• विरही काइँला

संयुक्त राज्य अमेरिकाको राजधानी वासिङटन डीसीमा हेर्नैपर्ने उत्कृष्ट र व्यस्त ठाउँहरू धेरै छन् ।

राजधानीको क्यापिटल भवनदेखि लगभग २ माइल उत्तरपूर्वी भागमा अवस्थित ४४६ एकडको रमणीय वनस्पति बगैंचा ‘अमेरिकी राष्ट्रिय अरबोरेटम’ पनि एक हो ।

अरबोरेटमभित्र उत्तर अमेरिकाको सबैभन्दा बृहत् ‘बोन्साई र पेन्जिङ संग्रह’को घर छ ।

 संग्रहालयको अभियानलाई अगाडि बढाउन मद्दतको लागि सन् १९८२ मा ‘नेसनल बोन्साई फाउन्डेसन स्थापना भयो । यसको शुरूआत जापानका ५३ वटा बोन्साईहरूको उपहारबाट भएको थियो ।

जापान फाउन्डेसनको आर्थिक सहयोगमा ‘निप्पन बोन्साई एशोसिएशन’ले चयन गरेका बोन्साईहरू सन् १९७५ को शुरूमा अमेरिका ल्याई मेरिल्यान्ड राज्यको ग्लेन डेलको क्वारेन्टीनमा राखियो ।

यो उपहार जापानका जनताले संयुक्त राज्य अमेरिकाका जनतालाई राष्ट्रको २०० औं जन्मदिनको सम्मानमा दिएका थिए । जसलाई सन् १९७६ जुलाई १९ को दिन संयुक्त राज्य अमेरिकाको विदेश सचिव हेनरी किसिन्जरले ग्रहण गरे ।

त्यसपछि वासिङटन डीसीस्थित ‘पोटोम्याक बोन्साई एशोसिएशन’का स्वयं सेवकहरूले यूएस नेसनल अरबोरेटमका कर्मचारीसँग बोन्साईहरूको प्रदर्शन अवस्थामा राख्नका लागि काम गरे ।

बोन्साईहरूमा जापानी बोन्साई मास्टर मसारू यामाकीले अमेरिकी जनतालाई दान गरेका आफ्नो बहुमूल्य जापानी सेतो पाइनको बोन्साई पनि थियो । यो बोन्साईको अतीत सन् २००१ सम्म राष्ट्रिय बोन्साई र पेन्जिङ संग्रहालयका कर्मचारीको लागि अज्ञात थियो । जब मसारू यामाकीका नातिदय शिगेरू यामाकी र अकिरा यामाकीले संग्रहालय भ्रमण गरेर बताए कि परिवारले धेरै पुस्तादेखि ‘हिरोशिमा वाणिज्य बोन्साई नर्सरी’ चलाइरहेको छ । 

दोस्रो विश्वयुद्धको समय जापानको हिरोशिमामाथि ६ अगस्त १९४५, बिहान ८.१५ मा ‘इनोला गे’ नामक परमाणु बम खसालियो । लगभग १५ हजार टन विस्फोटक पदार्थको शक्तिशाली बमले लगभग २० हजार सैनिक साथै ७०–८० हजार नागरिक मारिए । हिरोशिमा शहरको १३ वर्ग किलोमिटर क्षेत्र ध्वस्त भए ।

आश्चर्यजनक कुरा के छ भने मसारू यामाकी र उनका परिवार बम विस्फोटबाट केवल २ माइल टाढा घरभित्र थिए । बमले घरलाई क्षति पुर्‍यायो । नर्सरीका झ्याल ढोका चकनाचुर भएर हावामा उडे । यामाकी अनि उनका परिवार र जापानी सेतो पाइनको बोन्साई चमत्कारी ढंगले बाँचे । बम विस्फोटबाट बचेकाहरूलाई ‘हिबाकुशा’ भनिन्छ ।  

बोन्साईको डिस्प्ले कार्ड अनुसार यो जापानी सेतो पाइनको बोन्साइ सन् १६२५ देखि प्रशिक्षणमा रहेको छ । मसारू यामाकीले दान दिएको संग्रहालयको सबैभन्दा पुरानो बोन्साई हो । यसलाई हिरोशिमा उत्तरजीवी भनेर चिनिन्छ । जापानी सेतो पाइन धेरैले मन पराउँछन् । किनकि यो दुर्लभ छ । यसको जापानी नाम ‘मियाजीमा’ अनि वैज्ञानिक नाम ‘पिनस परविफ्लोर’ हो ।

जापानी शब्द बोन्साईको अर्थ ‘भाँडामा रूख’ वा ‘भाँडा रोपण’ बुजिन्छ । यद्यपि बागवानीको अभ्यासको उत्पत्ति  चीनबाट भएको हो ।

इस्वी संवत ७०० तिर चिनियाँहरूले विशेष प्रविधि प्रयोग गरिरहेका थिए । जसलाई ‘पन–ससई’ अथवा ‘ट्रे रोपण’ भनिन्थ्यो । कन्टेनरभित्र साना रूखहरू हुर्काउने यस प्रकारको प्रविधि जापानमा ल्याएर बौद्ध धर्मको प्रसारको साथ यो लोकप्रिय भयो । 

राष्ट्रिय बोन्साई र पेन्जिङ संग्रहालयमा जापानी संग्रह, चिनियाँ संग्रह र ढुंगा संग्रह गरेर मुख्य ३ संग्रहहरू छन् ।