फागुन १, २०८०
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
करीब आठ वर्ष अगाडि चितवनको रामपुरमा अवस्थित कृषि तथा पशु विज्ञान अध्ययन संस्थान र हेटौंडाको वन क्याम्पसलाई समेटी देशकै पहिलो प्राविधिक विश्वविद्यालय, 'कृषि तथा वन विज्ञान विश्वविद्यालय' स्थापना भयो । त्यो भन्दा अगाडि दुवै क्याम्पस त्रिभुवन विश्वविद्यालय अन्तर्गत थिए । कृषि तथा वन विज्ञान विश्वविद्यालय 'ल्याण्ड ग्रान्ट विश्वविद्यालय'को मापदण्ड अनुसार अगाडि बढाइएको छ । जुन आफैंमा सकारात्मक कुरा हो । विश्वविद्यालयले ल्याण्ड ग्रान्ट विश्वविद्यालयका तीन मिसन; प्रयोगात्मक सिकाइ, अनुसन्धान र प्रसारका कामलाई आत्मसाथ गरी लागू गर्न ढिलाइ गर्नु हुँदैन । ल्याण्ड ग्रान्ट विश्वविद्यालयको मूल मर्म नै यही हो ।
यस विश्वविद्यालय अन्तर्गत करीब १०७ प्राध्यापक, २५५ कर्मचारी छन् भने विद्यावारिधिका ४५, स्नातकोत्तरका ३६७ र स्नातकका १४ सय ७१ गरी जम्मा १८ सय ८३ जना विद्यार्थी अध्ययनरत रहेको देखिन्छ । यो मानव स्रोतको सही सदुपयोग हुन सके कृषिमा सही अर्थमा ल्याण्ड ग्रान्टको उपलब्धि हासिल गर्न सकिन्छ ।
कृषि तथा वन विज्ञान विश्वविद्यालयको एउटा राम्रो पक्ष यहाँ लिइने प्रवेश परीक्षा हो, जुन अत्यन्त पारदर्शी र निष्पक्ष हुने गर्दछ । प्रत्येक वर्ष प्रवेश परीक्षामा सहभागिता बढ्नुले कृषि विषयप्रति विद्यार्थीको आकर्षण बढेको संकेत गर्छ ।
रोजगारीको सुनिश्चिता र युरोप, अमेरिका, क्यानडा तथा अष्ट्रेलियाजस्ता देशमा प्रवेश पाउन सहज हुने मान्यताले कृषि शिक्षाप्रति आकर्षण बढेको बुझ्न सकिन्छ । अध्ययनपश्चात अधिकांश विद्यार्थीको पहिलो रोजाइ विदेश जाने देखिन्छ । कृषि शिक्षा पढिसकेपछि कृषि व्यवसायमा लाग्ने जनशक्ति अत्यन्त कम छ । यो देश र विश्वविद्यालयका लागि पनि ठूलो चुनौतिको विषय हो ।
विश्वविद्यालयले शैक्षिक गुणस्तरमा सुधार गर्ने, आम किसानले कृषिमा भोग्दै आएका समस्याको खोज तथा अनुसन्धान मार्फत् समाधान खोज्ने र देशको समग्र कृषि तथा वन क्षेत्रमा नेतृत्वदायी भूमिका खेल्ने अनुमान गरिएको थियो । कृषि शिक्षामा देखिएका तमाम विकृति तथा विसंगतिलाई हटाउन सक्नुपर्दथ्यो । विश्वविद्यालयले देशको कृषि तथा वनको खाका कोर्ने सम्भावनाहरू थिए । तर विश्वविद्यालय त्यो दिशातर्फ अग्रसर भएको देखिएन । नियुक्तिमा भएका राजनीतिक हस्तक्षेप तथा कृषि शिक्षाको निजीकरण लगायत यसका पछिल्ला उदाहरण हुन् । छिटफुट बाहेक अनुसन्धानको योजनाबद्ध काम हुन सकेन वा लगानी गर्न सकेन ।
शैक्षिक संस्था वर्षमा तीनचार महिनासम्म बन्द हुनु सामान्य मान्न सकिँदैन । अहिले पनि विश्वविद्यालय लामो समयदेखि बन्द छ । प्रत्येक पटकको बन्दमा लाखौंको क्षति हुनेगरी भवन तथा भौतिक पूर्वाधार क्षति गराइन्छ । अधिकांश प्राध्यापक, कर्मचारी तथा विद्यार्थीमा विश्वविद्यालयको लापरवाहीप्रति चरम असन्तुष्टि देखिन्छ । धेरैको चिन्ता विगतमा भन्दा अहिले क्याम्पसको शैक्षिक गुणस्तर झनै खस्केकोमा छ । यसको प्रमुख कारण क्याम्पसभित्र व्याप्त राजनीति हो भन्नेमा धेरैको विमति छैन ।
क्याम्पस बन्द हुने, खुल्ने, झगडा हुने, वार्ता हुने कुरा त सामान्य भइसक्यो । कैयौंपटक क्याम्पसका पूर्वाधार जले, तोडफोड भए, कुर्ची जले, क्याम्पस बाहिरका मानिस आएर विद्यार्थीलाई कुटे, विद्यार्थी प्रहरी चौकी पुगे, कयौं विद्यार्थी अंगभंग भए र हस्पिटलको बेडमा पुगे ।
शैक्षिक संस्थाहरू बन्द गरेर शैक्षिक गुणस्तर सुध्रँदैन । अमेरिका, चीन वा युरोपका कुनै पनि विश्वविद्यालय यति लामो समयसम्म बन्द हुन्थ्यो भने कति नोक्सानी बेहोर्नुपर्थ्यो होला, त्यो हाम्रो कल्पनाभन्दा पनि बाहिरको कुरा हो ।
विद्यार्थी तथा कर्मचारीका राजनीतिक संगठनहरू अत्यन्त बलिया भए, त्यसको अगाडि विश्वविद्यालय प्रशासन कमजोर देखियो । कहाँसम्म भने, प्रशासनले परीक्षाको मिति तोक्नसम्म पनि विद्यार्थी संगठनको आदेश पर्खेर बस्नुपर्ने अवस्था सिर्जना भयो । फलस्वरूप कुनै पनि परीक्षा समयमा हुने गरेको पाइँदैन ।
उपकुलपतिको कार्यालय बाहेक सबै कार्यालय, विद्यार्थीका होस्टेल, पढाई हुने कक्षाहरू तथा ल्याबका भवनहरू जीर्ण अवस्थामा छन् । सेमेष्टर प्रणालीमा सञ्चालित शैक्षिक संस्था कहिले वर्षमा एउटा सेमेष्टर त कहिले वर्षमा तिनवटा सेमेष्टर सकिने अवस्थामा पुग्यो । विश्वविद्यालयसँग रहेको अथाह कृषियोग्य जमिनको सही सदुपयोग गरी कृषि प्रविधि विस्तारको स्रोतकेन्द्र बन्न सक्नुपर्दथ्यो, त्यो हुन सकेन । ल्याबहरू उपकरणविहीन छन् ।
विश्वविद्यालय कृषकले भौग्दै आएका जल्दाबल्दा समस्याका बारेमा छलफल तथा अनुसन्धान हुने ठाउँ बन्न सक्नुपर्दछ । विद्यार्थीले पढेर त्यहाँबाट निस्केपछि के गर्ने हो विश्वविद्यालयको चिन्ताको विषय बन्नु पर्दछ । विश्वविद्यालयको शैक्षिक क्यालेन्डर नै छैन । परीक्षा प्रणाली परापूर्वकालको छ र सिकाइका पद्धति उही पुरानो ढर्राको छ । नेपालीको व्याकरण पढाए जसरी प्राविधिक शिक्षा पढाएर पढाइ त सकिएला तर सही अर्थमा प्राविधिक उत्पादन हुन सक्दैन । प्रयोगात्मक सिकाइ, अनुसन्धान र प्रसारलाई प्रमुख लक्ष्य राखी विश्वविद्यालय सुधारका अल्पकालीन तथा दीर्घकालीन योजना बनाई अगाडि बढे मात्र विश्वविद्यालयलाई सुधान गर्न सकिन्छ ।
शैक्षिक क्षेत्रको सुधारको प्रस्थान बिन्दु नै त्यहाँ राजनैतिक गतिविधिको अन्त्य हो । विश्वविद्यालयमा रहेका राजनीतिक संगठनहरूलाई निरुत्साहित गर्ने र निष्क्रिय बनाउँदै लानु पर्दछ । विद्यार्थीलाई कसरी अध्ययन तथा अनुसन्धानमा व्यस्त बनाउने भन्नेतर्फ सोच्न ढिला भइसक्यो । यसका लागि हाम्रो पाठ्यक्रम र परीक्षा प्रणालीमा व्यापक सुधार ल्याउनु जरुरी छ । विद्यार्थी संगठनहरूले विश्वविद्यालयका संरचनाहरू हडप्ने तथा कब्जा गर्ने कार्यलाई निरुत्साहित गर्नु पर्दछ ।
हाम्रा विश्वविद्यालयका प्राध्यापक वा विद्यार्थीलाई तपाईं के गर्नुहुन्छ भनेर सोध्यो भने उसको सहज जवाफ आउँछ, पढ्ने वा पढाउने । तर त्यही प्रश्न युरोप वा अमेरिकाका प्राध्यापक वा विद्यार्थीलाई सोध्नुभयो भने म यो प्रोजेक्टमा यो प्रोफेसरसँग अनुसन्धान गर्दैछु, भन्दछन् । समस्या यसैमा छ । यसमा, हाम्रा प्राध्यापक वा विद्यार्थीको भन्दा उनीहरूलाई अनुसन्धानका कार्यक्रम दिन नसक्ने राज्य तथा विश्वविद्यालयको कमजोरी देखिन्छ । कम्तिमा आगामी १० वर्षमा कृषिमा गरिने अनुसन्धानको रूपरेखा तयार गर्ने र प्रत्येक प्राध्यापकलाई वार्षिक अनुसन्धानका कार्यक्रमहरू बनाई आवश्यक सहयोग गर्ने गर्नुपर्दछ । प्रत्येक प्राध्यापकले विद्यार्थीलाई अनुसन्धानको काममा व्यस्त राख्नु पर्दछ । हामीले के कुरा बुझ्नु जरुरी छ भने विश्वविद्यालयको काम पढाउने मात्र होइन, अनुसन्धान गर्ने पनि हो ।
अनुसन्धानबाट निस्किएका तथ्यहरूलाई किसानसम्म पुर्याउने तथा अन्तर्राष्ट्रिय जर्नलहरूमा प्रकाशित गराई प्राध्यापक तथा विद्यार्थीलाई प्रोत्साहन गर्नुपर्दछ । अहिले लाइब्रेरीमा रहेका कैयौं अनुसन्धानका थेसिसहरू प्रयोगविहीन अवस्थामा छन् । अनुसन्धानको सामान्य मर्मलाई आत्मसाथ गर्न सक्नु पर्दछ । अनुसन्धानबाट आएका नतिजाहरूलाई बङ्ग्याएर आफ्नो चाहना अनुसारको नतिजा दिनुलाई अपराध ठानिन्छ । साथै अनुसन्धानकर्ताको काम कुनै प्रविधिलाई राम्रो देखाउने होइन, बरु जे नतिजा आएको छ त्यसको अवस्था र समस्याको समाधान खोज्ने हो । विश्वविद्यालयभित्र अनलाइन जर्नलहरूमा विद्यार्थीलाई सहज पहुँचको व्यवस्था गर्न सक्नु पर्दछ ।
विश्वविद्यालयको प्रवेश परीक्षा तथा सेमेष्टरका बीच र अन्त्यमा गरिने परीक्षाहरू निश्चित समयमा गर्ने गरी स्पष्ट शैक्षिक क्यालेण्डर बनाई लागू गर्न सक्नुपर्दछ । पाठ्यक्रमलाई समय सापेक्ष बनाउने र प्रयोगात्मक सिकाई पद्धतिलाई प्राथमिकता दिने गर्नु पर्दछ । नियमित विश्वविद्यालय र किसानबीच सहकार्य र समन्वय गरी कृषि प्रसारका कार्यलाई अगाडि बढाउन सक्यौं भने मात्र किसानका समस्या समाधान हुन सक्दछन् ।
अनुसन्धानका ल्याबलाई आवश्यक उपकरणको व्यवस्था गरी अन्तर्राष्ट्रिय मापदण्डका बनाउँदै लैजाने काम गर्नुपर्दछ । हिजोका दिनमा सामान्य माटो परिक्षण गर्नसम्म विद्यार्थीहरू काठमाण्डौं लगायतका ठाउँमा धाउनुपर्ने अवस्था थियो र अहिले पनि अवस्था त्यही छ ।
हालमा रहेको प्राध्यापकको न्युनतम योग्यता स्नातकोत्तर भएकोमा यसलाई सच्चाई कम्तिमा विद्यावारिधि गर्ने र नियुक्तिमा हुँदै आएको राजनैतिक हस्तक्षेपको अन्त्य गर्न सक्नु पर्दछ । विद्यार्थीलाई पनि आफूलाई पढाउने प्राध्यापकको मुल्याङ्कन गर्न पाउने व्यवस्थाको शुरूवात गर्नुपर्दछ । यो प्रावधान विश्वका अधिकांश विश्वविद्यालयहरूमा रहेको पाइन्छ । भौतिक पूर्वाधारहरू; विद्यार्थीका होस्टेल, कक्षाकोठा, ल्याब तथा विश्वविद्यालयका कार्यालयहरू क्रमशः मर्मत तथा निर्माण गर्दै जानुपर्दछ ।
अन्त्यमा, कृषि तथा वन विज्ञान विश्वविद्यालय सामान्य विश्वविद्यालय होइन । यो दक्ष प्राविधिक उत्पादन गर्ने ठाउँ हो । करीब ६६ प्रतिशत किसान र उनीहरूका समस्यासँग विश्वविद्यालय जोडिन सक्नु पर्दछ । विश्वविद्यालयले समग्र देशको कृषिको खाका कोर्नमा मद्दत गर्न सके मात्र खास अर्थमा यसको उद्देश्य पूरा हुन सक्दछ । विद्यार्थीलाई जागिरमुखी भन्दा व्यवसायिक मानसिकता विकास गर्न प्रोत्साहन गर्न सक्नु पर्दछ । अहिलेको आवश्यकता कृषि शिक्षाको निजीकरणमा देखिएको स्वार्थलाई रोक्ने, विकृति तथा विसंगतिलाई हटाउने, सञ्चालनमा रहेका क्याम्पसहरूको न्युनतम शैक्षिक मापदण्ड पूरा गर्ने र विश्वविद्यालयलाई नमुना विश्वविद्यालय बनाउन सक्नु पर्दछ ।
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
नेपालको सार्वजनिक प्रशासन, विशेषतः निजामती सेवामा व्यावसायिक सदाचारिता विकास भएन भन्ने प्रश्न समय समयमा उठ्दै आएको छ । कर्मचारीमा स्वाभाविक रूपमा हुनुपर्ने कार्यसम्पादनलाई व्यवस्थित बनाउने सीप, संस्कार र अनुभवजन्य...
मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्, दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....। हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...