जेठ २२, २०८०
प्राध्यापक डा. जयराज आचार्यले प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’को भारत भ्रमण फलदायी नभएको टिप्पणी गरेका छन् । देशको प्राथमिकतालाई पहिचान गर्न नसक्दा प्रधानमन्त्री चुकेको उनको टिप्पणी छ । ‘हा...
कात्तिक ९, २०७७
विक्रम संवत् २०१३ सालदेखि पत्रकारिता शुरू गरेका भैरव रिसाल गत साउन २९ गतेबाट ९३ वर्षका लागे ।
नेपालीको औसत उमेरपछि पनि २० वटा वसन्त देखे/भोगेका रिसाल अहिले पनि उत्तिकै सक्रिय छन् । उनको पत्रकारिता बुढो भएको छैन । दशैंका बारेमा कुराकानी गर्न खोज्दा रिसालले युवा जोशका साथ फोन हातमा लिएर प्रश्न सोध्न आग्रह गरे ।
लोकान्तरले उनीसँग फोनमार्फत पुरानो दशैं र नयाँ दशैंको तुलना कसरी गर्न सकिएला भनेर सोधेको थियो ।
प्रस्तुत छ रिसालसँगको कुराकानीको सम्पादित अंश :
यसपालिको दशैं कसरी मनाउँदै हुनुहुन्छ ?
यसपालिको दशैं लुकुवा दशैं भयो । गोप्य दशैं भयो । अहिलेसम्म यस्तो दशैं आएको मलाई थाहा छैन ।
अन्य दशैं र यो दशैंमा के तात्विक फरकहरू छन् ?
अहिले दशैंको रौनक नै आएको छैन । यो हरेक हिसाबले बिल्कुलै फरक दशैं हो । दशैं भनेपछि जुन किसिमको माहोल हुन्थ्यो नि, त्यो आएको छैन । दशैं भनेपछि व्याख्या गर्न नसकिने, अनुभव गर्न मात्र सकिने हुन्थ्यो । अहिले चाहिँ अनुभव होइन, व्याख्यामा सीमित भएको छ । फोस्रो या फुस्सा भयो ।
सम्झनलायक दशैं कुन हो तपाईंको ?
म केटाकेटी हुँदाको दशैं नै सम्झनलायक थियो । त्यतिबेलाको नेपालको समाजमै पेटभरी मासु खान पाउने अवस्था अत्यन्त कम हुन्थ्यो । दशैंमा मात्र हो पेटभरि मासु खाने । त्यही भएको हुनाले त्यतिबेलाको दशैं उत्तम हुन्थ्यो । दायित्व पनि केही हुँदैनथ्यो । खर्च पर्छ पनि आफूले जुटाउन नपर्ने । मिठो खायो, पिङ खेल्यो । बाल्यकालको दशैं रौनकमय थियो ।
दशैंको महत्त्वपूर्ण पक्ष के हो जस्तो लाग्छ ? धार्मिक कि सामाजिक-सांस्कृतिक ?
दशैंमा धार्मिक पक्ष मिलाउँदा अलि अप्ठेरो र जटिल बन्न जान्छ । धर्मसँग नमिसाउँदा हुन्छ जस्तो लाग्छ मलाई । यद्यपि पूजा-पाठ आदि इत्यादि धर्मसँग गाँसिएको विषय हो । तर पनि यसलाई सांस्कृतिक चाडका रूपमा लिइयो भने बढी न्याय हुन्छ ।
त्यतिबेला रातो अवीर नेपालका धेरै ठाउँहरूमा पाइँदैन थियो । अवीर सर्वसुलभ नभएकैले मान्छेहरूले सेतो अक्षता लगाएर हिंड्ने पनि गर्दथे ।
बाजुरामा एउटा मान्छेले धेरै अघि ऐना लिएर गएको रहेछ । त्यहाँ मान्छेले ऐना नै देख्न नपाएका । उसले ऐना देखाउने रैछ र मान्छेसँग भाडा असुल्ने गर्दो रहेछ । आफ्नो अनुहार कस्तो हुन्छ भने पनि मान्छेले पैसा तिरेर हेर्नुपर्ने खालको समाज थियो त्यतिबेला । मैले भन्न खोजेको, जे उपलब्ध छ त्यही प्रयोग गरेर दशैं मनाउने चलन धेरै पहिलादेखि थियो । त्यसले पनि यसको धार्मिक भन्दा बढी सांस्कृतिक महत्त्व भएको पुष्टि गर्छ ।
दशैंमा किनमेल गर्ने स्वभाव कत्तिको थियो तपाईंको ? अहिले पनि किनमेल गर्दा खुसी लाग्छ ?
दशैंमा खसीको भित्रास भन्छन् नि (कलेजो, फोक्सो, मुटु) त्यो मलाई मन पर्थ्यो । अनि दशैं आउनुभन्दा पहिला मसँग पैसा भयो भने भित्रास चाहिँ मेरो भाग भनेर त्यो पैसा खर्च गर्थें, बालाई दिन्थें । यो १२/१३ देखि १८ वर्षसम्म यस्तो गरें ।
अनि खसी बोका मार हान्नुभयो कि नाई ?
त्यसो गर्न मलाई मजा लाग्दैनथ्यो । अहिले पनि हेर्न सक्दिनँ । तर मासु भने मीठो तरिकाले खाइन्थ्यो ।
दशैंसँग जोडिएको कुनै सम्झना छ तपाईंसँग ? दु:खद या सुखद ?
हाम्रो पालामा नयाँ लुगा लगाउने भनेको दशैंमा थियो । बालीघरे सूचीकारले सबैका लागि लुगा सिएर ल्याउँथे । तर कहिले कहिले सबै लुगा सिउन नभ्याउने । नयाँ लुगा लगाएर मामाघर जानुपर्ने । एक/दुई वर्ष त लुगा नआएकै कारणले मामाघर जान पाइएन । त्यतिबेला दुख लागेको थियो ।
दशैं भनेको हाम्रो गाउँमा काँचो इँटाको घर थियो । कमेरो या रातोमाटोले घर पोत्नुपर्ने । आमा र दिदीबहिनीहरूलाई अति नै दु:ख थियो । कमेरो बोकेर ल्याउनु पर्ने, रातो माटो पनि बोकेर ल्याउनुपर्ने । अनि घर पोत्दा अग्लो, नयाँ खालको बाँसको भर्याङ हालेर पोत्नुपर्ने थियो । त्यो विशेष मान्छेले मात्र जान्दथ्यो ।
पिङ कत्तिको खेल्नुभयो ?
म अन्यको तुलनामा पिङ कम खेल्थें । १०/१२ वर्षसम्म अलिकति बढ्ता खेलियो र त्यसपछि कम भयो । पिङ खेल्ने भन्दा पनि पिङ हाल्ने काममा बढ्ता सरिक भएँ म चाहिँ । मेरो नेतृत्वमा गाउँमा पिङ हालिन्थ्यो ।
कसैकहाँ बाँस माग्न जानुपर्ने, कसैकहाँ बाबियो माग्न जानुपर्ने । ४ वटा अग्ला बाँस चाहिन्थ्यो, अनि बाँसको बीचमा एउटा गरालो चाहिन्थ्यो । लठारो अड्किने गरालो चाहिन्थ्यो । खुट्टा टेक्ने काम्रो बनाउनु पर्थ्यो । बाँस काट्ने, धुरी चढ्नु पर्ने । डेन्जर काम थियो त्यो ।
दक्षिणा कतिसम्म बटुल्नु भयो त्यतिबेला ?
मामाको घरमा दक्षिणा २ पैसा आउँथ्यो कि ४ पैसा भनेर हामीले पहिल्यै अड्कल गर्थ्यौं । ५ पैसा दक्षिणा पाउँदा पनि हामी खुसीले उफ्रिन्थ्यौं । घरमा त छोरीले मात्र पाउने चलन थियो ।
नवदुर्गालाई नौ पैसा चढाउने चलन हुन्थ्यो । छोरीहरूलाई पनि त्यही ९ पैसाबाट टाकटुक मिलाउनुहुन्थ्यो । हामीलाईचाहिँ मामाघरबाट दक्षिणा दिइन्थ्यो ।
त्यतिबेला १ पैसाले के आउँथ्यो ?
एक पैसाले १२ टुक्रा सुपारी आउँथ्यो । खानेकुरामा पुष्टकारी, नरिवल, मिश्री, ल्वांग आउँथ्यो । केटाकेटीहरूलाई नरिवल, छोडा र पुष्टकारी भए पुगिहाल्थ्यो नि ।
आएको दक्षिणा केमा खर्च गर्नुहुन्थ्यो ?
दक्षिणा त बा आमालाई राख्न दिइन्थ्यो । अलिअलि खर्च पनि गरिन्थ्यो । त्यतिबेला १५/२० पैसा भनेको त ठूलो थियो नि, अहिलेको हजार/लाख जस्तो ।
प्राध्यापक डा. जयराज आचार्यले प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’को भारत भ्रमण फलदायी नभएको टिप्पणी गरेका छन् । देशको प्राथमिकतालाई पहिचान गर्न नसक्दा प्रधानमन्त्री चुकेको उनको टिप्पणी छ । ‘हा...
लेखक एवं निर्देशक प्रदीप भट्टराईका जति फिल्म प्रदर्शनमा आएका छन्, ती सबैले दर्शकको माया र समीक्षकबाट प्रशंसा पाएका छन् । ‘जात्रा’, ‘जात्रै जात्रा’, ‘शत्रुगते’ र ‘महापुरुष...
नेकपा एमाले संसदीय दलका उपनेता सुवास नेम्वाङले आफूलाई नेपालको संसदीय अभ्यासमा अनुभवी र अभिभावकीय छवि बनाउन सफल भएका छन् । तत्कालीन संविधानसभा अध्यक्षसमेत रहेका नेम्वाङले संविधानसभासहित छ पटक व्यवस्थापिका&nd...
वैशाख १० गते हुने प्रतिनिधिसभा सदस्यको उपनिर्वाचन नजिकिँदै गर्दा चितवनमा राजनीतिक गतिविधि बढेको छ । मंसिर ४ को चुनावमा रास्वपा विजयी भएको चितवन २ मा उपनिर्वाचनका माध्यमबाट आफ्नो राजनीतिक विरासत फर्काउन न...
नेकपा (माओवादी केन्द्र)का अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले नेपाल समाजवादी पार्टी (नेसपा)का एकजना अध्यक्ष महिन्द्र राय यादवलाई पार्टी एकताका लागि पत्र पठाएपछि नेसपामा खैलाबैला उत्पन्न भएको छ ।&nb...
संघीय संसद्को बजेट अधिवेशन प्रारम्भ भई संवैधानिक प्रबन्धअनुसार दुवै सदनको संयुक्त बैठकमा यही जेठ १५ गते नेपाल सरकारका अर्थमन्त्रीबाट आर्थिक वर्ष २०८०/८१ को वार्षिक आय–व्यय (बजेट) प्रस्तुत भइसकेको छ । ...
हामी १५औं अन्त्य गरेर १६औं योजनाको तयारीमा जाँदै छौं । दलका शीर्ष नेताबीच १६औं योजनाको विषयमा छलफल भएको छ । १५औं योजनाको असफलता र नमिलेका कुरालाई १६औं मा सुधार्छौं । हाम्रो गन्तव्य कहाँ हो भन्ने संविधानले ...
सच्चा लोकतन्त्रमा सिमान्तमा रहेको नागरिकले पनि यो देश मेरो हो भन्ने अनुभूति गर्न सक्नेछ- माहात्मा गान्धी । माथि गान्धीको भनाइ किन उद्धृत गरिएको हो भने नयाँ वर्षको आगमन भैसकेको छ र २०८० को बिदाइ बडो हर्षपूर्वक...
एक दिन काम विशेषले नयाँ सडकतिर गएको थिएँ, मोबाइल टिङटिङ गर्यो । हेरेँ पुराना मित्र जयदेव भट्टराई, सम्पादक मधुपर्क (हाल अवकाश प्राप्त) ले सम्झेका रहेछन् । हामी दुई लामो समयसम्म सँगै रह्यौँ, कहिले गोरखापत्र...