परराष्ट्रमन्त्री प्रदीपकुमार ज्ञवालीको मन्त्रीस्तरीय संयुक्त आयोग बैठकका लागि भारत भ्रमणको तयारी भइरहेका बेला भारतीय समकक्षी एस जयशंकरले विगतमा नेपालसँग केही समस्या भए पनि दुवै देशले आपसी समझदारीबाट समस्यालाई सम्बोधन गर्दै अघि बढ्ने निर्णय भइसकेको बताएका छन् ।

‘कुनै बेला हामीबीचमा केही समस्या थियो तर पछिल्ला केही सातामा भारत र नेपालले ती समस्यालाई सम्बोधन गर्दै अगाडि बढिसकेको प्रस्ट देख्न सकिन्छ र त्यो आपसी समझदारीमै भइरहेको छ,’ भारतीय अंग्रेजी दैनिक द हिन्दुसँगको अन्तर्वार्तामा भारतीय विदेशमन्त्री जयशंकरले भनेका छन् ।

भारतीय विदेश सचिव हर्षवर्धन श्रृंगलाले गत ११ मंसिरमा नेपाल आएका बेला जयशंकरका तर्फबाट मन्त्री ज्ञवालीलाई भारत भ्रमणको निम्तो दिएका थिए । भ्रमणको मिति भने तय हुन सकेको छैन । भारतको राजधानी नयाँदिल्लीमा बस्ने आयोगको बैठकमा नेपालले कालपानीलगायत सीमा विवादलाई उठाउने अनुमान गरिएको छ ।

गत वर्ष कात्तिकमा भारतले नेपालको लिपुलेकसम्मकै क्षेत्र समेटेर नयाँ राजनीतिक नक्सा प्रकाशन गरेपछि दुई देशबीचको सम्बन्ध तिक्ततापूर्ण रहँदै आएको छ । नेपालले पनि गत जेठमा लिम्पियाधुरा र कालापानी क्षेत्रलाई समेटेर नयाँ राजनीतिक नक्सा प्रकाशन गरेको थियो । त्यसपछि दुई देशबीच उच्च राजनीतिक तहको संवाद शून्यप्रायः बनेको थियो ।

नक्सा विवादका कारण संवादहीनता कायम रहेकै अवस्थामा डेढ महिनाअघि भारतीय जासुसी संस्था ‘रअ’ प्रमुख सामन्तकुमार गोयल काठमाडौं आएका थिए । त्यसलगत्तै भारतीय स्थलसेना प्रमुख जयमुकुन्द नरवणे र भारतीय विदेश सचिव श्रृंगला काठमाडौं ओर्लेका थिए ।

भारतीय उच्च अधिकारीहरूबाट भएका तारन्तार भएका यी भ्रमणलाई संवादहीनता तोड्ने प्रयासका रूपमा अर्थ्याइएको छ । विशेषगरी दुई देशबीचको संवादहीनताको फाइदा उठाउँदै उत्तरी छिमेकी चीनले नेपालमा आफ्नो प्रभाव बढाउँदै लगेको निष्कर्षसहित काठमाडौंलाई ‘इन्गेज’ राखिराख्ने रणनीतिअन्तर्गत भारतका तर्फबाट उच्च अधिकारीहरूको नेपाल भ्रमण भएको दाबी गरिएको छ । परराष्ट्रमन्त्री ज्ञवालीलाई दिइएको भारत भ्रमणको निम्तोलाई पनि त्यही कडीका रूपमा हेरिएको छ । जयशंकरको पछिल्लो अभिव्यक्तिले पनि दिल्लीको काठमाडौंसँगको सम्बन्ध ‘सुधार’ गर्ने भारतको पछिल्लो रणनीतिकै संकेतका रूपमा बुझ्न सकिन्छ ।

भारतीय विदेशमन्त्री जयशंकरले भने निकट छिमेकीहरूबीच समस्या (विवाद) हुनु सामान्य रहेको समेत उल्लेख गरेका छन् । ‘कुनै दुई छिमेकी भन्नुस्, जसका बीचमा समस्या नभएको होस्,’ उनले भनेका छन् । उनले दुई देशबीच एक वर्षदेखि कायम नक्सा विवादलाई घरेलु राजनीतिको नतिजाका रूपमा समेत संकेत गरेका छन् । उनले अधिकांश छिमेकीहरूमा लोकतान्त्रिक व्यवस्था रहेकाले सबैले आ–आफ्नो हिसाबले राजनीति गर्ने गरेका कारणसमेत विवाद देखिने गरेको उनको भनाइ छ । ‘उनीहरूको आफ्नो राजनीति छ । हाम्रो आफ्नै राजनीति छ । विवाद त भइहाल्छ । मुख्य कुरा विवादलाई कसरी व्यवस्थापन गर्छौैं भन्ने हो । प्रमुख प्रश्न समस्या समाधानका लागि साझा बिन्दु कसरी पहिल्याउने भन्ने हो ?’ जयशंकरले अन्तर्वार्तामा भनेका छन् । छिमेकसँगको सम्बन्धमा पछिल्ला वर्षहरूमा व्यापक बदलाव आएको समेत उनले दाबी गरेका छन् ।

भारतले नेपालको संविधानप्रति जनाएको असन्तुष्टिसम्बन्धी प्रसंगमा जयशंकरले अन्तर्वार्तामा कुनै एउटा घटना विशेषका आधारमा दुई देशबीचको सम्बन्धबारे निष्कर्षमा पुग्न नहुने बताएका छन् । नेपालको संविधान जारी गर्दा आफ्ना चासोहरूलाई बेवास्ता गरेको भन्दै भारतले विरोध जनाएको थियो । संविधानमा आफ्नो सुझाव समेट्नका लागि दबाब दिन त्यतिबेला विदेश सचिव रहेका जयशंकर आफैं काठमाडौं ओर्लेका थिए । तर नेपालका प्रमुख राजनीतिक दलहरूले भारतको दबाबलाई अस्वीकार गरे । त्यसबाट आक्रोशित भारतले नेपालमाथि करिब ५ महिना अघोषित नाकाबन्दी नै लगाएको थियो । उक्त नाकाबन्दीका कारण नेपालमा भारतविरोधी भावना थप चर्किन पुग्यो । नाकाबन्दीले दुई देशबीचको अविश्वास र असमझदारीलाई उत्कर्षमा पुर्‍याएको थियो ।

उच्चस्तरीय राजनीतिक भ्रमणले सम्बन्ध सुधारोन्मुख बनिरहेका बेला भारतले एकतर्फी रूपमा नयाँ राजनीतिक नक्सा प्रकाशन गरेपछि अविश्वास र असमझदारी पुनः बल्झियो । तर नयाँदिल्ली र काठमाडौं सम्बन्धलाई सुमधुर बनाउन प्रयासरत रहेको पछिल्ला घटनाक्रमले देखाउँछन् । कोरोना महामारी र दुई देशबीचको संवादहीनताका कारण विगत एक वर्षदेखि अवरुद्ध नेपाल र भारतबीचका विभिन्न संयन्त्रहरूको बैठकहरू पनि हुन थालेका छन् । बिहीबार मात्र दुई देशबीचको व्यापार–पारवाहनसम्बन्धी अन्तरसरकारी उपसमितिको दुईदिने बैठक सुरु भएको छ । सचिवस्तरको यस बैठकले द्विपक्षीय व्यापार र आर्थिक सम्बन्धलाई समीक्षा गर्नेछ । कान्तिपुर दैनिकमा खबर छ ।