असोज ६, २०८०
सानीमा भेट्न चितवन गएको थियो गोपाल चार दिन हिँडेर । राप्ती किनार नजिकको सानो गाउँमा बस्दै आएकी थिइन् उनी, जो पहाडमा खान लाउन नपुगेपछि केही वर्ष अघि पुगेकी हुन् त्यतातिर । त्यतिबेला अहिलेजस्तो यातायातको साधन...
उपकारी गुणी व्यक्ति निहुरन्छ निरन्तर
फलेको वृक्षको हाँगो नझुकेको कहाँ छ र ?
‘नैतिक दृष्टान्त’ कविशिरोमणि लेखनाथ पौड्यालको त्यस्तो पद्यरचना हो जसमा यस्ता रसिला, पोटिला र गुनिला सन्देश फाँकैपिच्छे भेटिन्छन् । अलिक पहिलेका साहित्यिक कृतिको चर्चा गर्नेहरूले जगन्नाथ गुरागाञी विरचित ‘गुणरत्नमाला’ र वासुदेव शर्मा लुइँटेलले अनुवाद गरेको भर्तृहरिको कृति ‘नीतिशतक’ पनि उल्लेख गर्दछन् । समाजलाई सद्विचार र सदाचारतिर डो-याउने नेपाली रचना धेरै नभए पनि साह्रै थोरै पनि थिएनन् । हो, विगत दुई-तीन दशकयताको शैक्षिक वातावरणले रामायण, महाभारत जस्ता ग्रन्थहरूको समेत सान्दर्भिकता कम गराउँदै लगेको अनुभव हुन्छ । विद्यालय, महाविद्यालयका पाठ्यक्रममै परोपकार,सदाचार, मानव सेवाजस्ता विषयहरू प्राथमिकतामा पर्न छोडका छन् । मान्छे भलोगर्ने वस्तुमा भन्दा मनपर्ने अवसरमा झुत्ती खेल्न थालेका छन् । तिनलाई कर्तव्यको भन्दा धेरै गुणा बढी अधिकार चाहिएको छ । र, नभन्दै २०७२ सालको संविधानले तिनलाई अधिकारहरूको ठूलै पुलिन्दा उपलब्ध गराएको पनि छ ।
मनोरञ्जनमा पनि सस्ता किसिमका सामग्रीको बजार बाक्लो भएपछि साँस्कृतिक र सामाजिक परिवेशमा योगदान पु-याउने कृतिहरूको खोजीगर्नेको जमात् पातलो हुनु र त्यसै अनुपातमा क्षमतावान् कवि लेखकहरूको जाँगर सेलाउनु अनौठो कुरो भएन । अहिलेको स्थिति त्यही हो । आक्कलझुक्कल हितकारी कृति देखापरे तिनलाई अपवाद मान्नुपर्ने हुन्छ । ‘ज्ञवाली सुक्तिसङ्ग्रह’ लाई यस्तै एक अपवाद मानिदिए फरक पर्दैन । डा. रामप्रसाद ज्ञवालीले रचेका चार-चार हरफका पद्यहरू पढ्दै जाँदा कविशिरोमणिका गुणकारी कविता कण्ठ गरेको झझल्को आउँछ । पहिलो उदाहरण:--
चुसेर जसको छाती बडा भयौ नि हे प्रिय !
समाती जसका हात खडा भयौ नि हे प्रिय !
काम्दै छन् तिनका आज हातगोडा लुला बनी।
एक्लै पारी पितामाता टाढियौ किन बैगुनी ?
यसको शीर्षक नै ‘टाढियौ किन बैगुनी?’हो ।
कवि ज्ञवालीले माथि दिएजस्ता अभिव्यक्तिलाई ‘सूक्ति’ भन्नुभएको छ । यसबारे अर्थ्याउने क्रममा आएको उहाँको भनाइ यस्तो छ : सूक्तिको मुख्य उद्देश्य भनेको जीवनोपयोगी ज्ञानको सम्प्रेषण गरी भावकलाई चमत्कारपूर्ण रूपमा दिशाबोध गराउनु नै हो । गोजीमा अटाउने आकारको यस पुस्तक(गोजिका)मा परेका सबैजसो सूक्ति दिशाबोध गराउने किसिमका छन् ; तसर्थ ज्ञवालीको लक्ष्य पूरा भएको छ । यस सङ्ग्रहमा परेका (केही दर्जन) सूक्तिलाई सुन्दर र अर्थपूर्ण बनाउने काममा ज्ञवालीले रमेश खकुरेल, भुवनहरि सिग्देल र कोषराज न्यौपानेजस्ता ‘आदरणीय कविज्यूहरू’ बाट सम्मति र हौसला पाउनु भएको रहेछ; यो चान्चुने कुरो होइन । सङ्ग्रहले मौलिक नेपालीपन पाओस् भन्ने ज्ञवालीको इच्छा पूरा गरिदिन कविहरू र प्रा.डा. जीवन अधिकारीको सहयोगले राम्रै काम गरेको हुनुपर्छ ।
सूक्तिलाई पोटिलो पार्न दृष्टान्त काम लाग्छन् तापनि ती नभैनहुने माध्यम चाहिँ होइनन् भन्ने ज्ञवालीको मान्यता रहेछ । तथापि सूक्तिसम्बन्धी शास्त्रीय नियम वा परम्पराबारे आफूसित ‘आधिकारिक जानकारी’ भने नभएको कुरालाई ज्ञवालीले स्पष्ट शब्दमा स्वीकार गर्नुभएको छ ।
निजी अध्ययनको निचोडमा निस्केको ज्ञवालीको यो कथन मननीय छ: ‘नेपाली भाषाको सन्दर्भमा...उखानहरूलाई प्राचीन नेपाली सूक्ति मान्न सकिन्छ’। किनभने उखान, आहान, कहावत जे भने पनि तिनले हाम्रा पूर्वजहरूले पाएको ज्ञानलाई समाजोपयोगी सन्देशमा रूपान्तरण गर्ने काम गरेका छन्; गर्दैछन् । उस बखत पढेरभन्दा परेर जानिने विषयबाट समाज निर्देशित रहन्थ्यो । ‘बुढा मरै भाषा सरै भनि भन्छन्.’ भन्ने नेपाल-निर्माता पृथ्वीनारायण शाहको कथन पनि यहाँछेउ सान्दर्भिक हुने देखिन्छ ।
उसो त ज्ञवालीको यस सूक्तिसङ्ग्रहमा परेका सबै सूक्ति प्रसङ्ग अनुसार उध्दरणीय छन् तर म यी तलका हरफमा परेको सत्य सन्देशको उल्लेख गर्दै यस टिपोटको बिट मार्दैछु:--
अर्तीमा पनि ढोंगीले आडम्बर बढाउँछ
जसरी मूढ जोगीले स्तुतिवाद पढाउँछ
नेता दुष्ट भएदेखि सिङ्गै राष्ट्र दुखाउँछ
एउटा अङ्गको पीडा सिङ्गै शरीर पाउँछ ।
कृति : ज्ञवाली सूक्तिसङ्ग्रह
रचनाकार: डा. रामप्रसाद ज्ञवाली
प्रकाशक: शब्दार्थ प्रकाशन, काठमडौं
पृष्ठसंख्या : ८६
मूल्य: १२५ रूपिञा
सानीमा भेट्न चितवन गएको थियो गोपाल चार दिन हिँडेर । राप्ती किनार नजिकको सानो गाउँमा बस्दै आएकी थिइन् उनी, जो पहाडमा खान लाउन नपुगेपछि केही वर्ष अघि पुगेकी हुन् त्यतातिर । त्यतिबेला अहिलेजस्तो यातायातको साधन...
त्यो शिक्षकले पढायो, नेता बन्न सिकायो र त आज देशको बागडोर चलाइरहेका छौ । त्यो शिक्षकले पढायो, कर्मचारी बन्न सिकायो र त आज देशको प्रशासन चलाइरहेका छौ । त्यो शिक्षकले पढायो, डाक्टर बन्न सिकायो र त आज हजारौ...
वरिष्ठ पत्रकार तथा साहित्यकार आचार्य कमल रिजालद्वारा लिखित उपन्यास ‘सुकर्म’को अंग्रेजी संस्करण ‘डीप क्वेस्ट' प्रकाशित भएको छ । २०६९ सालमा नेपालीमा प्रकाशित उक्त उपन्यासको अंग्रेजी संस्करणलाई स...
विसं २०७९ को मदन पुरस्कार प्राप्त गरेको ‘ऐँठन’ उपन्यासका लेखक विवेक ओझालाई गृहनगर टीकापुरमा विभिन्न संघसंस्थाले सम्मान गरेका छन् । ओझालाई नेपाल रेडक्रस सोसाइटी टीकापुर उपशाखा, उद्योग वाणिज्य सङ्घ, ...
गोपाललाई सानैदेखि धूमपानको लत बसेको थियो, शायद संगतको प्रभाव भनेको यही हुनुपर्छ । घरमा बाबुदाजुहरू हुक्का तान्थे । त्यति बेलाको चलन के भने सबैभन्दा सानोले तमाखु भर्नुपर्ने । त्यतिसम्म त ठीकै थियो, सल्काएर समे...
असोज तेस्रो साता बिहीबार, बुकीबाट गोठ औल झर्ने दिन । लाहुरेहरू आउनु र बुकीबाट गोठालाहरूको हुल गाउँमा झर्नु दशैंको रौनक हो । ‘भोलि साँझ डाँफे चराउन जाने’, सुत्ने बेला गोठमा सल्लाह भयो । घर...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...