×

NMB BANK
NIC ASIA

अनौठो होइन, अस्वाभाविक पनि होइन, हामीले आकलन मात्र नगरेको हो, प्रत्येक प्राप्तिको अन्तर्यमा पीडा हुन्छ । 

Sagarmatha Cement
Muktinath Bank

पहिला प्राप्ति नहोला कि भन्ने पीडा, उपलब्धिपछि त्यसको हिफाजत र उपयोग गर्न नसकिएला कि भन्ने पीडा र उपयोग गर्न सके पनि त्यसको उपलब्धि विस्तार र निरन्तरता दिने पीडा ।


Advertisment
RMC TANSEN
IME BANK INNEWS
shivam ISLAND

व्यक्तिगत तहमा होस् कि संस्थागत तहमा पीडा वास्तविकता हो । व्यक्तिगत तहमा जीवनदेखि मृत्युसम्म प्राप्ति र पीडाको चक्र नै दोलायमान हुन्छ । प्राप्ति सुखको खोजी हो, पीडा जीवनको वास्तविकता ।


Advertisment
Nabil box
Kumari

हामीहरू प्राप्तिलाई उत्सवका रुपमा पनि मनाउँछौं, रमाउँछौं र अर्को प्राप्तिलाई आमन्त्रण गर्दछौं । स्मृतिका पत्रहरू पल्टाउँदा पनि खुशीमा डुबुल्की मार्छौं । ठूलो प्राप्तिमा ठूलै उत्सव, ठूलै स्मृति र ठूलै पीडा पनि । त्यसैले प्राप्ति र पीडा आवृत्तात्मक हुन्छ । 

Vianet communication
Laxmi Bank

विरुवा वनस्पति विवेकहीन छन् । यिनमा चेतना भए/नभएको पनि खोजीको विषय हो तर सत्य के हो भने विरुवामा जीवन छ । जीवन भएका सबैको उद्देश्य हुन्छ, उद्देश्य प्राप्तिको यात्रा हुन्छ । उद्देश्य र यात्रा चेत वा अचेत, व्यक्त वा अव्यक्त स्वरुपमा भएको मात्र हो ।

बढ्नुको यथार्थमा वनस्पति रहन्छ । विजांकुरण (जर्मिनेसन) देखि प्रकाशतिर लम्किनु, घाम भएतिर माथि–माथि जानु वनस्पतिको यथार्थ हो । सबै विरुवाहरू प्रकाश (उद्देश्य) तिरै बढ्छन् ।

मानिस त चेतना र तृष्णा भएको प्राणी, उपलब्धि बढाउन निरन्तर बढ्ने नै भयो । ऊ यति बढ्छ कि त्यो बढाइ, त्यो संघर्ष निरन्तरको आशक्ति साँच्चै जरुरी थियो । 

बुद्धले दुःखलाई जीवनको सत्य भनेका छन् । उपलब्धिको आशक्ति झनै ठूलो सत्यको सगरमाथा हो मानव जीवनमा । यो असन्तोष र आशक्ति क्षतविक्षत भएर नै मानिस आधुनिक युगसम्म आइपुगेको हो । शुरूमा भावनात्मक चेतमाथि आन्दोलन गर्‍यो र सुखको स्वाद चाख्यो । स्वादमा रमाएको मानव जाति अरु स्वाद र सुखमा निरन्तर छ ।

जंगली अवस्थामा सुरक्षाको चाहना राख्यो । परिवार, रुखको ओत र ओडारको सुरक्षाले अघाएन, राज्य नामको औपचारिक संस्था खडा गर्‍यो । राज्य र राज्यको मुखियाले उसलाई सुख र संरक्षणका नाममा अधिनायकत्व थप्यो । निजत्वमाथि जञ्जिर लगायो, तैपनि राज्य प्राप्ति थियो । राज्य मानव समाज सुखमय बनाउने पहिलो आविस्कार थियो ।

जंगली अवस्थाको प्राकृतिक स्वच्छताको विकल्पमा १० हजार वर्षअघि कृषि क्रान्तिका नाममा उत्पादन प्रणाली परिवर्तन भयो । स्वादिला फसल उब्जायो, सञ्चय गर्‍यो, प्रशोधन विधि पनि बसाल्यो । फसलहरूको स्वादफेर गर्न विनिमय गर्न थाल्यो । यो तत्कालीन अवस्थामा अद्भूत प्राप्ति थियो । प्राप्तिको अन्तर्यमा लालसा थियो । त्यो स्वादमा मात्र फेरि ऊ रमाएन । प्रकृतिमाथि शोषण एकलौटी शोषण गर्दै ठूल्ठूला फाँटमा सघन र उन्नत उब्जनी गयो, सञ्चय गयो, विनिमय विस्तार गर्‍यो । उब्जनीलाई सम्पत्तिमा सञ्चय गर्न विश्वासको मुद्रा आविस्कार गर्‍यो । मुद्रा अब धन बन्यो । मुद्रा आर्जनमा धनी बन्ने तृष्णा हुर्कियो । अरुभन्दा धेरै सञ्चय, धेरै स्वाद र धेरै सामथ्र्य बटुल्यो । मिडासको कथा जस्तै अनन्त आशक्तिले क्षतविक्षत भयो तर न तृष्णा घट्यो, न लालसाको नशा । 

८०० वर्ष जति भयो होला, वैज्ञानिक खोज र आविष्कारको लालसामा मानवसत्ता लालायीत भयो । खेतीपाती र सामान्य उत्पादन प्रणालीबाट मानवसत्ता अघाएन । विधि, प्रविधि र यन्त्र उपकरण आविष्कार भए । उत्पादन, वितरण, उपभोग र प्रभाव विस्तारले मानिसहरू प्रगतिशील भए तर लालसा यति बढ्दै गयो कि भूगर्भ र अन्तरिक्ष पनि अछुतो रहेन । 

मानव मस्तिष्क फराकिलो भए, मानव दृष्टिहरू फराकिलो भए, यात्रा र मनोरञ्जन पनि फराकिलो भयो । भूगर्भ र अन्तरिक्ष देख्ने दृष्टिहरू ईश्वरीय थिए । मानव सुखको भण्डार भूगर्भमा देखियो, मानव आवश्यकताको भण्डार समुद्रमा भेटियो, मानव इच्छाका तरङ्गहरू अन्तरिक्ष/आकाशमा देखियो । सिर्जना र आविष्कारले मानिस ईश्वरीय बन्यो । 

अरुमाथि प्रभाव पार्ने मनोविज्ञान विस्तार भएर होला, गाउँका मुखिया विश्व सम्राट बन्ने चाहनामा दौडिए । उपनिवेशले अरुको गाउँ, अरुको राज्य, अरुको स्रोत–सम्पत्तिमाथि धावा बोल्न थाल्यो । सुन्दर सपनाबाट बनाइएका राज्यका किल्लाहरू ध्वस्त र पराधिन भए । मानिस राज्यबाट मात्र होइन, साम्राज्यबाट, आफ्नोबाट मात्र होइन, परायाबाट पराधिन भयो । मानव पसिना सम्राटका श्रीमतीका नाममा महल र स्मारक ठड्याउन लागे । आफ्नालाई यातना दिने र पराया खुशी पार्ने जबरजस्त पीडामा परिश्रम खर्चियो ।

इतिहासमा धेरै युद्धहरू भएका छन् । युद्धउन्दमादीहरूले विजयोत्सव मनाए तर विजेताहरू विजयशक्तिमा आश्वस्त भएनन् । पराजितहरू विजयको सपनामा रहे । सधै सबै युद्धको तयारीले शान्ति र सिर्जना हार्न थाल्यो । मानव सत्ता हार्दै आयो । शान्ति र सिर्जनामा मौलाउनुपर्ने मनहरूमा युद्ध र आक्रोश झाँगियो । प्राप्ति वा पराजय दुवै स्थायी भएनन् । युद्धको भावनालाई जित्न खोज्ने मनहरू सधै पराजित भए । बेग्लाबेग्लै रूप र अर्थका युद्धहरूले मानवसत्ता सधै चिथोरियो, असमानता र बञ्चितीका पर्खालहरूले प्रगतिलाई गिज्याइरह्यो । न युद्ध विरोधी अभियान देखियो, न अभियान्ता देखिए ।

समृद्धि र सुखको अनन्त आरोहमा चौथो क्रान्ति आइपुगेको छ । चौथो क्रान्ति समुद्रको छालजस्तो एकपटक मडारिएर पुनः शान्त सुस्केरामा पुग्ने घटनाको स्वरूपमा छैन । हजार फिटमाथिबाट खसेको झरनाजस्तो झरी नै रहेको छ । प्रत्येक झराइमा पछिल्लो प्रवेग बढ्दैछ । सहस्राब्दीका पुस्ताहरू चौथो क्रान्तिका उपलब्धि उपभोगमा आफैंलाई भुलिरहेका छन् । हत्केलामा संसार छ, फिंगरस्टिप्समा संसारका अवसरहरू छन्, अवसरहरू असरल्ल छन्, अवसर उपयोगका अवरोधहरू गर्ल्यामगुर्लुम भत्किएका छन् । लागत, भूगोल, समाज र राज्यप्रणाली अवसर दोहनका बाधक छैनन्, फगत अवसरमा पौडिन जाने भयो । सहस्राब्दीका पुस्ताहरू औधि रमाएको छ, नयाँ स्वाद र सन्तुष्टिमा विन्दास छ । न अरुको चियोचर्चो गर्छ, न इष्र्या नै राख्छ । युवाहरू परिश्रमी मात्र होइन, नितान्त निजी बन्दैछन् ।

तर चौथो क्रान्तिको उपलब्धिले पस्केका पीडाहरू झनै ओजिला र गहरा देखिँदैछन् । अवसर दोहनको भौतिक दूरी त घट्यो, समाज भावनात्मक रुपमा पनि खण्डिकृत बन्दैछ । भौतिक सम्बन्ध र दूरी घट्नुको अर्थ सामजिक सम्बन्ध, मानवीय हार्दिकता र सहभावबाट पर पुग्नु हुँदैन थियो । अनलाइन प्रविधिले समाजलाई अफलाइनमा पुयाउँदैछ । फेसबूकले फेसलेस समाजको निर्माण गर्दैछ । अनलाइन प्रविधि त असल मूल्यप्रणालीलाई विस्तार र सञ्जालीकृत गर्न पो विकास भएको हो । सामाजिक, आर्थिक र आत्मिक मूल्य कसिलो बनाउन पो विकास गरिएको हो । मूल्य र भावनाको वैयक्तीकरणबाट मानव सत्तालाई कसरी माथि उठाउने ? 

मानिसहरू यहाँ आइपुग्नुको धरातल किन भुल्दैछन् ? विगतका पीडाहरूको विवेचना गरेर खुशीको अभियानमा प्रविधि र पुस्ता किन परिचालित भएन ? मनले विश्व निर्माण–विनिर्माण गर्ने हो, किन भित्रभित्र सिर्जना र मनै हराउन थाल्यो ? के सबै प्राप्तिले पीडा पछ्याउनैपर्छ ?
 
जीवनको सबैभन्दा ठूलो रहस्य आफैंलाई बुझ्नु हो । आफैंलाई खोज्ने यात्राले जीवनलाई खुल्दुलीपूर्ण तर सुन्दर बनाएको हुन्छ । बाँच्ने, मर्ने, सफलता, असफलता, रिस राग र माया प्रेम जस्ता सबै कुरा रहस्यमा रहेकाले प्राप्तिको यात्रालाई सुन्दर बनाएको हो । सम्पूर्ण रहस्य खुलेपछि जीवन ह्वाङ्गै उदाङ्गो होलो हुन्छ । कल्पना गरौं – कति निरस होला त्यो अवस्था तर चौथो क्रान्तिको अद्भूत चमत्कारले सबै मानवीय रहस्य, वैयक्तिक भावना, चाहना, इच्छा, प्रक्रिया, उद्वेग क्षणमै अरुले बुभ्mने, नियन्त्रण र निर्धारण गर्नसक्ने प्रविधिको विकास गर्दैछ । 

इन्फोटेक, बायोटेक र डाटाको संयोजनले आफूले बुझेभन्दा धेरै सजिलोसँग अरुले नै हामीलाई बुझ्न सक्ने छन् । दार्शनिक युभल हरारीका सूत्रमा जैविक ज्ञान (वी), कम्प्युटरको शक्ति (सी) र डाटा (डी) गुणक अन्तर्क्रियाले मानिसको गतिविधि निर्धारण गर्दैछ । एल्गोरिदमको संयन्त्रले वायोकेमिकल्स प्रणालीलाई सहज बुझ्ने गर्छ । विज्ञानको यस सूत्रले मानिसलाई निमानवीकृत र पूर्ण यान्त्रिक विषय बनाउँदैछ । यसले मानव जीवनको परिभाषा बदल्दैछ ।

मानिस भन्ने संवेग र भावनाको विषय अब नरहने भयो । मानिस हुन थोरै गोपनीयता र रहस्य बाँकी हुनुपर्छ तर मानवीय संवेग, भावना, प्रेम, दया, प्रक्रिया, सिर्जना अरुले निर्धारण र नियन्त्रण गर्न सक्ने स्थितिमा मानव सत्ता नै पराजित हुने भयो । कृत्रिम बौद्धिकता र वायोप्रविधिको तछाडमछाडले मानव जीवन नहार्ला भन्न सकिन्न । आफ्नै सिर्जनाका प्राप्ति आफैंलाई पराजित गर्नेसम्मको स्थिति कति पीडादायी छ, कल्पनासम्म गर्न सकिन्छ । संसारलाई कायापलट गर्न खोजिएका खोज र गरिएका आविष्कारले स्वयं मानिसलाई त्राहीमाम पारेपछि मानव स्व नै नरहने हो कि भन्ने स्वाभाविक सन्देह छ । 

मानव इतिहास निरन्तर समृद्धिको यात्रा हो । मानव सत्ता यहाँसम्म घटना वा आकस्मिकताले आइपुगेको होइन, यो निरन्तरको विकास र सामाजिक प्रजननको परिणाम हो । तेस्रो श्रेणीका असम्भवहरू पनि मानव प्रयत्नबाट सम्भव बन्दैछन् तर यी पीडा नभई परिणाम हुन् भन्ने यस सर्जक र उपभोक्त दुवैले नबुझेसम्म प्राप्तिभन्दा पीडा बढ्दै जानेछ । 

hAMROPATRO BELOW NEWS
TATA Below
असोज ३, २०८०

त्यो शिक्षकले पढायो, नेता बन्न सिकायो र त आज देशको बागडोर चलाइरहेका छौ । त्यो शिक्षकले पढायो, कर्मचारी बन्न सिकायो र त आज देशको प्रशासन चलाइरहेका छौ । त्यो शिक्षकले पढायो, डाक्टर बन्न सिकायो र त आज हजारौ...

मंसिर २, २०८०

गोपाललाई सानैदेखि धूमपानको लत बसेको थियो, शायद संगतको प्रभाव भनेको यही हुनुपर्छ । घरमा बाबुदाजुहरू हुक्का तान्थे । त्यति बेलाको चलन के भने सबैभन्दा सानोले तमाखु भर्नुपर्ने । त्यतिसम्म त ठीकै थियो, सल्काएर समे...

मंसिर ४, २०८०

विसं २०७९ को मदन पुरस्कार प्राप्त गरेको ‘ऐँठन’ उपन्यासका लेखक विवेक ओझालाई गृहनगर टीकापुरमा विभिन्न संघसंस्थाले सम्मान गरेका छन् । ओझालाई नेपाल रेडक्रस सोसाइटी टीकापुर उपशाखा, उद्योग वाणिज्य सङ्घ, ...

असोज ६, २०८०

सानीमा भेट्न चितवन गएको थियो गोपाल चार दिन हिँडेर । राप्ती किनार नजिकको सानो गाउँमा बस्दै आएकी थिइन् उनी, जो पहाडमा खान लाउन नपुगेपछि केही वर्ष अघि पुगेकी हुन् त्यतातिर । त्यतिबेला अहिलेजस्तो यातायातको साधन...

असोज १०, २०८०

गुणराज ढकाल सामाजिक सञ्जालमा अभ्यस्त हुन थालेपछि अध्ययन गर्ने बानी निकै घटेको छ । सामाजिक सञ्जालमा आउने टिप्पणीबाटै हामीले आफ्नो दृष्टिकोण बनाउने गर्दछौं । विषयको गहिराइसम्म पुगेर अध्ययन तथा विश्लेषण गर...

असोज ५, २०८०

वरिष्ठ मुटु रोग विशेषज्ञ डा. ओम मूर्ति ‘अनिल’द्वारा लिखित पुस्तक ‘जीवन्त सम्बन्ध’  लोकार्पण गरिएको छ। शुक्रबार राजधानीको बसुन्धरामा एक कार्यक्रमकाबीच लेखक डा. ओम मूर्तिकी आमा राजकुमा...

अपराजित जनयुद्धको पराजित कथा

अपराजित जनयुद्धको पराजित कथा

चैत १४, २०८०

सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...

निर्मोही राज्य र युगीन अवतारको प्रतीक्षामा नेपाली समाज

निर्मोही राज्य र युगीन अवतारको प्रतीक्षामा नेपाली समाज

चैत १२, २०८०

रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन ।  सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...

सत्यको खोजी

सत्यको खोजी

चैत १०, २०८०

कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...

x