खानेपानीको चरम समस्या भोग्दै आइरहेको बुटवलमा आजभन्दा २७ वर्ष अगाडि पाल्पाको सिस्नेखोलाको पानी बुटवल ल्याउन योजना अगाडि बढाइयो । तत्कालीन बुटवल नगरपालिकाको पहलमा नेपाल खानेपानी संस्थानको योजनामा ३ करोड रुपैयाँ केन्द्रीय बजेटमा पानीको अभाव पूर्ति गर्ने पहल थालियो । 

मुहानको ‘इन्टेक’ निर्माणदेखि पाइप बिच्छ्याउने काम समेत अगाडि बढिसकेको थियो । तर, सरकार परिवर्तन र विभिन्न उतारचढावसँगै प्रभावकारी रूपमा काम हुन सकेको थिएन । त्यसै बेला सोही पानीको उपयोग गर्ने गरी गौतमबुद्ध लघु ‘हाइड्रो प्रोजेक्ट’ योजना आएपछि खानेपानी योजना छायाँमा पर्‍यो । खानेपानी बुटवल ल्याउँदा मुहानमुनिका बस्तीमा पानी अभाव हुने भनेर लगदुवाका गाउँलेले विरोध समेत गरे, जसले गर्दा ३ करोड खर्चिएर काम भएको त्यति ठूलो सिस्नेखोला खानेपानी आयोजना अलपत्र पर्‍यो ।

२०५१/०५२ सालमा ठूलो लगानी गरिएको आयोजना अलपत्र भएपछि बुटवलवासीमा ठूलो निरासा छाएको बताउँछन् तत्कालीन बुटवल नगरपालिकाका प्रमुख भोजप्रसाद श्रेष्ठ । 

उनी भन्छन्, ‘ठूलो महत्त्वको योजना सरकार परिवर्तन निर्वाचन र ‘हाइड्रो प्रोजेक्ट’ आउँदा बुटवलवासीलाई त्यो बेलाको पानी खुवाउने सपना अझै पूरा भएको छैन । म मेयर हुँदा पनि तदारुकता देखाएँ । तर, विभिन्न अल्झनले काम अलपत्र भयो ।’ 

२०६३ मा बुटवलमा सर्वदलीय समितिले सिस्नेखोलाको पानी बुटवल ल्याउन सम्भव नदेखेपछि पाल्पाकै अर्को झुम्साखोलाबाट पानी ल्याउनुपर्ने निचोडमा पुगे । झुम्साखोला तिनाउको नदीको सहायक खोला हो । 

२०६८ मा बुटवलदेखि १५ किलोमिटर झुम्सावासीको मागलाई सम्बोधन खानेपानी संस्थानले झुम्साखोला खानेपानी योजना अगाडि बढायो । ‘बुटवल खानेपानी तथा सुदृढीकरण’ नाम दिइएको आयोजनाका लागि १९ करोड ५६ लाखको बजेट थियो । योजना तिनाउ गाउँपालिकाको झुम्साबाट ल्याइने पानी आयोजनाका लागि नाला खरिदमा अनियमितता भएको उजुरी परेपछि अलपत्र भयो । 

एसियाली विकास बैंक (एडीबी) को ऋण अनुदानमा पहिलोपटक मझौला तथा एकीकृत शहरी वातावरणीय आयोजनाअन्तर्गत खानेपानी आयोजना शुरू गरिएको थियो । २७ वर्षदेखि झुम्सा र पाल्पाको पानी बुटवल ल्याउने योजना अझै शुरूकै बिन्दुमा छ भन्दा पनि फरक पर्दैन । झुम्साखोला खानेपानी आयोजनालाई बुटवलको मेलञ्चीका रूपमा पनि चिनिन थालेको छ । 

दोभानका स्थानीय दलबहादुर गुरूङले स्थानीयको माग पूरा नगरी आयोजना अगाडि बढाउँदा सिस्नेखोला आयोजना अगाडि बढ्न समस्या भएको बताए । अहिले विभिन्न अवरोध झेल्दै पुनः झुम्साखोला आयोजना अगाडि बढेको छ । बुटवल खानेपानी सुधार आयोजनाका रूपमा निर्माण हुने उक्त बाँध, इन्टेक र ड्याम बनाउन थालिएको छ । 

फेरि पुरानो बाँध भत्किएपछि नयाँ बाँध निर्माण थालनी

यसअघि निर्माण भएको बाँध भत्किएपछि अहिले अर्को व्यवस्थित ड्याम र इन्ट्याक्ट निर्माण गर्न लागिएको हो । यो नयाँ योजनाको शुरूआती काम हो ।  नेपाल खानेपानी संस्था बुटवलका प्रमुख मोहनदत्त भट्टले अब आयोजनाले गति लिने बताए । उनले भने, ‘दुई वर्षभित्र मेनलाइनको पाइप बिच्छाउने र मुहान ड्याम निर्माण सम्पन्न गरेर ट्याङकी निर्माण हुन्छ । त्यसपछि सर्भिस लाइनका पाइप बिच्छाइन्छ ।’

यो वर्ष बुटवल रामफेदीदेखि करीब १३.५ किमी टाढा रहेको उक्त स्थानमा इन्टेक निर्माण गरेर पानीलाई दुईवटा ठूला पाइपमार्फत बुटवलसम्म ल्याउने योजना छ ।

त्यहाँदेखि झुम्सा हुँदै बुटवलको रामफेदीसम्म यसअघि बिछ्याइएका पाइपलाई पनि मर्मत गरिने भएको छ । यसअघि बिछ्याइएका १० इन्च पाइपसँगै अब २० इन्चका पाइप थपिने छ भने झुम्सादेखि बाँध स्थलसम्म यसअघिका २० इञ्चका पाइपसँगै अब थप २० इञ्चका पाइप बिछ्याइने छ । 

बाँधसँगै मुख्य ‘ट्रान्समिसन पाइप’ लाइनको पनि निर्माण सम्झौता भएर काम गरिने भट्ट बताउँछन् । यो कामलाई पनि ०७९ वैशाखभित्रै सक्ने लक्ष्य लिइएको छ । बाँध लगायतका संरचनाहरूको निर्माण लागत ७३ करोड ६४ लाख, पानी प्रशोधन प्रणाली, पानी भण्डारण ट्यांकी, वितरण प्रणाली निर्माणका लागि भने ५ अर्ब ६१ करोड ७१ लाख रुपैयाँसहित आयोजनाको कूल लागत छ अर्ब ३५ करोड ३५ लाख लाग्ने अनुमान गरिएको छ । 

बुटवलमा दैनिक ३ करोड लिटर पानी माग

अहिले बुटवलमा दैनिक ३ करोड ४० लाख लिटर खानेपानीको माग रहेको छ । तर, आपूर्ति भने दुईदेखि ढाइ करोड लिटरसम्म हुने गरेको छ । हाल दैनिक करीब ६० लाख लिटर पानी अपुग छ ।

तिनाउबाट दैनिक ७० लाख लिटर र ११ वटा ट्युबबेल (बोरिङ्ग) बाट ८० लाख लिटर गरी खानेपानी आपूर्ति गरिएको संस्थानले जनाएको छ । बुटवल उपमहानगरपालिकाका उपप्रमुख गुमादेवी आचार्यले झुम्साको पानी बुटवलका १९ वटै वडामा वितरण हुने बताइन् । 

बुटवलको सबैभन्दा बढी खानेपानीको समस्या वडा नम्बर ७ र ८ मा छ । दुई वडालाई लक्षित गरी एसियाली विकास बैंकको सहयोगमा निर्माण गरिन लागेको डीप बोरिङ पार्टीका स्थानीय कार्यकताहरूले विरोध गरेपछि दुई वर्षअगाडि निर्णय फिर्ता भएको थियो । 

स्रोतको अभाव हुँदैनः अर्थमन्त्री पौडेल

विष्णु पौडेल अर्थमन्त्री भएका बेलामा आयोजनाका लागि एक अर्ब रुपैयाँ बजेट छुट्टिएका छन् । अहिलेको योजना सफल बनाउन अर्थमन्त्री पौडेलले चासो दिएका छन् । ‘बजेट छ, स्रोत छ, साधन छ, जनसमुदाय सहयोग गर्न तयार छ, समर्थन सबैको छ, समुदायसमेत उत्साही र अग्रसर छ तर काम किन ढिला भइरहेको छ ?’ 

आयोजनाका काममा भइरहेको ढिलाइबारे चिन्ता व्यक्त गर्दै अर्थमन्त्री पौडेलले भने, ‘पहिलेका असफलता, ढिलासुस्तीबाट गतिलो पाठ सिकेर अब प्रभावकारी र गुणस्तरीय काम गर्नुहोला ।’ 

काम गरेर जनताको मन जित्न र आफ्नो विश्वसनीयता आफैं बढाउन उनले आग्रह गरे । खानेपानी मन्त्रालयका सचिव माधव बेल्बासेले अब तोकिएको समयमै काम सक्न आयोजनाका अधिकारीलाई बाँधस्थलबाटै निर्देशन दिए ।
बुटवलको जनसंख्या २ लाखभन्दा बढी छ । बसाइँसराइ र आर्थिक केन्द्र बुटवलमा दिनप्रतिदिन मानिसहरू थपिने क्रम जारी छ ।