सुशान्त सिंह राजपूतको आत्महत्या, कंगना रनावतले शिवसेना सरकारविरुद्ध खोलेको मोर्चा र बलिउडको कथित लागूऔषध संस्कृति कोरा राजनीति हैन । यसमा जातको आयाम पनि गहिरो गरी जोडिएको छ । 

सुशान्त र कंगना बलिउडमा क्षेत्री समुदायका कलाकार हुन् । क्षेत्रीय भाषाका फिल्म उद्योगविपरीत बलिउडमा ब्राह्मण, बनिया, कायस्थ, खत्री र मुल्लाहरूको कट्टरपन्थी पकडबाट उम्केका केही मुसलमानहरूको कब्जा छ । 

क्षेत्री ऐतिहासिक समयदेखिकै शासक वर्ण हो । भारत स्वतन्त्र भएपछि यो वर्ण आधुनिक, अंग्रेजीभाषी तथा पश्चिमीकृत समुदायका रूपमा अघि बढेन । केही समय अघिसम्म मात्र पनि ऊ रूढिवादी नै थियो । बलिउड अंग्रेजी शिक्षा पाएका अनि हिन्दी र अंग्रेजी बोल्ने मानिसहरूको सञ्चालनमा रहेको पश्चिमीकृत पूँजीवादी संस्कृति सहितको आधुनिक उद्योगका रूपमा विकसित भयो । 

आरम्भदेखि नै हिन्दी फिल्म उद्योगले मनोरञ्जन तथा उत्पादनका विभिन्न स्वरूपमा हलिउडको अनुकरण गरिरह्यो । आधुनिकताको ढोङ गरे पनि यसको अन्तर्य निकै पश्चगामी छ । अधिकांश शीर्ष अभिनेता र निर्देशकहरू पश्चिमका बारेमा जानकार छन् यद्यपि निर्माताहरू विभिन्न पृष्ठभूमिका छन् । यसले विदेशमा जन्मेका पुरुष र महिलालाई अभिनेता र प्राविधिकका रूपमा खुला रूपले स्वागत गर्ने गरेको छ । यस्ता कुराले यसलाई विश्वग्रामको आयाम दिएको छ । 

ब्राह्मण, बनिया, कायस्थ र खत्रीहरू फिल्म उद्योगमा छिट्टै हावी भए । राष्ट्रिय स्वयंसेवक संघको आशीर्वादप्राप्त भारतीय जनता पार्टी सन् २०१४ मा सत्तामा आएपछि बलिउडमा सांस्कृतिक द्वन्द्वको स्थिति छ र केहीले सुदृढ हिन्दूत्व अडान लिए । नत्र त बलिउड संस्कृति जहिले पनि हिन्दूत्व संस्कृतिका ठेकेदारसँगको संघर्षमा रहन्थ्यो । तैपनि अझै धेरै मानिसहरू साम्प्रदायिकता, धार्मिक रूढिवाद र संस्कृति सुपरीवेक्षणलाई सहज मान्दैनन् । 
क्षेत्रीहरू यस उद्योगबाट टाढै रहे किनकि उनीहरू आफ्नै समान्तवादी हिन्दू संस्कृतिमा खुम्चिए । क्षेत्राणीहरू अहिले पनि अन्य द्विजहरूको तुलनामा बढी नै पुरुषको नियन्त्रणमा छन् । 

अंग्रेजी माध्यमको शिक्षा लिन हिचकिचाएकाले क्षेत्रीहरू सामाजिक उच्चताबाट तल झरे जबकि अन्य द्विजहरू ब्राह्मण, बनिया, कायस्थ र खत्रीले फाइदा उठाए । यसले क्षेत्रीहरूको राजनीतिक अवसरलाई पनि असर पार्‍यो । 
क्षेत्रीहरूले समुदायका रूपमा आफूलाई संगठित गरिरहेका छन् र पीडितको संकथनबाट आफूलाई क्रमशः मुक्त गर्दैछन् । उनीहरूले श्री राजपुत करनी सेना बनाएका छन् । उक्त समूहले पद्मावत फिल्मविरुद्ध व्यापक प्रदर्शन गरे । त्यसमा (सारस्वत ब्राह्मण) दीपिका पादुकोणले अभिनय गरेकी थिइन् । 

अहिले करनी सेना कंगनालाई ‘सुरक्षा’ दिन मुम्बई पुगेको छ जबकि उनलाई केन्द्रीय प्रहरीको सुरक्षा प्राप्त छ र योगी आदित्यनाथले त्यसको समर्थन गरेका छन् । कंगना रनावतले शिवसेनाको सामना गर्नका लागि भाजपाको समर्थन हासिल गर्नु सही हुने थाहा पाइन् । (महाराष्ट्रका मुख्यमन्त्री उद्धव ठाकरेको परिवार चन्द्रीयसेना कायस्थ हो तर यस क्षेत्रीय दलले मराठा र पिछडिएका जातिको पनि बलियो समर्थन पाएको छ ।)
 

कंगनाले आफ्नो करीयरको शुरूआती वर्षमा अंग्रेजी खर्र बोल्न नजान्ने अनि सानो शहरबाट आएकाले बलिउडमा नटिक्ने बताएकी थिइन् । तर अहिले उनी बंगाली ब्राह्मण रिया चक्रवर्ती अनि कायस्थसँग विवाह गरेकी ब्राह्मण अभिनेत्री जया बच्चनलाई पनि आक्रमण गर्छिन् । 
 

कंगनाले कांग्रेसविरोधी अडान लिएकी छन् र बलियो राष्ट्रवादी हिन्दुत्व छवि बनाएकी छन् । उनले शिवसेनालाई सोनिया सेना भनी सम्बोधन गर्ने गरेकी छन् । 

फिल्म मणिकर्णिकामा कंगनाले झाँसीकी रानी लक्ष्मीबाईको भूमिका निर्वाह गरिन् । उनले ऐतिहासिक लक्ष्मीबाईलाई सुधारवादी तथा क्षेत्रीय महिलाहरूको नारीवादी आदर्शमा परिणत गराइन् । लक्ष्मीबाई ब्राह्मण परिवारमा जन्मेको भए पनि विवाहपछि क्षेत्राणी बनिन् र कंगनाले त्यस तथ्यलाई आफ्नो भूमिकामा चतुरताका साथ प्रतिबिम्बित गरिन् । 

उनी मोडलिङ र चलचित्र क्षेत्रमा परिवारले विरोध गरे पनि लागेकी हुन् जबकि दीपिका पादुकोण र प्रियंका चोपडाका परिवारले मन परेको करीयर छान्न प्रोत्साहन गरेका थिए । कंगनाको परिवार दीपिका, प्रियंका, ऐश्वर्या राय र शिल्पा शेट्टी जस्ता अभिनेत्रीको परिवार झैं पश्चिमी जीवनशैलीमा ढलेको छैन । 
 

कंगना शासक वर्गका रूपमा ऐतिहासिक प्रख्याति पाएको क्षेत्री समुदायकी महिला हुन् र यो समुदायले कुनै पनि आधुनिकतालाई घृणा गर्छ । अन्य द्विज तथा मुसलमान जस्तो क्षेत्रीहरूले बलिउडमा ठूलो लगानी गरेका छैनन् । कंगनालाई अहिलेको राजनीतिक स्थितिले बहादुर बनाएको हो । 

योगी आदित्यनाथले मुम्बईको महत्त्व घटाउनका लागि उत्तर प्रदेशमा फिल्म सिटी बनाउन खोजिरहेका छन् । कंगना पनि राष्ट्रिय फिल्म उद्योगमा बलिउडको एकाधिकार तोड्न चाहन्छिन् । एकल हिन्दूत्व राष्ट्रवादी विचारधारा सहितको फिल्म उद्योग बनाउने यो नौलो रोडम्याप हैन । एक देश, एक सांस्कृतिक राष्ट्रवादको परियोजनाको एक हिस्सा हो यो । यसका लागि कंगना सर्वाधिक उपयुक्त पात्र हुन् । 
 

कंगना उदीयमान नायिका तथा निर्मात्री हुन् र उनलाई पूरा क्षेत्री समुदायको समर्थन छ । क्षेत्री समुदाय सुशान्त सिंह राजपूतको मृत्युका कारण चिन्तित छ र उसले केन्द्र सरकारलाई मृत्युको अनुसन्धान गर्न दबाब दिएको हो अनि त्यसक्रममा रिया चक्रवर्तीलाई पनि घिसारेको हो । रियालाई कंग्रेसका नेता अधीर रञ्जन चौधरीले समर्थन गर्दै रिया बंगाली ब्राह्मण भएकाले सताइएको भनी संसदमै भने । 

क्षेत्रीहरू राष्ट्रिय स्वयंसेवक संघका कट्टर समर्थक हुन् किनकि उक्त संगठनका एक मात्र क्षेत्री प्रमुख राजेन्द्र सिंह (राजु भैया) कै कार्यकालमा राम जन्मभूमिको विषय पुनः उठेको हो । आफ्नो सांगठनिक संरचनामा क्षेत्रीहरूलाई राष्ट्रिय स्वयंसेवक संघले बेवास्ता गर्न सक्दैन । उनीहरूले आफ्नो उपस्थिति जनाउन थालेका छन् । कंगनालाई चलचित्रमा मात्र नभई राजनीतिमा पनि अब विचार गर्नुपर्ने हुन्छ । 

क्षेत्रीहरू ऐतिहासिक रूपमा मांसभक्षी हुन् र राष्ट्रिय स्वयंसेवक संघको खाद्य संस्कृतिमा अनुकूल हुनका लागि उनीहरू शाकाहारी बन्दैछन् । अहिले कंगना शाकाहारी बनेको बताइएको छ जबकि फिल्मी संस्कृतिमा ब्राह्मण र बनियाहरू मांसाहारी बनेका छन् । 

सुशान्त सिंह राजपुतको असामयिक निधन र कंगना रनावतको संघर्षशील छविले दक्षिणपन्थी मिडियालाई क्षेत्री समुदायप्रति बढी ध्यान दिन बाध्य पारेको छ । उत्तर प्रदेशमा ब्राह्मणहरूले समाजवादी पार्टी तथा बहुजन समाज पार्टीको समर्थनमा परशुरामलाई प्रवर्द्धन गरिरहेका छन् । तर अहिले कंगना हावी भएकी छन् । 

योगी आदित्यनाथले क्षेत्री समुदायलाई अन्य भन्दा बढी नै संगठित बनाएका छन् । कंगनाको उदयलाई बलिउड उद्योग तथा द्विज खेमामा रहेका समुदायमाथि क्षेत्रीले दिएको चुनौतीका रूपमा पनि हेर्नुपर्छ ।

द वायरमा प्रकाशित कान्चा इलाइयाह शेफर्डको विश्लेषण