कोरोना भाइरस (कोभिड–१९) को महामारी नेपालमा शुरू भएसँगै सरकारले चैत ११ गतेदेखि लकडाउन जारी गर्‍यो । 

जसका कारण अधिकांश उद्योगधन्दा तथा आर्थिक गतिविधि ठप्प भयो र मुलुकको अर्थतन्त्र नै नाजुक बन्न पुग्यो । 

सरकारले असार १ गतेदेखि उद्योगधन्दा चल्न पाउनेगरी लकडाउन खुकुलो बनाउने नीति लागू गर्‍यो । तर, लकडाउनमा प्रभावित अधिकांश क्षेत्रमा कार्यरत मजदुर घर गएका छन् । सार्वजनिक यातायात नचलेका कारण उनीहरू फर्किन पाएका छैनन् । लकडाउन खुकुलो भएसँगै अधिकांश क्षेत्र त खुले तर पूर्ण काममा नभई आंशिक । 

अहिले पनि कतिपय आयोजना, उद्योग वा अन्य क्षेत्रमा काम गर्न मजदुर आइपुगेका छैनन् । कतिपयलाई भने उद्योग वा सम्बन्धित आयोजना आफैंले गएर ल्याएका पनि छन् । कर्मचारीलाई काममा फर्काउँदा पनि १४ दिन अनिवार्य क्वारेन्टीनमा राख्नुपर्ने बाध्यता छ ।

कोरोना भाइरसका कारण सिर्जित महामारीबाट राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाहरूमा समेत ठूलो असर परेको छ । 

राष्ट्रिय गौरवका आयोजनामा कोरोना असर 

सरकारले विभिन्न २२ वटा आयोजनालाई राष्ट्रिय गौरवका आयोजनामा सूचीकृत गरेको छ । ती आयोजनामध्ये कतिपय पूरा हुने क्रममा छन् भने कति शुरू हुनै बाँकी छ । तर विश्वव्यापी रूपमा आएको महामारीका कारण सबैजसो आयोजनामा प्रत्यक्ष असर परेका छन्, र लक्ष्यभन्दा अझै केही पर धकेलिएका छन्  ।
 
काठमाडौं–तराई द्रुत मार्ग

सर्वाधिक चर्चामा रहने काठमाडौं तराई द्रुत मार्गको काम प्रभावित भएको छ । 

लकडाउनको समयमा घर फर्किएका कामदार बीचमा आउन नपाउँदा वैशाखमा काम नै रोकियो । अहिले भने काम अगाडि बढेको नेपाली सेनाका प्रवक्ता विज्ञानदेव पाण्डेले लोकान्तरलाई जानकारी दिए ।

उनले भने, ‘बीचमा बाहिरको मानिस स्थानीयले आउन दिएनन्, त्यसकारण काम रोकियो । पछि उनीहरूलाई स्थानीयसँग छलफल गराई काममा फर्काइएको छ, काम धेरै रोकिन पाएन ।’

उनका अनुसार अन्तर्राष्ट्रिय परामर्शदाता छनोट भएपनि उनीहरू लकडाउनका कारण आउन सकेनन् । जसकारण फाइनल एग्रीमेन्ट पेपरमा हस्ताक्षर र मोबिलाइज गर्न पाइएन । 

उनले भने, ‘वैशाख २६ गते पेपरमा साइन हुनुपर्ने थियो भने जेठ २५ मा मोबिलाइज हुनुपर्ने थियो । तर लकडाउन र उडान बन्द भएका कारण उनीहरू आउन पाएनन् । अहिले एयरपोर्ट खुलेको २० दिनभित्रमा उनीहरू आउने कुरा भएको छ । हामीले छिट्टै ल्याउने प्रयत्न गरिरहेका छौं ।’

लकडाउनका कारण टनेल निर्माणको काम पनि प्रभावित भएको छ । टनेलमा यतिखेर जिरो टेक्निकल सर्भे भइरहेको छ । 

‘सर्भे गर्न खटिएका प्राविधिकहरूको सामान भने रामेछापमा रहेछ, लकडाउनका कारण आवश्यक सामग्री ल्याउन पाइएन’, प्रवक्ता पाण्डेले भने, ‘अहिले काम १०/१५ प्रतिशत मात्र भइरहेको छ ।’

यस्तै लकडाउनका कारण टनेलको प्री क्वालिफिकेसन बिडिङको समय पनि सारिएको छ । अहिले बिडिङको काम भदौको पहिलो साताका लागि सरेको उनले जानकारी दिए ।  

भेरी–बबई डाइभर्सन

लकडाउन जारी भएसँगै भेरी बबई डाइभर्सन निर्माणको काम पनि केही समयका लागि रोकिन पुग्यो ।

करीब ४ सय जना कर्मचारीले काम गरिरहेको अवस्थामा लकडाउन भएपछि धेरै कर्मचारी घर फर्किए, जसका कारण केही दिन काम रोकिन पुग्यो । आयोजनाका सूचना अधिकारी कृष्णप्रसाद उपाध्यायले लोकान्तरसँग भने, ‘लकडाउन भए पनि कर्मचारी फर्किए, काम गर्ने माहोल नै थिएन, तर अहिले भने काम भइरहेको छ ।’

सरकारले राष्ट्रिय गौरवका आयोजनाहरूको हकमा सुरक्षासहितको तयारी गरेर काम अगाडि बढाउने निर्णय गर्‍यो । त्यसपछि केही कामदार काममा फर्किए । ‘उनीहरूलाई पनि १४ दिन क्वारेन्टीनमा राखियो,’ उनले भने, ‘क्वारेन्टीनमा करीब २५ जना कर्मचारी बसेका थिए ।’

लकडाउन खुकुलो भएसँगै अहिले काम शुरू भएको छ । यद्यपि अधिकांश कामहरूलाई वर्षाले पनि प्रभाव पार्नेछ । 

अहिले बाँध बनाउने ठेक्का भएको छ भने साना डाइभर्सन निर्माणको काम पनि भइरहेको छ । यद्यपि काम पूर्णरूपमा भएको छैन ।

सूचना अधिकारी उपाध्याय भन्छन्, ‘मुख्य कामभन्दा पनि अहिले सपोर्टिङका कामहरू भइरहेका छन् ।’  

हवाई क्षेत्रमा असर 

लकडाउनका कारण निर्माणका क्रममा रहेका अन्तर्राष्ट्रिय तथा आन्तरिक विमानस्थलको काम पनि प्रभावित भएको छ । 

नेपाल नागरिक उड्डयन प्राधिकरणका प्रवक्ता राजकुमार क्षेत्री महामारीले विमानस्थल निर्माणको काम प्रभावित भएको बताउँछन् । 

लकडाउनका कारण चीनबाट सामानहरू आयात नहुँदा भैरहवा विमानस्थलको काममा असर परेको उनले बताए । 

क्षेत्रीले भने, ‘चीनबाट सामान नआउँदा भैरहवा विमानस्थलको आन्तरिक कामहरू, रनवे लाइट, नेभिगेसनल एड्स, आन्तरिक रूपमा जोड्ने टेबल लागयतको काम रोकियो ।’

उनले थपे, ‘चाइनाबाट सामान आएन । नयाँ वर्ष मनाउन गएका चाइनिजहरू रोकिए । काम केही सुस्त भएको छ, पूर्ण रोकिएको भने छैन ।’

उनले विमानस्थलको काम ९० प्रतिशतभन्दा बढी सम्पन्न भएको जानकारी दिए ।

लकडाउनमा घर गएका कर्मचारी फर्किन नपाउँदा पोखरा अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलमा पनि काम सुस्त भएको उनको भनाइ छ ।  

माथिल्लो तामाकोशी जलविद्युत आयोजना

लकडाउनमा माथिल्लो तामाकोशी हाइड्रोपावर आयोजनाको काम पनि प्रभावित हुनबाट अछुतो रहेन ।

कर्मचारीहरू काम गर्न आउन डराइरहेका कारण पनि काममा असर परेको आयोजनाका प्रवक्ता डा. गणेशप्रसाद न्यौपाने बताउँछन् । 

करीब १ हजार मजदुरले काम गरिरहेको आयोजनामा लकडाउनका कारण अहिले आधामात्रै मजदुर खटिएका छन् ।

लकडाउनमा घर गएकाहरू काममा फर्किन चाहेका छैनन् । उनी भन्छन्, ‘मजदुरहरू नहुँदा सबस्टेसन लगायतको काममा असहज भइरहेको छ ।’

लकडाउनका कारण विदेशी परामर्शदाताहरू पनि ल्याउन नसकिएको बताउँदै उनले भने, ‘परामर्शदाताहरू पनि ल्याउन नसक्दा समग्र आयोजनाको निर्माणमा असर परेको छ ।’

उनका अनुसार, कन्ट्याक्टर, परामर्शदाता, सामान फिट गर्ने मानिसहरू ल्याउन सकिएको छैन । सामानहरू समयमै ढुवानी हुन सकेको छैन । भारतको कलकत्ताबाट सामान आएको छैन ।

उनले आयोजना सम्पन्न हुने मिति नै पछाडि धकेलिएको बताए  । 

मेलम्ची खानेपानी आयोजना

बहुप्रतिक्षित मेलम्ची खानेपानी आयोजनामा पनि लकडाउनका कारण समस्या देखियो । काम गर्ने कर्मचारीहरू नै लकडाउनका कारण काममा आउन नसकेको आयोजना प्रमुख तिरेश खत्रीले लोकान्तरसँग बताए ।

उनले लकडाउनका कारण बाहिरबाट ल्याउनुपर्ने सामान पनि ल्याउन नसकिएको र लोकल सामग्री पनि नपाइएको बताए । 

उनले भने, ‘म्यानपावरमा समस्या भयो । बाहिरबाट आउनेहरू आउन सकेनन् । सामग्री आउन सकेनन् । लोकल सामग्री पनि पाइएन ।’

आयोजनामा करीब साढे ४ सय मजदुर कार्यरत थिए  । लकडाउनमा आधाभन्दा बढी मजदुर घर गए । 

उनले भने, ‘अहिले काम रोकिएको छैन, करीब डेढ सय मजदुरको भरमा काम गर्नुपरेको छ ।’

आयोजनामा फिनिसिङ, बाँध निर्माणलगायतका काम भइरहेको छ ।  

रेलको कथा

पूर्वपश्चिम रेलमार्ग राष्ट्रिय गौरवको आयोजनामा पर्छ, जसको उल्लेख गर्न लायक शुरूआत हुन सकेको छैन ।

लकडाउनका कारण नेपालमा अन्य रेलमार्गमा भने निकै प्रभाव परेको छ । जनकपुर-जयनगर रेल चल्ने समय पछाडि धकेलिएको छ । 

यदि लकडाउन नभइदिएको थियो भने असारमा रेल चलिसक्ने गरी तयारी भएको थियो । रेल विभागका निर्देशक बलराम मिश्र भन्छन्, ‘असारमा रेल चढ्ने सपना महामारीले दिएन ।’

रेल सञ्चालनको तयारी पूरा भएको थियो । ‘महामारी नआइदिएको भए असारमा रेल चल्थ्यो, ‘उनले भने, ‘रेल आएर समेत बसिसकेको अवस्था छ ।’ 

उनले सबैभन्दा ठूलो असर रेलमा परेको बताए । 

अन्य ठाउँमा रेलमार्ग निर्माणको काममा अगाडि बढाउन पनि समस्या भएको उनले बताए । मिश्रले भने, ‘पूर्वतिरको निर्माणको काममा टेन्डर गर्नुपर्ने थियो, त्यो ढिलो हुने भयो ।’

उनका अनुसार चैत/वैशाखमा टेन्डर गर्नुपर्ने थियो । लकडाउनका कारण त्यो रोकिएको छ । 

लकडाउनका कारण जग्गाको मुअब्जा निर्धारणमा ठूलो समस्या भएको उनले बताए । 

‘जग्गाको मुअब्जा निर्धारणमा ठूलो समस्या पर्‍यो, आवातजावात नै नहुँदा २ वटा स्टडीको कन्ट्याक्ट भएको थियो,’ उनले थपे, परामर्शदाताहरू आउनै पाएनन् । 

उनका अनुसार निजगढ–तम्सरीया रेलमार्ग र काठमाडौं मेट्रोरेलका लागि  परामर्शदाता आउन नसकेका हुन् ।

यी दुई आयोजनाको विस्तृत अध्ययन परियोजना प्रतिवेदन (डीपीआर)को टेन्डर स्वीकृत भएको थियो  । 

काठमाडौं–केरुङ रेलमार्गको डीपीआर शुरू हुन नसकेको उनले बताए । उनकाअनुसार काठमाडौं रक्सौलको पनि काम अगाडि बढ्न सकेन । 

लकडाउन खुकुलो भएसँगै अहिले बर्दिवास–निजगढको खण्डमा पुलहरूको निर्माण भइरहेको उनले बताए । 

अध्ययन गर्दै योजना आयोग

आयोजनामा परेको असरबारे राष्ट्रिय योजना आयोगले पनि अध्ययन गर्दैछ । 

आयोगका प्रवक्ता मीनबहादुर शाहीले योजना आयोगले यसबारे अध्ययन गरिरहेको लोकान्तरलाई जानकारी दिए ।

कतिपय आयोजनामा अनुगमन गरि सकिएको उनले बताए ।

आयोगले गरेको अध्ययनको प्रतिवेदन अबको एक साताभित्रमा सार्वजनिक गर्ने तयारी रहेको प्रवक्ता शाहीको भनाइ छ ।