×

NMB BANK
NIC ASIA

नेपाली भाषाका अंग्रेजी ‘गुलाम’हरू : विद्यालयमा नेपाली बोल्न निषेध किन ?

साउन १२, २०७७

NTC
Sarbottam
Premier Steels
Marvel

वैज्ञानिक लामार्कले मानव विकाससँग जोडेर एउटा सिद्धान्त प्रतिपादन गरेका थिए । जसलाई ‘युज एन्ड डिसयुज’ भनेका छन् ।

Sagarmatha Cement
Muktinath Bank

जुन कुरा हामी निरन्तर प्रयोगमा ल्याउँछौँ, त्यो विकासको निरन्तरतासँगै अर्को चरणमा पुग्दछ र जब हामी केही कुरा प्रयोग गर्न छोड्छौं वा प्रयोग नै गर्दैनौं त्यो बिस्तारै हराएर जान्छ ।


Advertisment
RMC TANSEN
IME BANK INNEWS
shivam ISLAND

केही वैज्ञानिकले मानव विकासको आदिकालमा हाम्रा पुर्खामा पुच्छर थियो भनि सिद्धान्त पनि दिएका छन् । जसमा पछि हात र नंग्राको अत्यधिक प्रयोगले पुच्छरको प्रयोग घट्दै गयो र अन्ततः विलिन हुन पुग्यो भनिएको छ । 


Advertisment
Nabil box
Kumari

खैर, सिद्धान्त जेसुकै होउन्, कम प्रयोगमा आउने वा प्रयोगमा आउँदै नआउने चिज कालान्तरमा नासिएर नै जान्छ । यसमा कुनै दुईमत रहेन ।

Vianet communication
Laxmi Bank

आज हाम्रो भाषा र संस्कृति पनि यही चरणबाट गुज्रिरहेको छ । नेपाली भाषामाथि अंग्रेजीको प्रहार र संस्कृतिमाथि बाह्य प्रभावले हामीलाई भित्तामा च्याप्दै लगिरहेको छ । सांस्कृतिक आक्रमण यही गतिमा हुँदै जाने हो भने कुनै दिन यस्तो पनि आउनेछ, जहाँ हामीसँग सबथोक हुनेछ, सिवाय हाम्रो सभ्यता ।

१८ औं शताब्दीताका संसारभरि आफ्नो साम्राज्य फैलाएको संयुक्त बेलायत जब बिस्तारै क्षयीकरण हुँदै गयो र आफ्नो साम्राज्य गुमाउँदै गयो, तब उसले संसारभर राज गर्ने अर्को दीर्घकालीन योजना बनाउन थाल्यो । जसका माध्यमद्वारा आफ्नो भाषा, संस्कृति र धर्म संसारका कुना–कुनासम्म पुर्‍याउने उसको लक्ष्य रह्यो । पश्चिमाले त्यसपछि विभिन्न संघसंस्था (आईएनजीओ) को अवधारणा ल्याई आफ्ना कार्यक्रमहरू संसारभर तीब्र रुपमा विस्तार गर्न थाले ।

संस्थाहरूको प्रयोगलाई पश्चिमाले आफ्ना संस्कृति फैलाउने एक अभियानको रुपमा लिएका छन्, न कि कुनै सेवामूलक कार्य । आज संसारभर उसका हजारौं भगिनीजस्तै संस्थाहरू छरिएका छन् । जसद्वारा उसले त्यस देशको भाषा, संस्कृति र धर्ममाथि प्रहार गरी कमजोर बनाई आफ्नो सभ्यता लाद्ने र बिस्तारै प्रभूत्व जमाउने गरेको छ । यसबाट नेपाल पनि अछुतो रहन सकेन ।

यहाँ रहेका स्कूल, मिडिया, राजनीतिक दल, विभिन्न संगठनभित्र बिकाउ एजेन्ट खोज्ने र आफ्ना एजेन्डा लाद्न प्रेरित गर्ने रणनीतिका साथ पश्चिमाहरू संसारभर सहयोग वा दानका नाममा डलरको चलखेल दशकौंदेखि गरिरहेका छन् । त्यसमाथि हाम्रो देशमा बिक्ने मान्छेको कमी कहाँ छ र ?

यसकै ‘साइड इफेक्ट’ हो आज बच्चाका नामदेखि कामसम्म, गल्लीका रेस्टुराँदेखि राजमार्गका पसलसम्म अंग्रेजी लवजमा छन् । पूर्वीय दर्शनमा मोहभंग र पश्चिमा प्रतिको लगाव पनि यसकै उपज हो । धर्म परिवर्तनका फण्डादेखि उच्छृंखलताको नांगो नाच पनि हाम्रो भाषा र संस्कृतिमाथि प्रहारकै उपज हो । देशभित्र विदेशी संस्कृतिको प्रवद्र्धन र संरक्षण गर्नेहरू मौलिक परम्पराप्रति कुतर्क गर्ने कठपुतलीहरू हुन् ।

यही स्थितिमा सांस्कृतिक आक्रमण जारी रहे हाम्रा सन्ततीले निकट भविष्यमै हाम्रो सभ्यता, भाषा र संस्कृति संग्रहालयमा खोज्नुपर्ने दिन नआउला भन्न सकिँदैन ।

भाषा भनेको बोली मात्र होइन, संस्कार, संस्कृति, रीतिरिवाज र जीवनशैली पनि हो । भाषा र देशको भूमि एकअर्कोसँग अन्योन्याश्रित हुन्छन् । देश रहे भाषा रहन्छ, भाषा रहे संस्कृति रहन्छ, संस्कृति छ भने धर्म रहन्छ, धर्म रहे मानवीयता रहने हो, जब मानवीयता नै छैन भने मानव कसो गरी रहन्छ ? देश बचाउन भाषा रहनुपर्छ र भाषा रहन देश रहनुपर्छ ।

भाषा एक अभिव्यक्तिको माध्यम हो, ज्ञान होइन । अंग्रेजी बोल्दैमा विवेकी भइने र नेपाली बोल्दैमा अज्ञानी हुने होइन । अंग्रेजी भाषालाई आधुनिक जमानाको प्रगतिको सिँढी ठान्ने बज्रस्वाँठहरूको जमात पनि कम छैन । अंग्रेजी बेगर विकासका आँखा नै नदेख्ने रतन्धो रोगीहरूले एकपल्ट डेनमार्क, फ्रान्स, जर्मन, स्पेनतिरका आधुनिक र सांस्कृतिक विकासलाई हेर्दा पुग्यो । अल्छीहरूलाई त्यति टाढा पनि जानु पर्दैन, हाम्रै एसिया भित्रका देशलाई हेरे पुग्छ ।

के चिनियाँहरूले यति ठूलो साम्राज्य अंग्रेजी भाषाको आडमा खडा गरेका हुन् ? जापानको द्रुत विकासको मोडेल के अंग्रेजी फलाक्नेले रचना गरेका हुन् ? पूरै संसारलाई अचम्मित पार्ने काम र विकास गर्न अंग्रेजी नै चाहिने भए कोरियालीहरू आज पनि रुखका टोड्कामा बसेर पातमा खाना खाँदै हुन्थे होला । अंग्रेजी नजानी केही लछारपाटो नलाग्ने भए खाडीका समृद्धशाली देशहरू आजसम्म ऊँटकै गोठालामा सीमित हुन्थे होलान् ।

कुनै पनि देश र व्यक्तिको समृद्धि मानसिक चेतनले निर्माण गर्ने हो न कि भाषाले । केही दुर्जनहरूले अंग्रेजी भाषालाई भाषा नभई आफ्नो इज्जत ठानेका छन् । आफूमा भएको अज्ञानता ढाकछोप गर्न र समाजमा लब्धप्रतिष्ठितझै देखिन कनीकुथी अंग्रेजीको सुगारटाई फलाक्दै छन् । 

हे भगवान् भन्दा भगवान्को आशिर्वाद नै नलाग्ने जस्तो, ‘ओ माई गड’ भन्नुपर्ने । मकैभन्दा गाउँले भइन्छ, ‘पपकर्न’ भन्नुपर्ने । आमाभन्दा समाजमा नाक काटिन्छ, ‘ममी’ भन्नुपर्ने । राँगाभैंसीको मासु त पाखेहरूले खाने हो, यिनले त ‘बफ’ खान्छन् । कोही हुन्छन् न घोडा जस्ता न गधा जस्ता, दुइटैको मिश्रणबाट बनेका खच्चर जस्ता, न नेपाली जस्ता न अंग्रेजी जस्ता । यिनलाई गोरे ढंगले जिब्रो फड्काएर नेपाङ्गलिस बोल्नैपर्ने ।

यिनको खोक्रो मगजले यही सोच्दो हो – अंग्रेजी बक्यो भने हाईहाई पाइन्छ, समाजमा प्रतिष्ठित भइन्छ, मानसम्मान पाइन्छ । बरु यस्तै अंग्रेजी फलाक्नेहरूको गिदी खुट्टाको पैतालोमा भेटिन्छ । आफ्नो भाषालाई मामुली ठान्ने अनि अंग्रेजीलाई अद्भूत ज्ञानको भण्डार ठान्ने हरिलठ्ठु बोक्रेहरूको सुन्दरता छालाभन्दा अन्त देखिँदैन ।

लेखकलाई व्यक्तिगत रुपमा अंग्रेजी भाषाप्रति कुनै टिप्पणी छैन । यो पनि कसैको स्वाभिमान हो, जसरी हाम्रो नेपाली भाषा छ । आवश्यकता अनुसार यसको प्रस्ट प्रयोग गर्दछ र गर्नु पनि पर्छ । मतलब त तीसँग हुन्छ, जसले कब्जियत होलाझै गरी अंग्रेजी पुराण बोल्नु छ । अंग्रेजी भाषालाई सुसज्जित सभ्यताको मानक मान्ने र नेपाली भाषालाई रद्दी ठान्नेहरूको स्थान गोठभन्दा माथि हुँदैन । अंग्रेजी भाषाको दाम्लोले बाँधिएकाहरूको विवेक मालिकले दिएको घाँस खानेभन्दा उपरको हुन सक्दैन ।

भलै हामी आकाशमा उडान भरौं वा चन्द्रमामा पाइला टेकौं वा प्रविधिको छलाङ मारौं, यी कुरा तब मात्र सिद्ध सावित हुन्छन्, जब हामी आफ्नो भाषा र संस्कृतिलाई मजबुत बनाउन सक्छौं । हाम्रो धरातल नै देवनागरी हो । जहाँ जाऔं फर्किनु त यही धरातलमा छ ।

अंग्रेजी भाषाको गुरुत्व प्रभावले समाज नउम्किने गरी तानिसकिएको छ । हामीले सदियौंदेखि पढिरह्यौं, स्वतन्त्र र सार्वभौम नागरिक भनि तर हामी त स्वतन्त्र गुलाम रहेछौं । भाषा र सांस्कृतिक रुपमा दुनियाँको गुलाम भइसकेका छौं ।

विदेशीले बर्सेनि लाखौं डलर छात्रवृत्ति र अनुदान दिएर हामीमाथि अनुकम्पा गरेका होइन, आफ्नो भाषा र ‘कल्चर’को दास बनाएका हुन् । यही दासत्वलाई हामीले सधै आफ्नो सफलता ठानिरह्यौं । पश्चिमाहरू हाम्रो दरिद्रतामाथि खुबै ठट्टा गर्दा होलान् ।

पहिले–पहिले हतियार र सैनिकको शक्तिले देश कब्जा गर्ने गरिन्थ्यो । अब भाषा र संस्कृतिद्वारा संसार कब्जा गर्ने होडबाजी चलिरहेको छ । बबुरा हामी दुनियाँको ललिपपमा मस्तराम छौं ।

शरीर गुलाम भएको प्रस्ट देखिन्छ तर विचारबाट गुलाम भएको देखिँदैन र पनि यसले गर्ने प्रभाव भने निकै भयानक हुन्छ ।

नेपाली पर्दामा आएर भारतीय र अंग्रेजी फिल्मले नेपालीभन्दा दोब्बर पैसा लैजान्छन् । किनकि उनीहरूले हाम्रो संस्कृतिमाथि अधिपत्य गरिसके र हामीले स्वीकार पनि गरिसक्यौं । एक फिल्मले मनोरञ्जन मात्र दिएर जाँदैन । त्यो देशको भाषा, संस्कृति, लवज, खानपान सबै हामीलाई छोडेर जान्छ । अरुको भाषा, संस्कृतिलाई कमजोर बनाई आफ्नो प्रभूत्व जमाउने गतिलो काइदामा आजभोलि फिल्म नगरीको प्रयोग अब्बल बनेको छ ।

आफ्नो संस्कृतिले दिव्य कारीगरीको अनुकरण गर्ने शक्ति प्रदान गर्दछ । आयातीत संस्कृतिले ज्ञानको डब्बामा बिर्को लाउँछ र अविवेकको स्वर्णिम पुरस्कार दिएर जान्छ । जसरी पशु हेर्दछ तर अव्यक्त रहन्छ, ठीक त्यसरी नै आफ्नो सभ्यताबाट विमुख मान्छे पनि कालान्तरमा पशुसरह निरीह रहन्छ । 

अंग्रेजी भजन गाएर आफ्नो भाषा र संस्कृतिलाई कर्कस बनाउनमा केही ‘एजेन्ट’हरू वर्षाैंदेखि लागिपरेका छन् । नेपाली भाषा, धर्म, संस्कृति र सभ्यतालाई कमजोर बनाएर हामीमाथि मानसिक शासन गर्ने उहिलेदेखिको निशाना हो ।

केही धमिराका गोलाहरूले दुनियाँलाई ‘ग्लोबल सिटीजन’को अवधारणा भनि झारो टार्छन् । ‘ग्लोबल सिटीजन’ पनि कुनै न कुनै सिटीजनको उपज हो भन्ने कुरा यिनले सजिलै स्वीकार्दैनन् । अनेक कुतर्क गरेर यो वर्ग, देश र समाजलाई सांस्कृतिक गुलामी बनाउनमा उद्धत छ ।

डलरका हिमायतीहरूले विद्यालयका भित्तामै लेखेका हुन्छन् ‘इङ्गलिस जोन’ भनेर अर्थात् नेपाली बोल्न मनाही छ । मर्ने बेलामा सबैभन्दा ग्लानी यिनैलाई लाग्दो हो । आफ्नो संस्कृतिमाथि बन्चरो प्रहार गरे भनेर ।

हेर्नुस् बिजोग, आफ्नै देशको स्कूलभित्र नेपाली बोल्न बर्जित छ । के नेपाली बोल्न अब चन्द्रमामा जानुपर्ने हो ? स्कूल हातामा नेपाली बोलेर कुटाई खानुपरेका समाचार बर्सेनि आइरहन्छन् । कस्तो देशमा छौं हामी ? आफ्नै मातृभाषा बोल्दा हप्की खानुपर्ने ? एक स्कूले नाबालकलाई बच्चादेखि नै आफ्नो भाषाप्रति यति वितृष्णा किन जगाइन्छ ? अंग्रेजीभन्दा कैयौं समय पुरानो हाम्रो भाषा अंग्रेजीभन्दा कमसल हो भनेर जबरजस्ती दिमागमा किन लादिन्छ ? अंग्रेजको भन्दा गौरवशाली इतिहास भएको हाम्रो संस्कृतिलाई उनीहरूको भन्दा कमसल तुल्याइँदैछ किन ?

विद्यालयदेखि नै नेपाली भाषाको अस्तित्व अंग्रेजीभन्दा सानो हो भन्ने कुरा प्रत्येक बच्चाको दिमागमा प्रत्यारोपण गरिँदैछ । यो सरासर नेपाली भाषा र संस्कृतिलाई कमजोर बनाउने चलखेल हो ।

नेपालको शिक्षामा बर्सेनि करोडौं वैदेशिक सहायता पनि रहेको हुन्छ । जसमा पाठ्यक्रम निर्माणदेखि शैक्षिक कार्यक्रमहरू हुन्छन् । शिक्षामा भइरहेको अंग्रेजी प्रवद्र्धन कहाँबाट सञ्चालित छ ? कुरालाई धेरै लम्बेतान गर्नै पर्दैन, नून खाएपछि सोझो त गर्नैपर्‍यो ।

अन्यभन्दा बरु आफ्नै मौलिक भाषामा केही कुरा सिक्न, जान्न, सिर्जनात्मक र कलात्मक हुन झन् सहज हुन्छ भन्ने कुरा विज्ञानले प्रमाणित गरिसकेको कुरा हो तर हामी अंग्रेजीपनमा लठ्ठ छौं ।

छोराछोरीले २ शब्द अंग्रेजी भट्याउँदा गाउँभरि चकलेट बाँड्ने समाज पनि हामी कहाँ छ । सकभर बच्चाहरूले नेपाली नबोले हुन्थ्यो भन्ने अभिभावकको पनि कमी छैन नेपालमा । छुचुन्द्रोले अंग्रेजी बोल्दा ट्वाल्ल परेर हेर्ने समाजलाई बौद्धिकता, ज्ञान र विवेकको मापन भाषाले गर्दैन भनेर जान्न कति वर्ष लाग्ने हो कुन्नि ?

अंग्रेजी जान्नुपर्छ यसमा आपत्ति रहेन तर आफ्नै मौलिक भाषा र संस्कृति निमोठी विषवृक्ष रोपेर रुद्राक्ष त पाइँदैन नि !

hAMROPATRO BELOW NEWS
TATA Below
मंसिर ३, २०८०

मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्,​ दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....।  हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...

पुस ४, २०८०

डिसेम्बर पहिलो साता एनसेलको माउ कम्पनी आजियाटाले आफ्नो रेनोल्ड होल्डिङ्स यूकेको शतप्रतिशत स्वामित्व गैरआवासीय नेपाली सतिशलाल आचार्यको कम्पनी स्पेक्ट्रलाइट यूकेलाई बेच्न गरेको सम्झौताबारे समाचार बाहिरिएको झन्डै ३ हप्...

कात्तिक ३०, २०८०

केही वर्षअघि विद्वान प्राध्यापक डा. अभि सुवेदीले कान्तिपुरमा लेख्नुभएको एउटा प्रसंगबाट आजको चर्चा शुरू गर्नु उपयुक्त हुनेछ । त्यस प्रसंगमा नेपाली कांग्रेसका वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाले पूर्व प्रधानमन्त्रीको हैस...

असोज ३०, २०८०

आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...

कात्तिक २४, २०८०

राजधानी काठमाडौंबाट कयौं सय माइल टाढा रहेका जाजरकोट र रुकुम पश्चिम यतिबेला भूकम्पले इतिहासकै सर्वाधिक पीडामा छन् । गोधूलि साँझसँगै ओठ काँप्ने जाडो शुरू हुन थाल्छ । आमाको मजेत्रोमा लपेटिएका बच्चाहरू चि...

पुस १९, २०८०

धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...

अपराजित जनयुद्धको पराजित कथा

अपराजित जनयुद्धको पराजित कथा

चैत १४, २०८०

सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...

निर्मोही राज्य र युगीन अवतारको प्रतीक्षामा नेपाली समाज

निर्मोही राज्य र युगीन अवतारको प्रतीक्षामा नेपाली समाज

चैत १२, २०८०

रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन ।  सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...

सत्यको खोजी

सत्यको खोजी

चैत १०, २०८०

कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...

x