बुद्ध जन्मस्थल लुुम्बिनी र कपिलवस्तुुको तिलौराकोट घुुम्न आउने आन्तरिक र बाह्य पर्यटकलाई उनीहरूकै भाषा बोलेर पर्यटकीयस्थलको बारेमा जानकारी दिन सक्ने सामथ्र्य भएका कपिलवस्तुुका एक बालक राहुल सहनी बेपत्ता भएका छन् । 

कपिलवस्तुको तौलिहवा घर भएका सहनी सोमवार बिहानदेखि बेपत्ता भएका हुुन् । उनी स्कूल जान्छुु भनेर, बिहान ९ बजे साइलक र झोला लिएर घरबाट निस्किएका थिए । आफ्नो छोरा हराएको भन्दै राहुुलका बुवा रिक्नुु सहनीले जिल्ला प्रहरी कार्यालय, कपिलवस्तुमा उजुरी दिएपछि घटना बाहिर आएको हो ।

विभिन्न देशका दजनौं भाषा बोल्न सक्ने १३ वर्षीय सहनी कुनै समय सामाजिक सञ्जालमा भाइरल बनेका थिए । उनको प्रतिभा देखेर चर्चा ह्वात्तै बढेको थियो । 

सहनीका बुवा रिक्नुुले छोराको खोजी गरिदिन बिलौना गरे । उनले लोकान्तरसँग भने, ‘सोमबार बिहान साइलक र स्कूल झोला लिएर घरबाट निस्केको थियो । साँझसम्म पनि घर नआएपछि हामीले जताततै खोजी गरियो । आफन्तहरूकोमा पनि सम्पर्क गरियो । कतै नभेटिएपछि प्रहरीकहाँ खोजीका लागि निवेदन दिएका हौं ।’

रिक्नुले थपे, ‘मेरो छोरो धेरै क्षमता भएको हो । कहीँ गएर हराउने आउन नसक्ने होइन । उसले पर्यटक गाइडहरूले एकपटक सुुनाएका कुुरा दिमागमा कहिल्यै नभुुल्ने गरी सम्झन्थ्यिो ।’

सहनी पर्यटक गाइडको काम गरेर पैसा कमाउँथे । उनका बुवाआमा किसान हुन् । घरमा बलियो आर्थिक स्रोत थिएन । उनका भाइबहिनी पनि स्कूल पढ्छन् । सिद्धार्थ बोर्डिङ स्कूल तैलिहवामा कक्षा ६ मा पढ्ने सहनी आफ्नो विद्यालयको शुुल्क आफ्नै कमाइले तिर्थे । 

जिल्ला प्रहरी कार्यालय कपिलवस्तुुका प्रमुुख एसपी नवराज अधिकारीले सहनीको खोजी जताततै भए पनि अहिलेसम्म पत्ता लाग्न नसकेको बताए । 

उनले लोकान्तरसँग भने, ‘मोबाइल बोकेर हिँडेको भए ट्रयाकिङमार्फत ठाउँ पत्ता लगाउन सकिन्थ्यो होला । मोबाइल पनि साथमा रहेनछ । जताततै खोजी गरेका छौं । उनका आफ्न्तहरू र मामाघर पनि भारतमै रहेछ । त्यहाँ सम्पर्क गर्दा पनि नआएको उनले बताए ।’ 

के थियो सहनीको क्षमता ?

राहुलले तिलौराकोटमा आउने पर्यटकलाई गाइड गर्न थालेको अढाई वर्ष भएको थियो । बुद्धले २९ वर्ष बिताएको दरबारनजिकै घर रहेका राहुललाई तिलौराकोटको विषयमा सबै कुराको जानकारी थियो । 

उनको घरमा कपिलवस्तुको बारेमा लेखिएका किताबहरू प्रशस्त भेटिन्छन् । कपिलवस्तुको सिद्धार्थ विद्या मन्दिरमा कक्षा ६ मा पढ्ने राहुल बाल टूर गाइड थिए । विद्यालयबाट छुट्टि भएपछि उनी तिलौराकोट गेट छिर्थे । त्यहाँ आउने स्वदेशी/विदेशी जुनसुकै पर्यटकलाई पनि गाइड गर्थे ।

सानै उमेर भए पनि उनी निकै पाको र भलाद्मी थिए । तिलौराकोटको पूर्वीद्वारदेखि पश्चिमद्वारसम्मका सबै पुरातात्विक वस्तुहरूको उनलाई ज्ञान छ । तिलौराकोट उत्खननको शुरूआतदेखिको जानकारी उनलाई सबै थाहा छ ।

पाँचौं शताब्दीमा चिनियाँ यात्री फाहियान र सातौं शताब्दीमा ह्विन सानले तिलौराकोटको विषयमा लेखेका कुरा पनि उनले खर्रर बताउँछन् ।

पछिल्लो समय बेलायतको दुराम विश्वविद्यालय र पुरातत्व विभागले गरेको उत्खनन उनले सबै हेरे । के–के भेटिए भन्ने ज्ञान बटुलेका छन् ।

त्यस क्षेत्रमा अहिले फलामका किला, माटोका भाँडा र इँटाका टुक्रा, फुटेका चुरालगायत सामग्री संकलन गरिएको छ । 

त्रिभुवन विश्वविद्यालय र लुम्बिनी बौद्ध विश्वविद्यालयका संस्कृति र पुरातत्व विषयका विद्यार्थीसमेत उत्खननमा क्रियाशील छन् ।

तिलौराकोटमा इपु छैटौं शताब्दीमा योजनाबद्ध शहरीकरण शुरू भएको पाइएको छ ।

उक्त क्षेत्रको चारैतर्फ किल्ला र पर्खालले घेरिएको, उत्तरतर्फ स्तूपा, दक्षिणमा औद्योगिकस्थल, पूर्वमा बिहार र पश्चिममा बसोबास रहेको बताइन्छ । 

साथै, दरवारभित्र बुद्धले नुहाउने कोठा, आराम गर्ने कक्ष कता थियो भन्ने जानकारीसमेत सहनीले पर्यटकलाई गराउँथे ।

स्तूपाको नजिकै थुप्रै पर्खाल, पोखरीको किनारका साथै बिहारको जगमा चाँदीका ४९७ पञ्चमार्क मुद्रा पनि भेटिएको पनि उनलाई थाहा छ ।