विगत वर्षहरूमा कात्तिकको सुरुवातसँगै जाडो छल्न न्यानो क्षेत्रतर्फ लाग्ने मुस्ताङीहरू यस वर्ष भने मङ्सिरको पहिलो साता बितिसक्दा पनि तल झरेका छैनन् ।

जाडो याममा हिमालपारिको जिल्ला मुस्ताङको उपल्लो भेक पूरै खाली हुने र तल्लो भेकमा पनि न्यून मात्रामा मानिस बस्ने गरेको विगतलाई यस वर्ष कोरोना भाइरस (कोभिड–१९)ले पूरै फेरिदिएको छ ।

विगतमा कात्तिकदेखि बेँसी झर्न थालेका मुस्ताङी फागुनमा फर्कने गर्दथे तर अहिले कोरोना भाइरसको सङ्क्रमणको जोखिमले उनीहरू आफ्नो थातथलो नछाड्ने मनस्थितिमा पुगेको उपल्लो मुस्ताङको लोमन्थाङका बासिन्दा एवं गण्डकी प्रदेश सांसद इन्द्रधारा विष्ट बताउँछन् ।

उनी भन्छन्, “कहिल्यै पनि चिसो याममा आफ्नो ठाउँमा नबसेकाहरू पनि यस पटक भने कोरोना जोखिमलाई ध्यानमा राखेर जिल्ला नछाड्ने स्थानीयवासीले सोच बनाएका छन् ।” विष्टका अनुसार विगतका वर्षमा यो समयसम्म आइपुग्दा उपल्लो मुस्ताङमा १० प्रतिशत हाराहारी मात्रै मानिस हुने गरेको भए पनि अहिले भने कोही पनि तल आएका छैनन् ।

“हालसम्म लोमान्थाङ गाउँपालिकाभित्रको अवस्था हेर्दा पोखरा काठमाडौँतिर आफ्नै घर हुनेहरू केही मात्रै झरेका छन् तर अन्य झरेका छैनन्,” लोमान्थाङ गाउँपालिकाका प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत घनश्याम सुवेदील बताए । अधिकृत सुवेदी भन्छन्, “पालिकाका अध्यक्ष झर्न चाहनुभएको छैन, म मात्रै झरेर पनि अर्थ हुँदैन गाउँका सबै यहीँ छन्, उनीहरूसँगै म पनि यहीँ बस्छु भन्नुभएको छ अध्यक्षले पनि ।”

निकै लामो समयसम्म कोरोना सङ्क्रमणको हिसाबले हेर्ने हो भने गण्डकी प्रदेशमा मुस्ताङ ‘ग्रिन जोन’ मा रहेको एक मात्रै जिल्ला थियो तर पछिल्लो तथ्याङ्क अनुसार भने मुस्ताङको कारागारका कैदीहरू दुई जनासहित १० महिला र १६ पुरुष गरी २६ जना सक्रिय सङ्क्रमित रहेको मुस्ताङका प्रमुख जिल्ला अधिकारी हीरादेवी पौडेलले जानकारी दिए ।

प्रजिअ पौडेल भन्छन्, “कोरोनाकै कारणले जोखिम हुने डरले गर्दा जाडो छल्नका लागि स्थानीय अन्यत्र गएका छैनन् । अहिले सदरमुकाम जोमसोममा रातिको समयमा माइनस पाँच डिग्री र लोमान्थाङमा दिनमा माइनस ९ सम्म पुगेको छ तापक्रम ।”

माथिल्लो भेकमा लोमान्थाङ र लो घ्याकर दामोदरकुण्ड गाउँपालिका बालबालिकालाई पढाउन पोखरामा सञ्चालन गरिँदै आएको हिउँदे विद्यालय पनि यस वर्ष नचल्ने भएको छ । प्रत्येक वर्ष जाडो मौसममा उपल्लो मुस्ताङ तथा तल्लो भेकका पनि विद्यालय घुम्ती रूपमा पोखरामा सञ्चालन हुने भए पनि जोखिमले गर्दा यस वर्ष भने नचल्ने भएको शिक्षा समन्वय एकाइ मुस्ताङका एकाइ प्रमुख टङ्क बराल बताउँछन् । बरालका अनुसार यस वर्ष पढाइ नभएको कारण अन्य जिल्लाको जस्तै शैक्षिक सत्र चैतमै पु¥याउने भएको छ भने जोखिमले गर्दा घुम्ती विद्यालय सञ्चालन हुने छैनन् ।

उपल्लो र मध्य मुस्ताङका स्थानीय प्राचीन समयदेखि नै गधा, घोडा धपाउँदै बालबच्चासहित हिउँदमा बेँसीका म्याग्दी, पर्वत, कास्की, तनहुँ मात्रै नभएर भारतसम्म पनि पुग्ने गर्दथे । बस्तीमा पुगेर घुम्ती व्यापार गर्ने र भारतमा पुगेरै थोक व्यापारसम्म गर्ने मुस्ताङीहरू मध्य फागुनपछि तिनै गधा, घोडामा खाद्यान्न बोकाएर घर फर्कन्थे तर यस वर्ष भने कोरोना भाइरसको सङ्क्रमणको जोखिमले बाहिर नजाने भएका लो घ्याकर दामोदरकुण्ड गाउँपालिका अध्यक्ष राजु विष्ट बताउँछन् ।

उपल्लो भेगका मुस्ताङीलाई हिउँदका चार महिना जाडो छल्ने समय मात्र होइन, हिमाली उत्पादन बेचेर खाद्यान्नको जोहो गर्ने गतिलो अवसर पनि हो । त्यहाँ जौ, उवा, फापर र केही तरकारीबाहेक अन्य खेती हुँदैन । चौँरी र भेडा–च्याङ्ग्रा पालेर जीविकोपार्जन गर्दै आएका उनीहरूको जीवन हिउँदमा थप कष्टप्रद हुन्छ ।

मध्य मुस्ताङका बारागुङ मुक्ति क्षेत्र गाउँपालिकाको मुक्तिनाथ, कागबेनी, तेताङ, चैले समेतका बस्तीबाट पनि जाडो छल्न बेँसी छर्ने चलन छ । विश्वकै अग्लो स्थानमा रहेको मानवबस्ती डोल्पाको छर्काभोटका स्थानीयसमेत जाडो छल्न मुस्ताङको बाटो हुँदै बेँसी झर्थे । यस वर्ष उपल्लो भेगबाट मात्र नभई मुस्ताङवासी नै अति जरुरी काममा र बिरामी हुँदा मात्रै बेँसी झर्ने भएका छन् । गोरखापत्र दैनिकमा अमृतप्रसाद पौडेलले खबर लेखेका छन् ।