कात्तिक ३०, २०८०
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
भर्खरै सम्पन्न भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको नेपाल–भ्रमण राजनीतिक वृत्तदेखि आम जनतासम्म निकै चर्चा परिचर्चाको विषय बनिरहेको छ । मोदीको नेपाल भ्रमणको भित्री र बाहिरी उद्देश्य के हुन्, भ्रमण कति सफल, असफल रह्यो, भ्रमण नेपाल भारतबीचको बिग्रिएको सम्बन्धलाई सुधार्न कति सफल रह्यो ? आदि प्रश्नहरू यस सन्दर्भमा उठिरहेका छन् । पूर्वाग्राही भएर मुल्याङ्कन गर्नेहरूले मोदीको भ्रमण नेपाल भारत बीचका असमझदारीलाई हार्दिकता बनाउन नसकेको मात्र होइन, पूर्णतः असफल रहेको अभिव्यक्ति दिइरहेका छन् । मोदीको भ्रमण नेपाल भारत बीचका असमझदारीलाई हटाउन पूर्ण सफल रहेको अतिसयोक्तिपूर्ण टिप्पणी गर्नेहरू पनि छन् । यस्ता टिप्पणी परस्पर विरोधिहरूबाट मोदी भ्रमणको भित्री कारण छाया र बाहिरी कारण मात्र सतहमा देखा परिरहेका छन् । मोदी भ्रमणको वास्तविक कारणको मुल्याङ्कन र विश्लेषण हुन नसक्दा भ्रमपूर्ण धारणाहरू प्रभावी बन्दै गएका छन् ।
अप्रत्यासित रूपमा भएको मोदीको नेपाल भ्रमणको मुख्य उद्देश्य नेपाल–भारत सम्बन्धलाई सुमधुर र हार्दिकतापूर्ण बनाउनको लागि हो कि अन्य उद्देश्यका लागि हो भन्ने निष्कर्ष निकाल्न भ्रमणको समय, परिस्थिति, भ्रमणका घटनाक्रमहरू, अभिव्यक्ति, व्यवहार र हाउभाउको यथोचित मुल्याङ्कन गर्नु आवश्यक हुन्छ । मोदीले नेतृत्व गरेको भारतीय जनतापार्टीले धार्मिक हतकण्डालाई राजनीतिमा प्रयोग गरेर सफलता हासिल गर्दै आएको छ । मोदी प्रधानमन्त्री भएको कारण पनि यही नै हो । निकट भविष्य (सन् १९१९) मा भारतमा आम निर्वाचन हुँदैछ । यो निर्वाचनमा भारतीय जनता पार्टीको विरुद्ध सबै राजनीतिक शक्तिहरू एउटै मोर्चामा खडा हुने कसरत गरिरहेका छन् । यो स्थितिमा मोदी नेतृत्वको भा.ज.पा.को लागि आगामी आमनिर्वाचन निकै चुनौतिपूर्ण बन्ने पूर्वाधार तयार हुँदै गएको छ ।
यस्तो प्रतिकुलताको सामना गर्दै आमनिर्वाचन भाजपाको पक्षमा पारेर मोदी पुनः प्रधनमन्त्री बन्ने महत्वांक्षाकासाथ क्रियाशील छन् । आम निर्वाचनमा सफलता हासिल गर्ने मोदीको अचुक वाण हिन्दू सेन्टिमेन्टलाई जगाएर जनमत आफ्नो पक्षमा पार्नु नै हो । सबभन्दा बढि संसद संख्या रहेका प्रदेशहरू बिहार र उत्तर प्रदेश हुन् । जहाँका मतदाताहरू बढि धार्मिक नाराबाट प्रभावित हुन्छन् । यही समयमा भारतीय सर्वोच्च अदालतमा विचाराधीन अवस्थामा रहेको राम जन्मभूमि र बाबरी मस्दिज विवादलाई पुनः चर्चामा ल्याउनु, रामको ससुराली सीताको जन्मभूमि जनकपुरधामबाट मोदीले आफ्नो भ्रमण शुरुवात गर्नु र पूजाअर्चनालाई बढि प्राथमिकता दिनुको कारण हिन्दू मतदातालाई आकर्षित गर्र्नु नै रहेको सहज रूपमा बुझिन्छ । हिन्दूका धार्मिक आस्थाका केन्द्रहरू पशुपतिनाथ र मुक्तिनाथमा मोदीले गरेको आरधनाले पनि यही कुराको संकेत गर्दछ । यो घटनाक्रमबाट मोदीको नेपाल भ्रमणको मुख्य लक्ष्य निकट भविष्यमा हुन गैरहेको भारतीय आमनिर्वाचनमा हिन्दू मतदातालाई आपूmअनुकुल बनाउने नै हो भन्दा अतिशयुक्तिपूर्ण हुँदैन ।
मोदीको नेपाल भ्रमणको प्रमुख कारण भारतीय आम निर्वाचन हो भने दोस्रो कारण बिग्रिएको नेपाल–भारत सम्बन्धलाई सुधार्नु नै हो । संविधानसभाद्वारा नेपालको संविधान जारी हुनै लागेको अवस्थामा अवरोध खडा गर्ने दुस्प्रयास मोदीको नेतृत्वको भारतीय सत्ताले गरेको थियो । भारतीय सत्ताको यस्तो दबाबलाई झेल्दै नयाँ संविधान जारी भएपछि भारतीय सत्ता नेपालप्रति आक्रोशित र आक्रमक बनेको थियो । तराईका मधेसी समुदायका केही नेताहरूलाई उक्साएर नेपालको आन्तरिक मामलामा हस्तक्षेप गर्ने र बितण्डा मच्चाउनेदेखि अमानवीय नाकाबन्दी लगाउने सम्मका हर्कत मोदी सरकारद्वारा भएका थिए । मोदी सरकारका यस्ता नेपालको स्वतन्त्रता र स्वाधिनता विरुद्धका बितण्डाहरूले नेपाल भारत सम्बन्ध चिसिएको, बिग्रिएको अवस्थामा मात्र होइन, झण्डै शत्रुतापूर्ण स्थितिमा पुगेको थियो । मोदी र भारतीय सत्ता विरुद्धमा बढ्दो नेपाली जनताको आक्रोशको अभिव्यक्ति नेपालको गत आमनिर्वाचनमा प्रत्यक्ष रूपमा भएको थियो । आम निर्वाचनमा भारतीय सत्ताद्वारा समर्थित दल र नेताहरुको नराम्ररी पराजय हुनुको मुख्य कारण पनि यही नै थियो ।
निकट छिमेकी मुलुकहरूसँगको सम्बन्ध बिगार्न मोदी सरकार जिम्मेवार रहेको आरोप भारतभित्रैबाट आउँदा त्यसको प्रत्यक्ष प्रभाव भारतीय राजनीतिमा पर्दै गएको छ । निकट भविष्यमा हुन गइरहेको भारतीय आमनिर्वाचनमा यो विषय पनि चुनावी मुद्दा बन्ने निश्चित छ । आन्तरिक राजनीतिका लागि पनि मोदीले नेपालसँगको सम्बन्ध नसुधारी नहुने स्थिति थियो र छ । नेपालको आम निर्वाचनमा आपूmले नरुचाएको के.पि.शर्मा ओलीको पक्षमा उर्लिदो जनमत र उनी प्रधानमन्त्री हुने पक्का भएपछि मोदीले टुटेको नेपाल–भारत सम्बन्ध जोड्न दाँत किटेर अथक प्रयास गर्न शुरुवात गरेका हुन् । भारतीय विदेश मन्त्री सुष्मा स्वराजले अप्रत्यासित र अस्वाभाविक रूपमा नेपाल भ्रमण गरी ओलीलाई आफ्नो अनुकुल बनाउन गरेको कसरत, भारत भ्रमणमा ओलीलाई मोदी सरकारले दिएको उच्च सम्मान र सत्कार यसका ज्वलन्त उदाहरणहरू हुन् ।
तेस्रो कारण नेपालको चीनसँगको बढ्दो निकटतालाई सिथिलीकरण गर्नु नै हो । मोदी सरकारले लगाएको नाकाबन्दीबाट आम नेपाली जनताको आशा र भरोसाको केन्द्र चीन बन्दै छ । संकटमा सहयोग गर्ने भरपर्दो मित्र चीन मात्र रहेको बुझाइ नेपालीहरूको छ । चिनियाँहरूका साथ र सहयोग नभए मुलुकको राष्ट्रियता, राष्ट्रिय स्वतन्त्रता र राष्ट्रिय हितमा भारतीय सत्ताद्वारा अतिक्रमण हुने धारणा नेपालीहरूमा प्रबल बन्दै गएको छ । अहिले राजनीतिक स्थिरता, शान्ति र विकास नेपाली जनताको प्रवल आकांक्षा बनेको छ । यो आकांक्षा पूरा गर्न भरपर्दो सहयोगी चीन मात्र रहेको बुझाइ नेपालीहरूको छ । चीन पनि खुल्ला हृदयले नेपाललाई सहयोग गर्न अग्रसर भएको छ । चीनसँग निकट हुँदै जाने भारतसँग टाढा हुँदै जाने नेपाली मनोविज्ञान भारतीय सत्ताको लागि निकै चिन्ताको विषय हो । आफ्नो अहमतालाई दबाएर नेपालसँगको बिग्रिएको सम्बन्ध सुधार्न मोदीले गरेको कठोर कसरत कारण पनि यही नै हो ।
नेपाल भारत–सम्बन्ध सुधार्न अन्य कूटनीतिक उपायहरू प्रभावकारी नहुने मुल्याङ्कनका साथ मोदीले धार्मिक कुटनीतिक अबलम्बन गरेको सहज रूपमा बुझिन्छ । मादीको यो कुटनीतिले नेपाल–भारत बीचको आइसब्रेक मात्र भएको छैन, नेपाली सत्ता र ओलीलाई आफ्नो अनुकुल बनाउन केही हदसम्म सफलता पनि हासिल गरेको छ । नेपाली जनतामा पनि मोदी सरकारले उदार र मैत्रीपूर्ण नीति अबलम्बन गर्न खोजेको हो कि भन्ने विश्वास जन्माइदिएको छ । भारतीय सत्ता प्रतिकूल हुँदा संकटहरूको समना गरिरहनु पर्ने भयबाट त्रसित नेपाली सत्तालाई पनि मोदी भ्रमणले राहत दिएको छ । मोदी भ्रमणबाट नेपाल र भारतले प्राप्त गरेको उपलब्धिहरू यीनै हुन् ।
यसरी मोदी एकातर्फ नेपाल–भारत सम्बन्धलाई पुरानो स्थितिमा पुर्याउन लागि परेको देखिन्छ भने अर्कोतर्फ मोदीको प्रयासहरूलाई असफल बनाउने चलखेलहरू पनि तीव्रतापूर्वक भइरहेका छन् । विशेषतः भारतीयहरूको सहयोगमा नेपालमा अस्थिरता मच्चाइरहेका पश्चिमा शक्तिहरू मोदीका प्रयासहरूलाई असफल बनाउन युद्धस्तरमा लागिपरेको सतहमा देखा परेका छन् । भारतीय आवरणमा पश्चिमाहरूका डिजाइनअनुसार भूमिका निभाइरहेका नेपालको तराई क्षेत्रका केही मधेशीदलहरू र तिनीहरूका नेताहरू, विवादास्पद केही भारतीय नेता र व्यूरोक्रेसीको चलखेलले यही कुराको संकेत गर्दछ । मोदीको भ्रमणलाई विवादस्पद र असफल बनाउन उनकै पार्टीका सांसद कीर्ति आजाद, नेपालको २ नं. प्रदेशका मुख्यमन्त्री लालबाबु राउत र बिखण्डनकारी सीके राउतका अभिव्यक्तिहरू यसका ज्वलन्त उदाहरणहरू हुन् । यिनीहरूलाई भारतीय व्यूरोक्रेसीको एउटा तप्काले नेपाल भारत–सम्बन्ध सुधार्ने कार्य मोदीका लागि कम चुनौतिपूर्ण छैन ।
यसरी जटिलता हुँदै गएको नेपाल–भारत सम्बन्धलाई आत्मीय र मैत्रिपूर्ण बनाउन मोदीको लागि त्यति सहज छैन । नेपाली सत्तासँग गरिने हार्दिकतापूर्ण सम्बन्धबाट मात्र नेपाल–भारत सम्बन्ध सुध्रिने अवस्थामा छैन । नाकाबन्दीको कारणले नेपाली जनताहरूमा गढेर रहेको मोदी सरकारविरोधी भावनामा परिवर्तन नभई नेपाल–भारत सम्बन्ध दिगो र टिकाउ हुने अवस्था छैन । त्यसका लागि मोदी सरकारले नेपालको सार्वभौमसत्ता, राष्ट्रियता र राष्ट्रिय स्वाभिमानको सम्मान र कदर गर्नुका साथै नेपालको आन्तरिक मामलामा हस्तक्षेप नगर्ने व्यवहारमा नै देखाउन् र पुष्टि गर्नु आवश्यक हुन्छ ।
पश्चिमाहरूको अस्थिरता र बिध्वंसक नेपाल नीतिसँग सहकार्य गरेर बनाउने भारतीय नेपाल नीति परित्याग गरी स्वतन्त्र, मैत्रिपूर्ण र विश्वसनीय नेपाल नीति मोदी सरकारले अबलम्बन गर्न सकेमात्र मोदीको नेपाल भारत सम्बन्ध सुधारको प्रयास उपलब्धिमूलक हुनेछ । आन्तरिक राजनीतिलाई प्रभावित बनाउने मात्र मोदीले धार्मिक कूटनीति अबलम्बन गरेका हुन् कि, साँच्चिकै नेपाल भारत सम्बन्ध पुरानै स्थितिमा पुर्याउन लागि परेका हुन् ? यसको जवाफ पाउन भने केही दिन पर्खनुपर्ने छ । त्यतिबेला मात्र मोदीको नेपाल भ्रमणको भ्रम र यथार्थता छर्लङ्ग हुनेछ ।
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
डिसेम्बर पहिलो साता एनसेलको माउ कम्पनी आजियाटाले आफ्नो रेनोल्ड होल्डिङ्स यूकेको शतप्रतिशत स्वामित्व गैरआवासीय नेपाली सतिशलाल आचार्यको कम्पनी स्पेक्ट्रलाइट यूकेलाई बेच्न गरेको सम्झौताबारे समाचार बाहिरिएको झन्डै ३ हप्...
ललितपुरको गोदावरीस्थित सनराइज हलमा नेकपा (एमाले)का दुई महत्वपूर्ण कार्यक्रम भए । एमालेको प्रथम विधान महाधिवेशन (२०७८ असोज १५ र १६ गते) सनराइज हलमै भएको थियो । विधान महाधिवेशनले विभाजनदेखि चौतर्फी घेराबन्दी...
हामी १५औं अन्त्य गरेर १६औं योजनाको तयारीमा जाँदै छौं । दलका शीर्ष नेताबीच १६औं योजनाको विषयमा छलफल भएको छ । १५औं योजनाको असफलता र नमिलेका कुरालाई १६औं मा सुधार्छौं । हाम्रो गन्तव्य कहाँ हो भन्ने संविधानले ...
सच्चा लोकतन्त्रमा सिमान्तमा रहेको नागरिकले पनि यो देश मेरो हो भन्ने अनुभूति गर्न सक्नेछ- माहात्मा गान्धी । माथि गान्धीको भनाइ किन उद्धृत गरिएको हो भने नयाँ वर्षको आगमन भैसकेको छ र २०८० को बिदाइ बडो हर्षपूर्वक...