बुटवल – मुलुकभर कर वृद्धिको चर्चा चलिरहँदा रुपन्देहीको एउटा स्थानीय तहमा खेतमा लगाउने कर घटेको पाइएको छ ।

साविकका शंकरनगर, आनन्दवन, करहिया, मक्रहर, गंगोलिया, मधवलिया र टिकुलिगढ मिलेर बनेको तिलोत्तमा नगरपालिकामा वडा नम्बर १७ मा खेतीयोग्य जग्गाको कर गत वर्षभन्दा कम रहेको पाइएको हो । वडा नम्बर १७ साविकको सिंगो गंगोलिया गाविस हो ।

गत वर्षसम्म प्रतिकट्ठा ३० रुपैयाँ भूमिकर तिर्नुपर्दथ्यो । तर, अहिले प्रतिकट्ठा २२ रुपैयाँ तिरे पुग्छ । वडा नम्बर १७ मा खेतीयोग्य जमिन प्रशस्त छ । यो वडा तुलनात्मक रुपमा नगरका अन्य वडाभन्दा विकासमा पछि परेको छ ।

नगरपालिकाले कर बढाउँछ भन्ने आशंका गरेका किसान खेतीयोग्य जग्गाको कर गत वर्षभन्दा कम तिर्ने अवस्था आउँदा दंग छन् । ‘सबैले कर बढ्छ भनेका थिए । तर, खेतको कर त स्वाट्टै घटेछ,’ स्थानीय किसान रामचन्द्र चौधरीले भने, ‘मैले सुनेअनुसार नगरपालिकाले किसानका लागि विभिन्न अनुदानका कार्यक्रम पनि ल्याउँदै छ रे !’ 

नगरपालिकाले सामाजिक न्यायको सिद्धान्त र औचित्यका आधारमा कर लगाउँदा खेतीयोग्य जग्गाको मूल्यको कर घटेको हो । करका सन्दर्भमा विभिन्न टिकाटिप्पणी भइरहँदा सबैलाई एकै किसिमको कर नलगाई नगरपालिकाले करलाई अधिकतम वैज्ञानिक बनाउन खोजेको पाइएको छ । 

गत आर्थिक वर्षसम्म नगरका सबै क्षेत्रमा एकैप्रकारको कर लगाइएकोमा चालू आर्थिक वर्षमा नगरपालिकाले त्यसलाई विविधिकरण गरेको हो । यहीँ आधारमा वडा नम्बर १७ (साविक गंगोलिया गाविस) को खेतीयोग्य जमिनमा हाल लगाइएको कर गत वर्षभन्दा प्रतिकट्ठा ८ रुपैयाँ कम हुन पुगेको छ ।

गत वर्षसम्म भूमि कर लगाइएकोमा चालू आर्थिक वर्षदेखि नगरपालिकाले सम्पत्ति कर लगाएको छ । गत वर्षसम्म नगरका सबै ठाउँका बासिन्दाले प्रतिकट्ठा ३० रुपैयाँको दरले भूमिकर तिर्दथे । यहीँ कारण सिद्धार्थ राजमार्गको मुख्यचोक र गंगोलियाको खोला किनारको जग्गाको एउटै कर थियो ।

‘हिजो बजार क्षेत्र, आवास क्षेत्र र खेतीयोग्य भूमि सबैको सोलोडोलोमा भूमि कर लिइन्थ्यो । अहिले त्यसलाई वैज्ञानिक बनाउँदै वास्तविक किसानलाई मर्का नपर्ने गरी सम्पत्ति करको दर निर्धारण गरिएको छ,’ तिलोत्तमा नगरपालिकाका कर अधिकृत इन्द्रदत्त सापकोटा भन्छन्, ‘सुविधासम्पन्न, विकासले फड्को मारेको, आवासीय ठाउँमा बस्ने अनि करचाहिँ अति कम विकसित ठाउँको सरह तिर्न खोजिएको भयो, हामीहरू सबैले चाहेको समृृद्धि प्राप्त हुन सक्दैन ।’

नगरपालिकाले सम्पत्ति, घर बहाल, व्यवसाय करको दररेट सरोकारवाला समेतको छलफलका आधारमा नै तय गरिएको जनाएको छ । ‘विभिन्न राजनीतिक दल, व्यवसायिक संघसंस्थाका प्रतिनिधि, विज्ञहरू समेतको छलफल, सुझावका आधारमा करका दररेट तय गरिएका हुन्,’ नगरपालिकाले भनेको छ । 

नगरबासीबाट उठाइने कर नगरकै भौतिक पूर्वाधार, शिक्षा, स्वास्थ्य, कृषिजस्ता विभिन्न क्षेत्रको विकासमा खर्चिने समेत नगरपालिकाले प्रष्ट्याएको छ । विगतमा सबै क्षेत्रमा रहेका व्यापार, व्यवसाय, जग्गा जमिनमा एकै किसिमको कर लगाउँदै आएकोमा चालू आर्थिक वर्षदेखि त्यसलाई वैज्ञानिक बनाउँदै ठाउँ विशेष, कारोबार लगायतका आधारमा वर्गीकरण गरेर करको दररेट निर्धारण गरिएको नगरपालिकाले जनाएको छ । 

‘मुख्य चहलपहल, विकसित स्थानमा रहेको एउटा प्रकृतिको व्यवसाय र खास चहलपहल नहुने, भित्रि सडकमा रहेको सोही प्रकृतिको पसललाई एउटै कर लगाइनु हुँदैन भन्ने मान्यताका आधारमा सकेसम्म हामीले त्यसलाई वैज्ञानिक बनाउने प्रयत्न गरेका छौं ।’ कर अधिकृत सापकोटाले भने, ‘यो सामाजिक न्यायको सिद्धान्त पनि हो । हामीले कर औचित्यका आधारमा लिएका छौं, हचुवाको भरमा होइन ।’

नगरपालिकाले व्यवसाय कर पनि वर्गीकरणका आधारमा निर्धारण गरेको छ । नगर भित्रका व्यावसायिक संघ–संस्थाको सहमतिका आधारमा कर निर्धारण गरिएको कर अधिकृत सापकोटा बताउँछन् । राजस्व परामर्श समितिको निर्णयका आधारमा कर तय गरिएको हो । एउटै प्रकृतिको व्यवसायको पनि ठाउँ विशेष, कारोकार क्षमताका आधारमा कर निर्धारण गरिएको छ ।