काठमाडौं – बाल्यकालमा उनलाई परिवार, आफन्त, साथीभाइले भन्थे– यसले त भविष्यमा नाचेरै खान्छ । उनी अर्थात्, गोविन्द राई । गोविन्द थिए पनि त्यस्तै, गीत बज्नासाथ नाच्नका लागि खुट्टा अघि सारिहाल्ने । 

धरानको रत्नचोकमा जन्मेका गोविन्दलाई सानैदेखि नृत्यको रस पस्यो । किन नृत्यमा यति इच्छुक भए भन्ने जवाफ उनीसँग छैन ।

उनले पढ्ने तत्कालीन पञ्चायत निमाविमा यस्तोसम्म हुन्थ्यो– शिक्षकहरू एउटा कोठामा जम्मा भएर उनलाई नाच्न लगाउँथे । 

‘म कक्षा एकमा पढ्दादेखि नै नृत्य गरेको सम्झन्छु । गीत बज्नासाथ नाचिहाल्ने म स्कूलमा पनि सबैको प्यारो थिएँ,’ लोकान्तरसँग उनले विगत सम्झिए ।

स्कूल लेभलमै उनी विभिन्न स्थानीय क्लबमा आबद्ध भएर नाच्ने तथा सिकाउने गर्न थाले । विभिन्न सांगीतिक कार्यक्रममा प्रस्तुति दिन पुग्न थाले । बाल्यकालमै उनी धरानमा डान्सरका रूपमा परिचित भइसकेका थिए ।

‘मलाई यसको केही चिन्ता नै लाग्दैन । यसले त नाचेरै जीवन चलाउँछ,’ नृत्य कला देखेर उनलाई आमाले भनेकी थिइन् । नभन्दै कालान्तरमा उनी नाचेरै जीवन चलाउने भए, नृत्यबाटै आफूलाई स्थापित बनाए ।

‘आमाले मलाई नाचेर खाओस् भनेर आशिर्वाद दिनुभएको रहेछ, त्यसैले म नाचेरै खाने भएँ । नाचेरै खाइरहेको छु,’– गोविन्द भन्छन् ।

हाइट कम भएकाले पाएनन् काम

२०४६ सालमा एसएलसीमा फेल भएपछि गोविन्दले काठमाडौं आउने निधो गरे । उनलाई लाग्थ्यो– फेल भएपनि मसँग भएको कलाका कारण काम पाउँछु । 

धरानकै नजिककी एक दिदीले गोविन्दलाई राष्ट्रिय नाचघरमा लगिन् । तर गाविन्दले हाइट कम भएकै कारण काम पाएनन् । ‘हाइट सानो रहेछ, हुँदैन भनेर त्यहाँ काम गर्न दिएनन्,’ गोविन्द सम्झन्छन् । 

त्यहाँ मात्र होइन अन्यत्र पनि पनि काम नपाएपछि उनी निराश बनेर धरान फर्किए ।

धरानमा पहिल्यैदेखि परिचित थिए, उनी । त्यसैले उनले धरानमा केही डकुमेन्ट्री नाटकमा काम गर्ने मौका पाए । 

सोही बीचमा ‘ज्वालामुखी’, ‘धून’ लगायतका भिडियो फिल्ममा काम गर्ने मौका पाए । ‘धून’मा अभिनेत्री मौसमी मल्ल थिइन् । उनै मौसमीलाई गोविन्दले ‘धर्मदिदी’ बनाए । 

गोविन्दले काठमाडौंबाट फर्केपछि पढाइलाई पनि पुनः निरन्तरता दिएका थिए । २०५० सालमा एलएलसी पास गरे । त्यसपश्चात काठमाडौं आए । काठमाडौं आएसँगै न्यू समिट स्कूल (मैतिदेवी)मा डान्स टिचरका रूपमा काम गर्ने अवसर पाए । 

‘चलचित्र’बाट चलचित्र क्षेत्रमा स्थापित

स्कूलमा डान्स सिकाउँदै जाँदा गोविन्दले ठूलोपर्दाको चलचित्र ‘सिउँदो’मा सहायक नृत्य निर्देशकको रूपमा काम गर्ने अवसर पाए । त्योसंगै चलचित्र ‘चमत्कार’मा सहायक नृत्य निर्देशक भएर काम गरे । 

त्यसपश्चात उनलाई मुख्य नृत्य निर्देशकको अफर आयो । २०५५÷५६ सालताका छायाङ्कन भएको त्यो चलचित्रको नाम नै ‘चलचित्र’ थियो । कलाकार थिए–राजेश हमाल, जल शाह, दीपाश्री निरौला, सारङ्गा श्रेष्ठ, गणेश उप्रेती आदि । 

‘चलचित्रमा एउटा गीतमा भनेर लिनुभएको थियो, तर मेरो काम रुचाएपछि चलचित्रका सबै गीतमा मैले कोरियोग्राफी गरेँ,’ उनले खुशी व्यक्त गरे ।

आजसम्म आइपुग्दा आफूले धेरै परीक्षा पार गरेको उनको भनाइ छ । परीक्षै परीक्षा पास गरेर अघि बढेको बताउने गोविन्दले त्यसपश्चात ‘चौतारी’ चलचित्रमा नृत्य निर्देशन गर्ने अवसर पाए । गोविन्दको व्यस्तता बढ्दै गयो । ‘खुकुरी’ हुँदै काम अघि बढाएका गोविन्दले त्यसपछि कहिल्यै पछाडि फर्केर हेर्नुपरेन । परिस्थिति यस्तो सम्म आयो कि व्यस्तताकै कारण अफर आएका चलचित्र पनि छाड्नुपर्‍यो ।

हालसम्म आइपुग्दा उनले ३ सयभन्दा बढी चलचित्रमा कोरियोग्राफी गरिसकेका छन् । उनले कोरियोग्राफी गरेको पछिल्लो चलचित्र ‘गोपी’ हो । जुन प्रदर्शनको तयारीमा छ । 

राजेशको आफ्नै स्टाइल, दयाहाङलाई नचाउन गाह्रो

‘चलचित्र’देखि ‘गोपी’सम्मको २ दशक बढीको नृत्य निर्देशनको यात्रामा गोविन्दले नेपालका पुरानादेखि नयाँसम्म धेरै कलाकारलाई नचाइसकेका छन् । 

राजेश हमाल, भुवन केसी, शिव श्रेष्ठ, निरुता सिंह, करिश्मा मानन्धर, धिरेन शाक्यदेखि अहिलेका स्थापित कलाकारहरू दयाहाङ राई, प्रदीप खड्का, विपिन कार्की, वर्षा राउतसम्मलाई उनले नचाएका छन् । 

प्रायः नायिकाहरू नाचमा सिपालु हुने भएकाले धेरै मेहेनत गर्नु नपर्ने अनुभव सुनाउँदै उनले नायकहरूलाई नचाउँदा भने कठिनाइ भोग्ने गरेको बताए ।

नायकमा कसलाई नचाउन गाह्रो भयो त ? उनले पुराना र नयाँ पुस्ताका नायकलाई नचाउँदाको अनुभव सुनाए ।

‘पुराना कलाकारहरूको नाचमा आफ्नै स्टाइल छ । राजेश हमाल दाइ आफैंमा ब्राण्ड हुनुहुन्थ्यो । उहाँलाई हामीले उहाँकै पारामा नचाउनुपथ्र्यो । उहाँलाई हाम्रो पारामा नचाउँदा गाह्रो हुन्थ्यो । गाह्रोभन्दा पनि राजेश दाइको नाचमा पनि आफ्नै स्टाइल छ । 

भुवन केसी दाइको पनि आफ्नै स्टाइल छ । उहाँ पनि धेरै नाच्ने होइन । उहाँको स्माइल, फेसियल एक्स्प्रेसन र लिप्सिङ राम्रो आउँथ्यो । त्यस्तै शिव श्रेष्ठ दाइ पनि डान्सर त होइन, तर ‘अदाकारी’ हो । पहिला–पहिलाका कलाकारहरूको त अदा नै गज्जबको हुन्थ्यो । 

पछिल्लो पुस्तामा पनि मैले धेरै नायकलाई नचाएको छु । पल शाह, पुष्पल खड्का, यशराज गराज राम्रो नाच्नुहुन्छ । प्रदीप खड्का पनि मेहनत ग¥यो भने राम्रो गर्नु हुँदोरहेछ । नयाँ कलाकारमा दयाहाङ राईलाई नचाउन अलि गाह्रो लाग्यो । उहाँले मलाई पहिल्यै भन्नुभएको थियो, मलाई नाच्न आउँदैन । ‘अनागरिक’ चलचित्रमा उहाँलाई नचाउन निकै गाह्रो भएको थियो । यद्यपि अनमोल केसी, साम्राज्ञी राज्यलक्ष्मी शाह लगायतलाई नचाउन पाएको छैन । 

पहिलेकै गीत, पहिलेकै प्रविधि मनपर्छ 

गोविन्द अहिले प्रविधिले धेरै सहज भएको बताउँछन् । प्रविधिको विकाससँगै मानिसले मेहेनत गर्न छाडेको उनको अनुभव छ ।

‘पहिला गीत रेकर्ड अघि धेरै ‘रिहल्र्सन’ हुन्थ्यो, सुटिङअघि  ‘रिहल्र्सन’ गरिन्थ्यो’ गोविन्द भन्छन् –‘पहिले अहिलेजस्तो युट्युबको विकास थिएन् जसले गर्दा नृत्य निर्देशन गर्न पनि गाह्रो थियो । नृत्य निर्देशन आफ्नै ट्यालेन्टले गर्नुपथ्र्यो ।’ 

चलचित्र नृत्य निर्देशनको शुरुवाती चरणमा सुटिङ स्पटमा कलाकारलाई सिकाएपछि आफूले त्यसको भिडियो तत्काल हेर्न पाउँदैनथे । 

‘रिलको जमाना थियो । क्यामेरामेन भन्दा अरू कसैले हेर्न पाउँदैनथे । खिचिसकेपछि ६ महिनापछि आउँछ कि एक वर्षपछि आउँछ, कस्तो आउँछ पत्तो हुँदैनथ्यो,’ गोविन्द सम्झिन्छन्, ‘त्यो बेला कलाकारहरूमा छुट्टै मेहेनत थियो । हामीले पनि बिगार्नु हुँदैन है भनेर निकै मेहनत गथ्र्याैं ।’ 

गोविन्द आफूलाई त्यो समयको प्रविधि नै मनपर्ने बताउँछन् । 

गोविन्द गीत पनि अहिलेभन्दा पहिलेका राम्रो रहेको सुनाउँछन् । ‘चलचित्रका पुराना गीत किन रिमेक भइरहेका छन् त ? ती गीतमा मेहेनत बढी लागेको थियो । स्रोता दर्शकले रुचाएका थिए र अहिले पनि पुनारा गीतहरू गुन्गुनाइरहन्छन्,’ उनी भन्छन् ।

करिश्मा मानन्धरलाई स्कूल लगे, आफू पनि पढे !

नायिका करिश्मा मानन्धर आफू पढ्ने उमेरमा व्यस्त बनेकाले पढ्न नपाएको बताउँथिन् । उनी आफूले पढ्न नपाएको कुरामा पछुतो मान्थिन् । कोरियोग्राफर गोविन्द र करिश्मा मिल्ने साथी थिए र छन् पनि । आफूले पढ्न चाहेको कुरा एकदिन करिश्माले गोविन्दलाई सुनाइन् । करिश्माले भनिरहन्थिन्, ‘पढ्न त मन हो, तर लाज लाग्छ !’ गोविन्दले करिश्मालाई पढ्नका लागि प्रोत्साहन दिए । 

गोविन्दले चिनेको एक विद्यालय थियो । उनले करिश्मालाई मैतीदेवीमा रहेको त्रिवेणी पब्लिक स्कूलमा लगे । करिश्मा कक्षा ७ मा भर्ना भइन् । बाटोमा फर्कदै गर्दा उनले सोचे– ‘करिश्माले पढ्न थालिन् भने मैले किन नपढ्ने ?’

त्यसपछि उनी पनि कक्षा ११ मा भर्ना भए । २०५० सालमा एलएलसी पास गरेका गोविन्द ठीक २३ वर्षपछि २०७३ सालमा कक्षा ११ मा भर्ना भएका थिए । कक्षा ११ र १२ पास भए । अहिले उनी आरआर क्याम्पसमा ब्याचलर पहिलो वर्षमा अध्ययनरत छन् । करिश्मा भने यसै वर्ष एसइई परीक्षा दिँदैछिन् ।

चलचित्र निर्माणको तयारी

गोविन्दले केही वर्ष अगाडि चलचित्र निर्देशन गरे, ‘नागबेली’ । दुर्भाग्य ! चलचित्र चलेन । तर उनले हरेस खाएका छैनन् । फेरि अर्को चलचित्र निर्माणको तयारीमा छन् । ‘२ वर्षदेखि फिल्मको तयारी गरिरहेको छु,’ गोविन्द भन्छन्, ‘अहिले कथा र गीतको काम भइरहेको छ ।’ 

लभस्टोरी चलचित्र बनाउने बताउँदै उनले स्क्रिप्ट राइटरसँग कथाको बारेमा छलफल भइरहेको बताए । 

गोविन्दले कलाकारहरूको बारेमा आफूले एकचरण कुरा गरिसकेको भएपनि केही समयपछि औपचारिक घोषणा गर्ने बताए ।

निर्माण गर्ने चलचित्रको नाम भने तय भइनसकेको उनको भनाइ छ ।