फागुन १, २०८०
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
हुन त विश्व प्रसिद्ध अग्रेजी साहित्यकार विलियम शेक्सपियरले एउटा गम्भीर प्रश्न उठाएका थिए– 'नाममा के राखेको छ र ?' उनले भनेका थिए- 'यदि गुलाफलाई कुनै अर्कै नामले पुकारे पनि त्यसले जुन बासना दिन्छ, त्यो उत्तिकै महत्त्वको र उत्तिकै गुणशील हुन्छ । त्यसको नाम गुलाफ नभएर के भो त ?'
हामीकहाँ त यति धेरै राजनीतिक स्खलन र विचलन भइसकेको र भइरहेको छ कि कुनै तर्क, विज्ञान, विवेक, प्रमाणिकता आदि कुराको केही अर्थ छैन । यद्यपि यिनै कुरालाई लोकतन्त्रको आधार भनेर मान्ने गरिन्छ । तर हामी यतिबेला अराजकताले यतिबिघ्न असर पारेको छ कि मूर्खहरूको मूढमतिले नै सर्वत्र गाँजेको छ र शासन गरिरहेको छ ।
आफैंले बनाएको र उत्कृष्ट भनेर दाबी गरिएको संविधान र त्यसअन्तर्गत बनेका ऐन, कानून सबैलाई लत्याएर सत्ता जब नग्न उत्रिन्छ त्यसबेला संविधान र ऐन कानूनको मर्यादा, इज्जत केही रहँदैन र फलतः देशको पनि रहँदैन । त्यसले अराजकता निम्त्याउने वातावरण बनाउने बाहेक अरु केही गर्दैन ।
यहाँ कुरा नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी छोटकरीमा (नेकपा) को नामसँग सम्बन्धित छ । यो नाम निर्वाचन आयोगमा पहिला नै विधिवत दर्ता छ । अनि त्यसै नामको अर्को दल दर्ता गर्न पाइँदैन, हुँदैन भन्ने निर्वाचन ऐन । तर जबर्जस्ती त्यही नाम राखेर दर्ता गरिन्छ र त्यसलाई सत्ताधारी पार्टीको दबाबमा निर्वाचन आयोगले पनि सहर्ष स्वीकार गर्छ । सरकारी र कतिपय गैरसरकारी सञ्चार माध्यमले पनि त्यसैलाई प्रचारप्रसार गर्दछन् र सत्य त्यही हो भन्ने महाभ्रम छर्छन् ।
कानूनको शासन भन्ने गरिएको व्यवस्थामा जब यसरी झूटको खेती गरिन्छ त्यहाँ लोकतान्त्रिक कार्य संस्कृतिको के आशा र अपेक्षा गर्ने ? जनताका समस्याहरूको समाधानमा सत्ताधारी दलहरू लाग्छन् र जनता सुखी र खुशी हुन पाउँदछन् के आधारमा भन्ने ? समाजका अरु अंगभन्दा सचेत र संगठित अनि देश र जनताप्रति समर्पित मानिने राजनीतिक दलले नै संविधान, ऐन कानून मिचेपछि अरुले ती ऐन कानून मान्नु पर्दछ भन्ने नैतिकता कहीँ कतै रहन्छ ? आज यी प्रश्नहरू उठिरहेका छन् ।
नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी छोटकरीमा नेकपाकै नाम अर्थात नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी कोष्ठभित्र (नेकपा) राख्न सत्ताधारी दल किन उद्यत् भयो र त्यसैमा हठ लिएर बलजफती निर्वाचन आयोगबाट पार्टी दर्ता भएको घोषणा गरायो ? यसमा सञ्चारमाध्यम र आफूलाई लोकतान्त्रिक मूल्य, मान्यता र कानूनको शासन मान्ने दाबी गर्ने दलहरू किन चुपचाप छन् ? किन गलत प्रचारका विरुद्ध चुँसम्म बोल्दैनन् ? एकपछि अर्को प्रश्नहरू उठिरहेका छन् । तिनले उत्तर खोजिरहेका छन् ।
हुन त यो भन्दा पहिला पनि नेपाली राजनीतिक वृत्तमा एउटा कुरा ठूलो चर्चामा थियो कि साना पार्टीले गर्दा मुलुकमा अस्थिरता आयो । त्यसकारण च्याउ उम्रेसरी स-साना पार्टीको केही काम छैन । जनताको माग पनि दुई दल हो । अहिलेको ध्रुवीकरण त्यसैको परिपूर्तिका लागि हो । यसको वकालत राजनीतिक सिण्डिकेट बनाएर सत्तामा खाइखेली एकाधिकार जमाएका, जमाइरहेका दल र तिनका नेताहरूले त गरिरहेकै थिए, छन् । सत्ताका चाटुकार तर आफूलाई कथित बुद्धिजीवी भन्नेहरूले पनि यही स्वरमा स्वर मिलाए । पद प्रतिष्ठा र पैसा पाउने सामन्ती नब सामन्ती चाकडीको पराकाष्ठा !
के साना पार्टीहरू अस्थिरतका स्रोत हुन् ? के उनीहरूले देशका स्रोत साधन विदेशीलाई सुम्पिने राष्ट्र र जनताको हितविपरीत सन्धि सम्झौता गरेका छन् ? के उनीहरूले भ्रष्टाचार, कर छली, कालोधन जम्मा गर्ने, उद्योग धन्धा कौडीको मोलमा निजीकरण गरेर सखाप पार्ने काम गरेका छन् ? नागरिकता विक्री गर्नेजस्ता राष्ट्रद्रोही काम गरेका छन् ? उनीहरूले के कसरी राजनीतिक अस्थितरता ल्याउन मद्दत या योगदान गरेका छन् ? गरेका छन् भने पनि त्यो ठूलो दलकै गलत र संकीर्ण स्वार्थको चक्रव्यूहमा परेर गरेका छन् ।
उदाहरणका लागि संसदको एउटा सानो दल नेपाल मजदुर किसान पार्टी हो । उसले देशमा अस्थिरता पैदा गर्न के–के गरेको छ ? कसैले भन्न सक्छ ? यस्तो आधारहीन बकम्फुसे तर्क गर्ने कथित राजनीतिकर्मी र बुद्धिजीवीहरूकै कारण देश अधोगतिमा गएको हो । कुनै अदृष्य र नभएका कुरा गरेर जनतालाई भ्रमित तुल्याउने कुरा पनि ठूलो अपराध नै हो ।
हिजो देशमा राणाशाही र शाहशाही निरंकुशता थियो । त्यसका विरुद्ध दलहरू लडेका हुन् र बहुदल ल्याएका हुन् । आज मौका पर्दा उत्कृष्ट भन्ने मौका पर्दा कसैको पनि पूर्ण सहमति नभएको संविधान भन्ने दहीचिउरे कुरा गर्ने ठूला दलहरूले पनि बहुदलीय प्रतिस्पर्धात्मक संसदीय प्राणाली भनेर संविधानमा लेखेका छन् ।
सबै दलहरूलाई अनेक किसिमले गलत फत्तुर लगाएर नामेट पार्ने षड्यन्त्र गर्ने हो भने संविधान संशोधन गरेर ‘दुई दलीय पद्धति’ लेखे भइहाल्यो नि । संविधान उल्लंघन गर्ने, मनपरी अपब्याख्या गर्ने, गलत संशोधन गर्ने पनि ठूला दलहरू नै हुन् । चाहे अन्तरिम संविधानको कुरा गरौं, चाहे अहिलेको संविधानको । अनि साना दलहरूलाई चुनाव चिह्न नदिने, थ्रेस होल्ड राखेर अंकुश लगाउने र आफू खुशी दुई दलीय व्यवस्था प्रायोजित रूपमा ल्याउने र आफ्ना कुकृत्यका दोषजति साना दलको टाउकोमा हालेर ‘पानी माथिको ओभानो’ हुन खोज्ने ?
कुनै पनि देश र जनताप्रति समर्पित दलहरू आवश्यकताले जन्मिने हुन् र आवश्यक नपरे तिनको सान्दर्भिकता नरहेर सकिने हुन् । हिजो कांग्रेस या कम्युनिष्ट पार्टी जन्मेकै थिएनन् । एउटा कालखण्डमा ती जन्मे र देशलाई निरंकुशता विरुद्ध जनतन्त्रका लागि आ–आफ्ना ढंगले नयाँ दिशा र गति दिने कार्यमा लागे । जनतामा परिवर्तनको नयाँ उत्साह र आशा जगाए । समानता, न्याय र समुन्नतिको चेतना फैलाए । त्यसो गरिरहँदा उनीहरूले कतै चुनाव जित्नु पनि परेको थिएन र कतै दर्ता हुनु पनि परेको थिएन ।
तर परिवर्तनपछि संविधान ऐन कानून र लोकतान्त्रिक मूल्य मान्यता अनुरूप चल्नुपर्ने खासगरी सत्तामा पुगेर बसेका दलहरू जबर्जस्ती देश र जनताको श्रोत साधनमाथि एकाधिकार जमाएर मनपरी दोहन गरेर जनता र राष्ट्रको आफू मात्रै टिक्ने र अरुलाई समाप्त पार्ने सामन्ती नवसामन्ती चरित्र र चिन्तनले ग्रसित भएर चल्न थाले । तिनका यस्ता प्रतिगामी गतिबिधि र कथित नेता तथा बुद्धिजीवीहरूको पाखण्डपूर्ण बकवासले न परिर्वनका उपलब्धि जोगिए न जोगिन्छन् न परिवर्तन रोकिन्छ । कुरा ढिलो र चाँडोको मात्र हो ।
भ्रमबाट जनता मुक्त हुनेबित्तिकै सही बाटो लाग्छ र आफ्नो निमित्त सही बाटो के हो भनेर रोज्न सक्छ । त्यो नेपालको राजनीतिक इतिहासले पटक–पटक दर्शाएको पनि छ । त्यसक्रममा नयाँ–नयाँ दलहरू जन्मिन सक्छन् र तिनले परिवर्तनको सही दिशालाई पक्रेर अघि बढ्न सक्छन् ।
सत्तामा बसेर हालीमुहाली चलाएका केही ठेकेदारहरूको मात्र होइन यो देश । तीन करोड नेपाली जनता त्यसमा पनि बहुसंख्यक शोषित पीडित जनताको देश हो यो । उनीहरूको सचेतना, संगठित सक्रियता र समर्पण विना यो देश केही ठेकदारहरूको भरमा बन्दैन र जनतन्त्र पनि समृद्ध हुँदैन । अहिलेसम्मको इतिहासले प्रमाणित गरेको यथार्थ यही हो । त्यसैले गलत कुरा गरेर संकीर्ण स्वार्थसिद्ध गर्ने दिशामा नलाग्नु नै बेस !
त्यसमा पनि जुन पार्टीहरू कम्युनिष्ट पार्टीको रूपमा जन्मेकै होइनन् बरु कमरेड पुष्पलालको पहलकदमी र नेतृत्वमा जन्मेको नेपाल कम्युनिष्ट पार्टीका विरुद्ध खडा हुँदै र पुष्पलाललाई अनेक मनगढन्ते लाञ्छाना लगाउँदै कम्युनिष्ट पार्टीका विरुद्ध उतिबेला कसैले ‘मशाल’ त कसैले ‘माले’ पार्टी नाम राखेका हुन् र त्यसकै निरन्तरतामा पछि मशाल माओवादी केन्द्र र माले एमाले बनेका हुन् ।
अहिले उनीहरूलाई किन पुष्पलालले नाम राखेकै पार्टी – नेपाल कम्युनिष्ट पार्टी चाहियो ? ठूलो प्रश्न खडा भएको छ । किनभने राजनीतिमा धेरथोर जे परिवर्तन आएको छ, त्यो जनतालाई आफ्नो मुक्ति र प्रगतिको निम्ति एकताबद्ध गर्ने पुष्पलालले अघि सारेको संयुक्त जन आन्दोलनको नीति र त्यसलाई प्राप्त गर्ने बाटोबाट आएको छ ।
त्यसबाहेक दलहरूले जे जति ठूलो प्रचार आतंक मच्चाएर हो हल्ला गरे पनि वैचारिक राजनीतिक रूपमा उनीहरूको बाटो असफल भइसकेको छ ।
त्यसैले गाली गलौज गरेर पुष्पलालको विचारलाई परास्त गर्न नसकिने भएपछि त्यही नामको दल खडा गर्ने तथा गलत काम र गतिबिधि गरेर पुष्पलाल र सम्पूर्ण कम्युनिस्ट आन्दोलनलाई नै बद्नाम गर्ने बृहत षड्यन्त्रकै तानाबाना यो नामको विवादको षड्यन्त्र त होइन भन्ने कोणबाट स्थितिलाई हेर्नु र बुझ्नु पर्ने भएको छ ।
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
नेपालको सार्वजनिक प्रशासन, विशेषतः निजामती सेवामा व्यावसायिक सदाचारिता विकास भएन भन्ने प्रश्न समय समयमा उठ्दै आएको छ । कर्मचारीमा स्वाभाविक रूपमा हुनुपर्ने कार्यसम्पादनलाई व्यवस्थित बनाउने सीप, संस्कार र अनुभवजन्य...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
केही वर्षअघि विद्वान प्राध्यापक डा. अभि सुवेदीले कान्तिपुरमा लेख्नुभएको एउटा प्रसंगबाट आजको चर्चा शुरू गर्नु उपयुक्त हुनेछ । त्यस प्रसंगमा नेपाली कांग्रेसका वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाले पूर्व प्रधानमन्त्रीको हैस...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...