×

NMB BANK
NIC ASIA

आलेख

विकल्प हुँदै होइन मृत्युदण्ड !

कात्तिक ५, २०७७

NTC
Sarbottam
Premier Steels
Marvel

जीवन, स्वतन्त्रता र सम्पत्ति मानव जातिका प्रकृतिप्रदत्त वरदान हुन् । प्रकृतिप्रदत्त अधिकारहरूलाई मानिसका नैसर्गिक अधिकार भनिन्छ । मानिसका नैसर्गिक अधिकारहरूलाई कुनै पनि शासक वा मानवीय कानूनले अपहरण गर्न सक्दैन, गर्नुहुँदैन । मानव अधिकारको प्रकृति विश्वव्यापी, अविभाज्य र अहरणीय हुन्छ ।

Sagarmatha Cement
Muktinath Bank

अमेरिकी स्वतन्त्रताको घोषणापत्रमा भनिएको छ - 'हामी यि सिद्धान्तलाई स्वयंसिद्ध मान्दछौं कि सबै मानिस समान छन्, उनीहरूलाई उनका सृष्टिकर्ताबाट केही निश्चित अविच्छिन्न अधिकारहरू प्राप्त छन् । जीवन, स्वतन्त्रता र सुखको चाहना यिनै अधिकारमध्ये हुन् ।'


Advertisment
RMC TANSEN
IME BANK INNEWS
shivam ISLAND

संयुक्त राष्ट्रसंघद्वारा १० डिसेम्बर १९४८ मा जारी गरिएको 'मानव अधिकारको विश्वव्यापी घोषणापत्र'को प्रस्तावनामा लेखिएको छ - 'मानव परिवारका सबै सदस्यहरूमा अन्तर्निहित प्रतिष्ठा तथा समान र अविच्छिन्न अधिकारहरूको मान्यता नै विश्वमा स्वतन्त्रता, न्याय र शान्तिको आधार भएकोले, मानव अधिकारप्रति अवहेलना र अनादरको परिणाम स्वरूप मानव जातिको अन्तस्करणलाई नै आहत गर्ने बर्बरतापूर्ण कार्यहरू भएका र मानव जातिले आस्था र अभिव्यक्ति स्वतन्त्रताको तथा भय र अभावबाट मुक्तिको उपभोग गर्न पाउने विश्वको सर्वसाधारण जनताको उच्चतम आकांक्षाको रूपमा घोषित भएकोले, अत्याचार र दमनको विरुद्ध अन्तिम उपायको रूपमा विद्रोह गर्न मानिसलाई बाध्य नगराउनका लागि कानूनको शासनद्वारा मानव अधिकारको संरक्षण गर्न आवश्यक भएको घोषणा गरिन्छ ।'


Advertisment
Nabil box
Kumari

त्यही घोषणापत्रको धारा १ मा सबै व्यक्तिहरू जन्मजात स्वतन्त्र र प्रतिष्ठा तथा अधिकारमा समान हुन्छन् लेखिएको छ, धारा ३ मा प्रत्येक व्यक्तिलाई जीवन , स्वतन्त्रता र सुरक्षाको अधिकार हुनेछ उल्लेख छ भने धारा ५ मा कुनै पनि व्यक्तिलाई यातना दिइने वा क्रुर, अमानवीय वा अपमानजनक व्यवहार वा सजाय गरिने छैन भन्ने प्रतिबद्धता व्यक्त गरिएको छ ।

Vianet communication
Laxmi Bank

संयुक्त राष्ट्रसंघको सदस्य रहेको नेपाल मानव अधिकारको विश्वव्यापी घोषणापत्रप्रति पूर्णरूपमा प्रतिबद्ध छ । यसका साथै नेपालले मानव अधिकार सम्बन्धी २४ वटा अन्तर्राष्ट्रिय महासन्धि/प्रतिज्ञापत्र/स्वेच्छिक प्रोटोकललाई अनुमोदन/सम्मिलन गरेको छ भने ११ वटा आ.एल.ओ. महासन्धि र ४ वटा जेनेभा महासन्धिलाई अनुमोदन गरेको छ ।

नेपाल पक्ष रहेको 'नागरिक तथा राजनीतिक अधिकारसम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिज्ञापत्र-१९६६' को भाग ३ धारा ६(१) मा लेखिएको छ - 'प्रत्येक व्यक्तिलाई जीवनको अन्तर्निहित अधिकार छ । कानूनद्वारा यस अधिकारको संरक्षण गरिने छ । स्वेच्छाचारी रूपले कसैको पनि जीवन हरण गरिने छैन ।'

मृत्युदण्ड उन्मूलन गर्ने उद्देश्यले व्यवस्था भएको नागरिक तथा राजनीतिक अधिकार सम्बन्धी अन्तर्राष्ट्रिय प्रतिज्ञापत्रको दोस्रो स्वेच्छिक प्रोटोकल-१९८९ को धारा १(१) मा लेखिएको छ - 'प्रस्तुत प्रोटोकलका कुनै पनि पक्ष राष्ट्रको क्षेत्राधिकारभित्र कसैलाई पनि मृत्युदण्ड दिइने छैन ।'

धारा १(२) मा 'प्रत्येक पक्ष राष्ट्रले आफ्नो क्षेत्राधिकारभित्र मृत्युदण्ड उन्मूलन गर्न आवश्यक सम्पूर्ण उपायहरू अपनाउने छ,' उल्लेख छ ।

मानव अधिकारको विश्वव्यापी घोषणापत्र लगायत नेपाल पक्ष रहेको मानव अधिकार सम्वन्धी अन्तर्राष्ट्रिय महासन्धि/प्रतिज्ञापत्र/स्वेच्छिक प्रोटोकलको व्यवस्थाप्रति नेपालको प्रतिबद्धता एवं नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७ को भाग ३ मौलिक हक अन्तर्गत 'स्वतन्त्रताको हक' सम्बन्धी धारा १२(१) मा लेखिएको छ, 'कानूनबमोजिम बाहेक कुनै पनि व्यक्तिको वैयक्तिक स्वतन्त्रताको अपहरण हुने छैन र मृत्युदण्डको सजाय हुने गरी कुनै कानून बनाइने छैन ।' नेपालको अन्तरिम संविधान, २०६३ को भाग ३ को मौलिक हक अन्तर्गत 'स्वतन्त्रताको हक' सम्बन्धी धारा १२(१) मा 'प्रत्येक व्यक्तिलाई सम्मानपूर्वक बाँच्न पाउने हक हुनेछ र मृत्युदण्डको सजाय दिने गरी कुनै कानून बनाइने छैन' भन्ने प्रावधान उल्लेख छ । नेपाल सन्धि ऐन, २०४७ को दफा ९(१) मा लेखिएको छ - 'नेपाल पक्ष रहेको सन्धिको कुनै कुरा प्रचलित कानूनसँग बाझिएमा बाझिएको हदसम्म प्रचलित कानून अमान्य हुने र तत्सम्बन्धमा सन्धिको व्यवस्था नेपाल कानूनसरह लागू हुने ।'

यी, यस्तै कानूनी व्यवस्था र विभिन्न समयमा सम्मानित सर्वोच्च अदालतबाट प्रतिपादित सिद्धान्त र स्थापित नजिरलाई मध्यनजर राखी संविधानसभाबाट नेपालको संविधान जारी गर्दा 'नेपालको संविधान' कसैलाई पनि मृत्युदण्ड सजाय दिने गरी कानून बनाइने छैन भन्ने प्रावधान सुविचारित रूपमा राखिएको हो ।

नेपालले मानव अधिकारको संरक्षणको लागि अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा गरेको प्रतिबद्धता, ऐतिहासिक जनआन्दोलन र सशस्त्र संघर्षको जगमा निर्माण भएका 'नेपाल अधिराज्यको संविधान, २०४७' र 'नेपालको अन्तरिम संविधान, २०६३' ले गरेको 'प्रत्येक व्यक्तिको बाँच्न पाउने हक'को प्रत्याभूति, नेपाल सन्धि ऐन २०४७ ले गरेको कानूनी व्यवस्था र विभिन्न समयमा सम्मानित सर्वोच्च अदालतले प्रतिपादित गरेको सिद्धान्त र नजीरहरूको पृष्ठभूमिमा संविधानसभाबाट जारी भएको संविधानमार्फत नेपाल मानव अधिकारप्रति पूर्ण प्रतिबद्ध रहेको पुनर्पुष्टि गर्दै विश्वमा नेपाल लोकतन्त्र र मानव अधिकारको पक्षधर राष्ट्रको रूपमा रहेको पहिचान बनाउन सफल भएकोमा कुनै द्विविधा छैन ।

नेपालले मानव अधिकार संरक्षणको लागि अन्तर्राष्ट्रिय मञ्चमा गरेको प्रतिबद्धता र नेपाली जनताले लोकतन्त्र र मानव अधिकारका लागि पटक-पटक गरेका गौरवपूर्ण संघर्ष र आन्दोलनका उपलब्धिहरूलाई संस्थागत र कार्यान्वयन गर्ने यो दृढ संकल्प हो ।

मानव अधिकार र मृत्युदण्डबारे विश्वमा बहस जारी छ ।  यससम्बन्धमा नेपालमा बहस हुनु स्वभाविकै हो । मानव तस्करी, बलात्कार, अपहरण, जातीय विभेद, एसिड प्रहार, भ्रष्टाचारलगायत जघन्य अपराधमा मृत्युदण्ड हुनुपर्छ भन्ने बहस सतहमा आएको छ ।  यसको गम्भीरता र औचित्यको बारेमा सार्थक बहस  हुनुपर्छ र निष्कर्षमा पुग्नु जरूरी छ ।

कडा कानूनले मात्र अपराध कम हुँदैन भन्ने तथ्य मृत्युदण्डको कानून भएका अमेरिका, भारतलगायतका देशहरूमा बढ्दै गएको अपराधका घटनाहरूले पुष्टि हुन्छ । यसैले कडा कानून निर्माण गर्नु मात्र समस्याको समाधान होइन ।

अहिलेको आवश्यकता भनेको संविधानसंगत न्यायपूर्ण कानूनको निर्माण, त्रुटिपूर्ण कानून संशोधन, अपराधविरुद्ध जनचेतना अभिवृद्धि, अपराध अनुसन्धान निकायको सबलीकरण र स्वच्छ न्यायिक सुनुवाइको व्यवस्था सिद्धान्तमा होइन व्यवहारमा लागु री कानूनको पूर्ण कार्यान्वयन गर्नु हो ।

समाजमा घटिरहेका जघन्य अपराधलाई प्रचलित कानूनले सम्बोधन गर्न नसकेको अध्ययन र अनुसन्धानबाट देखिएमा त्यस्ता अपराधलाई सम्बोधन गर्ने गरी कानून बनाउन संविधानले छेकेको छैन ।

तर मानव अधिकारप्रति प्रतिबद्ध राष्ट्रको पहिचान बनाएको हाम्रो देश नेपालमा मृत्युदण्ड दिने गरी कानून बनाएर बर्बर समाजतर्फ प्रतिगमन गर्ने दिशामा बहस गर्नुको कुनै औचित्य छैन ।  किनभने संसदको दुईतिहाइ त के सम्पूर्ण सांसद एकमत भएपनि नेपालमा मृत्युदण्डको सजाय दिने गरी कानून बनाउन किमार्थ सम्भव छैन । त्यसैले असम्भव विकल्पमा व्यर्थ नअल्झी सम्भव विकल्पमा विचार-विमर्श गर्नु उचित होला कि !

hAMROPATRO BELOW NEWS
TATA Below
असोज ३०, २०८०

आज ‘सबैका लागि मर्यादित जीवन’ को आदर्श वाक्यसाथ अन्तर्राष्ट्रिय गरिबी निवारण दिवस मनाइँदै छ । भोक, रोग, अभाव र आवश्यकता पूरा भएपछि मात्र मानवीय मर्यादा पाउन सकिन्छ । नेपालमा गरिबी र असमानताका विभि...

फागुन २८, २०८०

उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...

पुस १९, २०८०

धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...

कात्तिक ३०, २०८०

कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...

फागुन १, २०८०

गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...

कात्तिक २४, २०८०

राजधानी काठमाडौंबाट कयौं सय माइल टाढा रहेका जाजरकोट र रुकुम पश्चिम यतिबेला भूकम्पले इतिहासकै सर्वाधिक पीडामा छन् । गोधूलि साँझसँगै ओठ काँप्ने जाडो शुरू हुन थाल्छ । आमाको मजेत्रोमा लपेटिएका बच्चाहरू चि...

अपराजित जनयुद्धको पराजित कथा

अपराजित जनयुद्धको पराजित कथा

चैत १४, २०८०

सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...

निर्मोही राज्य र युगीन अवतारको प्रतीक्षामा नेपाली समाज

निर्मोही राज्य र युगीन अवतारको प्रतीक्षामा नेपाली समाज

चैत १२, २०८०

रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन ।  सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...

सत्यको खोजी

सत्यको खोजी

चैत १०, २०८०

कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...

x