पुस ६, २०८०
एकाधबाहेक अधिकांश मन्त्रीले प्रभावकारी कार्यसम्पादन गर्न नसकेपछि प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ स्वयंले मन्त्रीहरूलाई प्रस्ट चेतावनी दिएका छन् । नेपालीलाई नक्कली भुटानी शरणार्थी बनाएर अमेरिका ला...
बैशाख १८, २०७७
नेपाल इन्भेस्टमेन्ट बैंकका अध्यक्ष पृथ्वीबहादुर पाण्डे प्रतिष्ठित व्यवसायी हुन् । होटेल, हाइड्रो जस्ता नेपालका ठूला औपचारिक व्यवसायमा लगानी गरेका पाण्डेले आफूलाई ‘सेमी रिटायर्ड’ भन्न रुचाउँछन् ।
विश्वव्यापी रुपमा कोरोना भाइरस (कोभिड १९) को महामारी फैलिरहेको बेला नेपालमा पनि रोकथाम र नियन्त्रणमा गरिएको ‘लकडाउन’ले अर्थतन्त्रमा कसरी प्रभाव पारिरहेको भन्ने विषयमा लोकान्तरकर्मी ईश्वर अर्यालले पाण्डेसँग कुराकानी गरेका छन् । प्रस्तुत छ कुराकानीको सम्पादित अंश –
कोरोनाले स्वास्थ्यमा भन्दा अर्थतन्त्रमा बढी असर !
लकडाउनले गर्दा नेपाल मात्र होइन, संसार घरभित्र थुनिइरहेको छ । अहिले संसारका धेरै मान्छेहरू कोरोना भाइरसका कारण प्रभावित भएका छन् । नेपालमा भन्दा पनि युरोप र अमेरिकामा अहिले भाइरसको प्रकोपले सताएको छ ।
हाम्रो उपमहाद्वीपमा चाहिँ त्यति इम्प्याक्ट परेको छैन । किन हो, कसैलाई थाहा छैन । टेस्ट राम्रोसँग भएको छैन कि पहिल्यैदेखि इम्युनिटी बढ्ने खालको भ्याक्सिनहरू धेरै प्रयोग भएर हो कि ?
स्वास्थ्यको कोणबाट हेर्ने हो भने मान्छेहरूको मृत्युदर त्यति देखिएको छैन तर अर्थतन्त्रमा परेको प्रभावलाई हेर्ने हो भने यो भयंकर छ ।
सबैभन्दा बढी असर पर्यटनमा
हाम्रा अर्थतन्त्रका धेरै सेक्टरहरू प्रभावित भएका छन् । तीमध्ये पनि धेरै असर परेको क्षेत्र भनेको हस्पिटालिटी र ट्राभल एजेन्सी हो । हाम्रो अर्थतन्त्र कृषिमा आधारित अर्थतन्त्र हो भने त्यसपछि दोस्रो पर्यटन नै हो । धेरैले रोजगारी पाउन सक्ने क्षेत्र भनेको कृषि हो । त्यसपछि नेपालको पोटेन्सियल चाहिँ पर्यटन नै हो ।
वार्षिक १०/१२ लाख विदेशीहरू ल्याउने गरेर हामीले काम गरिरहेका छौं, त्यो निकै कम थियो पहिला पनि । भिजिट नेपाल भनेर १० बाट सिधै २० लाख पर्यटक ल्याउने कुरा गर्यौं, हरेक तयारीहरू भएको थियो । अहिले मुलुक लकडाउनमा पर्यो ।
जहाँबाट पर्यटक आउने हुन्, ती पनि लकडाउनमा छन्, जहाँ आउने हो नेपाल त्यो पनि लकडाउनमा छ । यसकारण सबैभन्दा बढी धरासायी भएको क्षेत्र पर्यटन हो ।
राष्ट्रिय आयमा पर्यटनको योगदान बढी
होटेल एसोसिएसनका पदाधिकारीसँग मैले कुरा गर्दाखेरि पर्यटनले नेपालको कूल गार्हस्थ उत्पादनमा ३ प्रतिशत जति योगदान गर्छ भन्ने विषयमा छलफल भएको थियो तर त्यो प्रत्यक्ष योगदान हो । योगदान प्रत्यक्ष र अप्रत्यक्ष हुन्छ ।
जस्तै एउटा टुरिस्ट आयो भने १ जना मान्छेलाई प्रत्यक्ष फाइदा हुन्छ भने ४/५ जनालाई अप्रत्यक्ष लाभ हुन्छ । मैले बुझेको के हो भने पर्यटनले कूल गार्हस्थ उत्पादन (जीडीपी)मा अप्रत्यक्ष रूपमा ७ देखि ८ प्रतिशतसम्म योगदान गर्छ । त्यो भनेको धेरै हो ।
अब थाइल्याण्ड जस्तो देशमा झण्डै १२–१३ प्रतिशत आय पर्यटन क्षेत्रबाट हुन्छ । त्यो भनेको प्रत्यक्ष हो । अप्रत्यक्ष त त्यसको २ गुणाभन्दा बढी छ । कतिपय अनौपचारिक व्यवसायहरू पनि पर्यटनमै आधारित भएर चलेका हुन्छन् ।
कोरोनापछि विश्वको स्थिति
बाहिरी देशहरूमा कोभिड १९ ले परेको इम्प्याक्टले गर्दाखेरि पेट्रोलियम पदार्थको मूल्य तल झरेको अवस्था छ । विश्वकै अर्थतन्त्र ऋणात्मक हुँदै गएको विभिन्न प्रतिवेदनहरूले सार्वजनिक गरिसकेका छन् । अब कोसँग त्यसको वास्तविक तथ्यांक लिने ? अहिले विश्वको अर्थतन्त्र र नेपालको अर्थतन्त्रमा ठ्याक्कै कति प्रतिशत ह्रास आयो भनेर कोसँग वास्तविक तथ्यांक लिने ? कसैले दिन सक्दैन ।
तर के भने नेपालको केसमा हामीहरूको कूल गार्हस्थ उत्पादन (जीडीपी) ५–६ प्रतिशत भनिरहेका थिए, मेरो आफ्नो विचारमा विश्वभरि अर्थतन्त्रमा ह्रास आउँछ भने यहाँ पनि ऋणात्मक त हुन्छ नै । हामीलाई रेमिट्यान्स आउने कुरामा केही दिनअघिको तथ्यांक हेरेको थिएँ, १४ प्रतिशत घट्ने भनेको छ । विश्वमै २०–२२ प्रतिशत भनेको छ । नेपालमा कसरी १४ प्रतिशत भयो, मलाई थाहा भएन तर जति भएपनि १४ प्रतिशत घट्ने भनेको धेरै नै हो ।
पर्यटनबाट हाम्रो आय घट्ने, रेमिट्यान्सबाट आय घट्ने भएको छ । यसको मतलब कूल राष्ट्रिय आय धेरै नै तल खस्कने देखिन्छ । रेमिट्यान्सले ३० प्रतिशत अर्थतन्त्र धानिरहेको छ । यो सबै कुराको चेन रियाक्सन हेर्यो भने संसारकै अर्थतन्त्र ‘स्लो डाउन’ हुन्छ, त्यसले नेपाललाई त्यसले प्रत्यक्ष प्रभाव पार्ने कुरा त रहिहाल्यो ।
'पहिलो असर वैदेशिक रोजगारीमा गएका नागरिकमाथि'
पहिलो त वैदेशिक रोजगारीमा गएका २५ देखि ३० लाख मान्छेमा लकडाउनले प्रत्यक्ष असर पार्छ । तीमध्ये धेरै नेपाल फर्किन्छन् । भारतमा ४०–५० लाख छन् । २० लाख जति त लगभग नेपाल नै फिर्ता होलान् । युरोप अमेरिकामा जसरी काम गरिरहेका छन्, उनीहरूको काम पनि त ‘शट डाउन’ हुन्छ नि !
मेरो २ वटा कुरामा कन्सर्न छ । हाइड्रोपावर हेर्ने हो भने त्यसमा त खासै घाटा छैन । जतिसुकै शट डाउन भएपनि मान्छेले बिजुली त खपत गर्छ नै । बढीभन्दा बढी असर पर्ने उद्योग व्यवसाय भनेको पर्यटन नै हो ।
दुई किसिमको हुन्छ हस्पिटालिटी पनि । एउटा माथिल्लो तह र दोस्रो तल्लो तह । होमस्टेहरू, साना साना कफीसप, व्यवसायहरू तल्लो तहमा पर्छन् । त्यसमा पनि एउटा क्षेत्र काठमाडौंभित्र छ भने अर्को काठमाडौं बाहिर छ ।
काठमाडौंमा सबैभन्दा धेरै प्रभाव पर्ने देखिन्छ ।
भर्खरै नयाँ जसरी खोलिएका छन्, होटेल रेस्टुरेन्टहरू, ट्राभल एजेन्सीहरू जसले लोन लिएर काम शुरू गरेका थिए । तिनीहरू सबैभन्दा बढी प्रभावित हुन्छन् । मैले नै ठमेलमा एउटा होटेल खोलेको छु । लोन छ । शुरूमा त पिकअप गरिरहेको थियो नि ! सरकारको पोलिसी पनि सहज थियो । भिजिट नेपाल २०२० को लहर थियो ।
पर्यटनमा ‘पिक–ड्रप’को सिलसिला
नेपालमा भुइँचालो आएको ५ वर्ष भयो । त्यसभन्दा अगाडि नेपालको पर्यटन क्षेत्र राम्रो थियो । भुइँचालोपछि १–२ वर्ष ड्रप भयो । अहिले बिस्तारै फेरि पिक अप गरेको थियो । हामीले यो साइडबाट यसरी जोखिम आउँछ भनेर त कहिल्यै पनि सोचेका थिएनौं । सानो–सानो समस्या आउन सक्छन् भन्ने हामीले तयारी गरेका थियौं तर विश्व नै यसरी लकडाउनमा जान्छ भनेर हामीलाई के थाहा ?
बैंक पनि समस्यामा !
धेरै असर पर्ने अर्को सेक्टर छ, बैंक । बैंकले व्यवसायीलाई उपभोक्तासँग जोड्छ । कमन फ्याक्टर बैंक हो । व्यवसायीले लोन लिएर काम गरिरहेको हुन्छ, फाइदा भयो भने पनि त्यो बैंकमै जम्मा हुन्छ । बैंक अर्थतन्त्रको इन्जिन हो ।
लकडाउनले बैंकलाई हिट गर्छ । बैंकहरूले पनि के गर्ने ? बदमासी गरेको होइन । यो आउट अफ कन्टेक्स्ट, फोर्स मेजरको अवस्था हो । बैंकहरूलाई पनि अप्ठ्यारो छ । त्यसैले बैंकहरूले पनि राष्ट्र बैंकको निर्देशन अनुसार केही कुनै सीमामा रहेर राहत दिन सक्ला ।
धेरै असर पर्ने पर्यटन, ट्राभल एजेन्सी, रेस्टुरेन्ट, एयरलाइन्स, सिनेमा, होटेल जस्ता क्षेत्रहरूलाई विशेष प्याकेज दिएर अघि बढाउनुपर्छ । यो महामारी सकिएपछि पनि २ वर्ष त यहाँ पर्यटन नै हुँदैन । मैले त ३ वर्ष त मान्छेहरू आउँदैनन् ।
'डोमेस्टिक पर्यटन भने बढ्न सक्छ'
भित्रभित्रै डोमेस्टिक पर्यटन चाहिँ बढ्ला । मान्छे लकडाउन भएर त बस्दैनन् । योपछि त मान्छेहरू स्वतन्त्र रूपले बाहिर निस्केलान् । हाम्रो प्रकृति नै घुम्ने, डुल्ने केही नयाँ खोज गर्ने हो नि ! डोमेस्टिक पर्यटन चाहिँ बढ्ला तर यसले काठमाडौंको पर्यटनमा योगदान दिँदैन । पोखराले अलि छिटो पिक अप गर्ला । सबै कुरा सामान्य हुन ५ वर्षजति लाग्ने मेरो अनुमान छ ।
'पूरै सिस्टम नै रिफर्म गर्नुपर्ने अवस्था आएको छ'
कोभिड १९ को अर्को वेभ आयो भने फेरि लकडाउन गर्ने ? मान्छेको जीवन र अर्थतन्त्रबीचको समन्वय कसरी गर्ने ? अमेरिकामा पनि भनिरहेका छन्, हामीलाई काम गर्न देउ भनेर । नेपालमा १ महिना काम गरेन भने त अनौपचारिक क्षेत्रमा हात–मुख जोर्न समस्या देखिन्छ । हामी मध्यम वर्गलाई त गाह्रो हुन्छ भने अझ तलको मान्छेलाई कति गाह्रो होला ?
'सरकारले समयमै स्टेप लियो, धन्यवाद दिनुपर्छ'
सरकारले समयमै यो सबै गर्यो । आलटाल गरेन तर यसको क्रेडिट सरकारलाई दिनुपर्छ । अर्थतन्त्रको सवालमा चाहिँ हाम्रो हैसियत नै यत्ति हो । सरकारबाट बढी आशा गर्नु बेकार छ । यस्तोमा सरकारले पनि के गर्न सक्छ र ?
अब सरकारले व्यवसायीहरूलाई प्रोत्साहन गर्ने किसिमले नीति निर्माण गर्नुपर्छ । अहिले घाटामा परेको व्यवसायीले लगानी नै नगर्ने गरी हतोत्साहन हुन सक्छ । बजेट पनि आउँदैछ । त्यसबाट केही सम्बोधन हुने आशा गरौं ।
एकाधबाहेक अधिकांश मन्त्रीले प्रभावकारी कार्यसम्पादन गर्न नसकेपछि प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ स्वयंले मन्त्रीहरूलाई प्रस्ट चेतावनी दिएका छन् । नेपालीलाई नक्कली भुटानी शरणार्थी बनाएर अमेरिका ला...
आफ्नो तेस्रो कार्यकालको दोस्रो वर्षलाई प्रभावकारी बनाउने भनी दाबी गरेका प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले कांग्रेस महामन्त्री गगन थापालगायत केही नेतासँग नियमित सल्लाह सुझाव लिन थालेका छन् । रा...
दुई–दुईपटक मिर्गौला फेरेको शरीर । मध्यजाडो नजिकिँदै गरेका मंसिरका चिसा दिन । त्यसमाथि वृद्धावस्था । यस्तो बेला ७० नाघेकाहरूको अधिकांश समय ओछ्यानमै बित्छ । नभए पनि घरको चार दिबारभित्र आराम गरेर अनि तात...
देशका विभिन्न शहरमा गरिब–मजदूरहरूले छाक काटेर सहकारीमा जम्मा गरेको पैसा बदनियतपूर्ण ढंगले हिनामिना गरेर टेलिभिजनमा लगानी गरेको विषयले बजार तातिरहेको छ, जसमा जोडिएका छन् रास्वपा सभापति रवि लामिछाने...
सरकारमा सहभागी मन्त्रीको कार्यक्षमतालाई लिएर प्रश्न उठेपछि अहिले सरकारमा रहेका मन्त्रीलाई फिर्ता बोलाएर मन्त्रिमण्डल पुनर्गठन गर्न सत्तारुढ दलहरूभित्र दबाब बढ्न थालेको छ । अपवादबाहेक सरकारमा सहभागी मन्त्रीले जनअपे...
सत्ता र शक्तिको आडमा गैरकानूनी ढंगले सरकारी जग्गा हडप्ने नेपालको शक्तिशाली व्यापारिक घराना चौधरी ग्रुपमाथि राज्यको निकायले पहिलोपटक छानबिन थालेको छ । काठमाडौंको बाँसबारीमा ठूलो परिमाणमा सरकारी जग्गा...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...