्नैपर्छ । पूर्वीय मनोविज्ञानका अग्रणी गिरीन्द्रशेखर बोसका बारेमा खासै अध्ययन भएको छैन र उनका गैन्थ बुझ्नका लागि म बंगाली भाषा सिक्दैछु । त्यसका लागि संस्कृत सिक्नु पहिलो कदम हो,’ उनले भनिन् ।
बोसले फ्रायडका सिद्धान्तलाई चुनौती दिँदै आफ्ना सिद्धान्त प्रस्तुत गरेका थिए र बंगला भाषामा ग्रन्थ लेखेका थिए । तर बंगलालाई पनि संरक्षण गर्न सकिएन भने त्यसको हालत संस्कृतको जस्तो हुने अनि अंग्रेजीले सबैमाथि अतिक्रमण गर्ने हाइडेलबर्ग विश्वविद्यालयमा दक्षिण एसियाली आधुनिक भाषा तथा साहित्य विभागका प्रमुख डा हान्स हार्डरले बताए ।
समर स्कूलले प्राचीन उपनिषद्हरूमा मानवीय शरीरविज्ञान र मनोविज्ञान सम्बन्धी कोर्स चलाएको थियो । आईआईटीबाट गणितमा स्नातकोत्तर गरेका आनन्द मिश्रले यस कोर्सलाई पढाए । व्याकरण सुहाउँदो कम्प्युटिङ भाषा बनाउने विषयमा गरिरहेको अनुसन्धानका लागि मिश्रले संस्कृत अध्ययन गरेको बताए ।
‘पाणिनीको संस्कृत व्याकरणमा काम गर्दा मैले कम्प्युटिङ भाषाका लागि यो महान् साधन बनेको थाहा पाएँ,’ मिश्र भन्छन् ।
संसारभरि छरिएका संस्कृत विद्वानहरूका अधिकांश जर्मन छन् ।
‘हार्वर्ड, क्यालिफोर्निया बर्कले र बेलायमा रहेका समेत गरी बहुसंख्यक संस्कृत विद्वानहरू जर्मन हुन्,’ माइकल्सले भने ।
तर किन ?
‘हामीले कहिले पनि भारतलाई साम्राज्य नबनाएकाले र उससँग सुमधुर सम्बन्ध राखेकाले होला शायद,’ डा माइकल्सले भने ।
१४ अप्रिल २०१५ मा द डेली मेलमा प्रकाशित आदित्य घोषको समाचार
सनातन धर्ममा गोत्रको धेरै महत्व हुन्छ । ‘गोत्र’को शाब्दिक अर्थ त धेरै व्यापक हुन्छ । यद्यपि विद्वानहरुले समय–समयमा यसरबारे यथोचित व्यख्या गरेका छन् । ‘गो’ अर्थात् इन्द्रिय, र &...
घरमा माउसुली देखिनु एक सामान्य घटना हो । सामान्यरुपमा हेर्दा यो एक जीव हो तर जीव जन्तु मनुष्यको प्रकृतिको एक महत्वपूर्ण हिस्सा मान्ने हिन्दू शास्त्रमा माउसुली बारे जोडिएको गतिविधिबारे विस्तृत जानकारी छ ।...
महाभारतको युद्ध एक युग समाप्त हुने बेलामा भएको थियो । संसारमा फैलिएको पाप र अनाचारलाई ध्वस्त पारेर धर्मको ध्वज लहराउनका लागि युद्ध अनिवार्य थियो । यावत कमजोरीका बाबजुद पाण्डवहरू धर्मरक्षक भएकाले उनीहरूको म...
काठमाडौं, — हिन्दू धर्मले सहगोत्रीका बीच विवाह गर्न नहुने विधान गरेको छ । गोत्र भनेको वंश र कुल हो । प्रत्येक नयाँ पुस्तालाई गोत्रले जोड्ने काम गर्छ । जस्तो, कसैको भारद्वाज गोत्र छ भने त्यो व्यक्ति भरद्वा...
काठमाडौं -केही मानिस धार्मिक मान्यताका कारण लसुन र प्याज खाँदैनन् । विशेषगरी ब्राह्मणहरू लसुन प्याज खाँदैनन् । यसरी नखानुका वैज्ञानिक र धार्मिक कारण छन् । आयुर्वेदका अनुसार खाद्य पदार्थलाई तीनवटा श्रेणीमा बाँड...
१. नमस्कारको चलन हिन्दु संस्कृतिमा मानिस हात जोडेर एक अर्कालाई अभिवादन गर्छन् जसलाई नमस्कार भनिन्छ । यो परम्पराका पछाडिको सामान्य कारण भनेको दुवै हात जोडेर गरिने अभिवादनले सम्मान झल्काउँछ । तर वैज्ञानिक र...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...