बुटवल – रुपन्देहीको सैनामैना नगरपालिका–९ चंखीपुरकी दुर्गा पाण्डे एकल महिला हुन् । उनका पति १२ वर्षदेखि सम्पर्कमा छैनन् ।

बुवाआमासहित दृष्टिविहीन भाइबहिनी पाल्ने जिम्मेवारी उनको काँधमा छ । उनीहरूको हातमुख जोर्ने कसरी ? पाण्डे वैदेशिक रोजगारको खोजीमा थिइन् । 

तर विपन्नताले वैदेशिक रोजगारीमा जाने रकम जुटाउन सकिनन् । यही समयमा वैदेशिक रोजगार सूचना केन्द्रमा पुगिन् । स्वदेशमै के गर्न सकिन्छ सोधिखोजी गरिन् ।

सूचना केन्द्रले कार्यमा स्वतन्त्रता परियोजना चलाएका आईएलओ र एबीसी नेपालसित भेट गरायो । संस्थाले १० हजार रुपैयाँ सहयोग गर्यो । त्यसबाट केही कुखुरा किनिन् । तिनै कुखुरा पालेर दुर्गाले अहिले ५ जनाको परिवार पालेकी छन् ।

रोजगारीमा जाँदैमा राम्रो आम्दानी हुन्छ भन्ने छैन । उता जाँदा लाग्ने खर्च र त्यो समयमा आफूले स्वदेशमै गर्ने आम्दानी जोड्दा उताभन्दा यतै पनि फाइदा हुनसक्छ । सीप नसिकी वैदेशिक रोजगारीमा जाने धेरैको आम्दानी र खर्च तुलना गर्दा घाटा लाग्ने सरोकारवाला बताउँछन् । वैदेशिक रोजगारमा उसले लगाउने रकम, उता जत्तिकै मेहनत गर्दा यता कमाउने रकम र उसको अनुपस्थितिमा घरमा हुने अभाव जोड्दा यस्तो हुन्छ ।

सरोकारवालाले वैदेशिक रोजगारीमा जाँदा हुने नाफाघाटा सिकाउन थालेपछि अहिले रुपन्देहीका धेरै महिला वैदेशिक रोजगारीको यात्रा रोकेका छन् । कतिपय वैदेशिक रोजगारीमा जाँदा हुने झण्झटबाट दिक्क भएर यतै काम गरेका छन् । जाने जाने क्रममा थुप्रै समस्या झेलेकी देवदह–५ प्रगतिटोलकी पवित्रा विकको चिया पसल त्यसको उदाहरण हो । यसै त विपन्न त्यसैमाथि विदेश जाने चक्करमा एकल महिलाले जायजेथा गुमाइन् ।

उनलाई आईएलओ र एबीसी नेपालको काममा स्वतन्त्रता परियोजनाले १० हजार रुपैयाँ सहयोग गर्यो । त्यहीँ रकमबाट ३ वर्षअघि चिया पसल खोलेकी थिइन् । चियापसल खाजा र किराना पसलमा समेत रुपान्तरण भएको छ ।

उनको दैनिक १ हजारदेखि १५ सय रुपैयाँ आम्दानी हुन्छ । यसकै कमाइबाट छोरीलाई बोर्डिङ स्कूल पढाएकी छिन् । ऋण तिरेर सिध्याइन् । ‘अबको कमाइले ठूलो होटल बनाउने सोच छ,’ पवित्राले भनिन् ।
वैदेशिक रोजगारबाट पठाएको रकममध्ये अधिकांश रकम अनुत्पादक तथा अतिरिक्त काममा खर्च हुने गरेको छ । त्यसलाई समेत जोड्दा अधिकांशको वैदेशिक रोजगार घाटामा हुने सरोकारवालाको दाबी छ ।

यसो हुन नदिन आम्दानी र खर्चको तुलना गरेर मात्र वैदेशिक रोजगारीमा जान सुझाव दिएका छन् । श्रम कार्यालयका नायव सुब्बा रोमलाल पुरीले आफू विदेश गएर त्यहाँ हुने आम्दानी र घरमा नहुँदा यहाँ हुने घाटाको तुलना गरेर फाइदा हुने भए मात्र विदेश जान सुझाव दिएका छन् ।

सुझाव अनुसार वैदेशिक रोजगारीबाट फर्केका रुपन्देहीका धेरै महिलाले अहिले घरमै उद्यम थालेका छन् । कसैले व्यापार व्यवसाय थालेका छन् । धेरैले व्यावसायिक तरकारी खेती, बाख्रापालन, कुखुरापालन, ठेलामा व्यापार, खुद्रा पसल, होटल तथा नास्ता पसल लगायतमा संलग्न छन् । उनीहरू विदेशमा पाएको दुःखले मेहनत गर्न सिकेको बताउँछन् । विदेशबाट फर्केका महिला समेत वैदेशिक रोजगारीमा जाने भन्दैमा नाफा घाटाको तुलना नगरी र कुनै पनि सीप नसिकी वैदेशिक रोजगारीमा जाँदा समस्या बढेकाले यस्तो सुझाव दिन्छन् । 

‘वैदेशिक रोजगारीमा जाँदाको फाइदा तथा घाटा र आफू जाने स्थान तथा आफूले गर्नुपर्ने कामबारे बुझेर मात्र गए मात्र वैदेशिक रोजगारीको अर्थ रहन्छ । नत्र समस्या मात्रै थोपरिन्छ,’ वैदेशिक रोजगार केन्द्रकी जानकी अर्यालले भनिन्, ‘त्यसैले नबुझी विदेश नजाऔं ।’

आफू जाने देशको भौगोलिक स्थिति, हावापानी, रहनसहन, धर्म कानूनबारे सामान्य जानकारी लिन अनिवार्य अभिमुखीकरण तालिम लिनुपर्ने उनले बताइन् ।

नबुझी जाँदा ठग्ने ठगिने र सामाजिक संस्कार विचलनका थुप्रै नराम्रा घटना बढेकाले पनि वैदेशिक रोजगारीबाट फर्केका महिलाहरू नै यसलाई रोक्न लागेको जानकीले बताइन् ।