×

NMB BANK
NIC ASIA

विज्ञका कुरा

ज्येष्ठ नागरिक र दीर्घबिरामीलाई कोरोना खोप कति सुरक्षित ? कति प्रभावकारी ?

फागुन १४, २०७७

NTC
Sarbottam
Premier Steels
Marvel

सरकारले फागुन २३ गतेदेखि ज्येष्ठ नागरिक तथा दीर्घरोगीलाई कोभिशिल्ड खोप लगाउने भौतिक तयारी गरिरहेको छ । विश्वका सयभन्दा धेरै देशले खोप देख्न नपाएको स्थितिमा हामीले समयमै खोप पाउनु ठूलो कुरा हो ।  

Sagarmatha Cement
Muktinath Bank

महामारीमा खोपको प्रतिक्षा कति पट्यारलाग्दो हुन्छ भन्ने तथ्य युरोपमा देख्न सकिन्छ । नेपाल सरकारको क्रियाशीलता र भारत सरकारको सद्भावको कारण हामीले सोचेभन्दा पहिले खोप पाएका छौं । अक्सफोर्ड युनिभर्सिटीमा अनुसन्धान भएको, ब्रिटिश–स्वीडिस कम्पनी एस्ट्रेजेनेकाले विकास गरेको तथा विश्वकै ठूलो सिरम इन्स्टिच्युट इन्डियाबाट उत्पादन भएको गुणस्तरीय खोप हामीले प्राप्त गर्नु सानो प्राप्ति हैन । अन्यथा हामीले भारत, चीन र रुसको खोप कुर्नुको विकल्प थिएन ।


Advertisment
RMC TANSEN
IME BANK INNEWS
shivam ISLAND

जसरी कोरोना महामारीको समयमा भ्रम र हल्ला छरिएको थियो, त्यसैगरी खोपबारे पनि भ्रम र हल्लाले हाम्रो समाजमा जरा गाडेको छ । सम्बन्धित निकायले जनचेतना जागरणको अभियान चलाएर जनताको विश्वास जित्ने काम गर्नुपर्थ्यो तर त्यो देखिएको छैन । राजनैतिक खिचातानीले गर्दा खोपको जनजागरण प्राथमिकतामा परेको छैन, महामारीजस्तै


Advertisment
Nabil box
Kumari

अन्य देशको ट्रेन्ड हेर्दा ज्येष्ठ नागरिक तथा दीर्घबिरामी खोपको पहिलो प्राथमिकतामा परेका छन् । हामीकहाँ खोपको कम्पास धेरै घुमेपछि मात्र ज्येष्ठ नागरिक तथा दीर्घरोगीको पालो आएको छ । यसको मनोवैज्ञानिक पक्ष भने सकारात्मक छ । शुरूमै ज्येष्ठ नागरिकलाई खोप दिँदा १ जनाको पनि कुनै कारणले मृत्यु भएको भए खोपको स्वीकार्यता निकै कम हुन्थ्यो । त्यस्तै स्वास्थ्यकर्मी, सफाइकर्मी, सञ्चारकर्मी, कूटनैतिक नियोगका परिवार, बन्दी, वृद्धाश्रम आदिमा खोप लगाएपछि खोप कार्यक्रमको आत्मबल बढेको छ भने खोपको स्वीकार्यता अन्य देशको तुलनामा राम्रो देखिएको छ ।

Vianet communication
Laxmi Bank

हालसम्म करीब ४ लाख व्यक्तिले खोप लगाउँदा १ जनाको पनि मृत्यु नहुनु र एनाफाइलेक्सिस जस्तो गम्भीर अवस्था खासै नआएकोले यो खोप सुरक्षित छ भनेर भन्न सकिन्छ । नेपालमा कोरोना संक्रमणको न्युनतम मृत्युदर ०.६% थियो । कोरोना महामारीमा ४ लाख व्यक्ति संक्रमित भएमा ०.६ प्रतिशत मृत्युदरको हिसाबले मृतकको संख्या २४०० हुने थियो भने ४ लाख जनालाई खोप लगाउँदा खोपको कारण हुने मृत्यु शुन्य छ । यसबाट पनि महामारीको घातकता र खोपको सुरक्षित अवस्था आकलन गर्न सकिन्छ ।

दीर्घरोग भएका ज्येष्ठ नागरिकको संवेदनशीलता 

नर्वेका वृद्धाश्रममा प्रत्येक हप्ता ४०० जनाको मृत्यु हुन्छ । त्यहाँ खोप लगाएकामध्ये २३ जनाको मृत्यु भएपछि ठूलो हल्लिखल्ली भयो । पोस्टमार्टम गरेर हेर्दा खोपको कारण मृत्यु नभएको र नियमित मृत्यु भएको भनेपछि यो हल्लामा बिराम लागेको छ । त्यसो त भारत, इजरायल, ब्राजिल, पेरु लगायतका देशमा पनि छिटफुट मृत्यु भएको छ  । त्यो अवश्यम्भावी मृत्यु र खोप संयोग मात्र रहेको तत्तद सरकारले बताएका छन् ।

नेपालको अवस्था अन्य देशको भन्दा फरक छ । अहिले कोरोना महामारी न्यून विन्दुमा छ । जनजीवन पूर्ववत चलिरहेको छ । आममानिसमा माहामारी सकियो भन्ने भाव विकास भएको छ । यसले पनि खोपको हतार घटाएको छ । युरोपियन देशहरू, अमेरिका, क्यानडा, जापान आदि देशमा जस्तै महामारीको दोस्रो लहर नेपालमा फैलियो भने त्यो बेला बचाउने ठूलो हतियार खोप नै हो । दीर्घबिरामी तथा ज्येष्ठ नागरिक जोखिम वर्गमा पर्ने भएकाले यो समूहलाई बचाउन खोपको स्वीकार्यता बढाउनु जरुरी छ ।

ज्येष्ठ नागरिक तथा दीर्घबिरामीलाई खोप दिँदा उनीहरूलाई के–के रोग लागेका थिए ? कुन–कुन औषधि सेवन गरिरहेका छन् ? हालको स्वास्थ्य अवस्था कस्तो छ ? खोपको जोखिमको अनुपातमा रोगको जोखिम कस्तो छ ? कारणवश खोप केन्द्रबाट बाहिरिएपछि प्रति–असर भए के गर्ने ? लगायत धेरै विषयमा विज्ञ चिकित्सकको राय आवश्यक छ । सरकारले खोप कार्यक्रम अवधिको लागि चिकित्सक नभएको ठाउँमा अस्थायी रूपमा नियुक्ति दिनु वान्छनीय हुन्छ ।

कुन–कुन अवस्थामा ज्येष्ठ नागरिकले खोप नलगाउने वा विशेष सतर्कता अपनाउने ?

हामीकहाँ आएको खोप अन्य खोपको तुलनामा सुरक्षित रहेको तथ्यांकले देखाउँछ । ज्येष्ठ नागरिकका यी अवस्थामा खोप लगाउनु हुँदैन वा विशेष सतर्कता अपनाउनु जरुरी छ ।

– कुनै खोप, औषधि, खाना आदिको एलर्जी भएका व्यक्ति ।

–    क्षारे रोगलगायत स्नायु प्रणालीका (न्युरोलोजिकल डिस्अर्डर) रोग भएका व्यक्ति ।

–    स्टेरोइड वर्गका हाइ डोज औषधि सेवन गरेका व्यक्ति ।

–    हृदयाघात भएर वा मुटुको समस्या भएर रगत पातलो बनाउने मल्टिपल औषधि सेवन गरेका व्यक्ति ।

– सिकल सेल एनेमिया, प्लेटलेट्सको कमी, रक्तश्राव भइरहने वा रगत जम्ने प्रक्रियामा खराबी भएका व्यक्ति ।

– एकपटक गम्भीर कोभिड १९ लागेर ‘लंग कोभिड’को अवस्थाका व्यक्ति ।

– ३ महिनायता अप्रेसन गरेका व्यक्ति ।

– सिकिस्त बिरामी ।

– ८० वर्षभन्दा माथिका अशक्त दीर्घरोगी ।

–    गम्भीर मानसिक रोग लागेका व्यक्ति ।

– २ महिना यता हेपाटाइटिस बी लगायतका खोप लगाएका व्यक्ति ।

– हाल रुघाखोकी, ज्वरो, सास फेर्न गाह्रो भएका व्यक्ति ।

– कोरोना निको भएको २८ दिन नपुगेका व्यक्ति ।

– क्यान्सरको उपचार गराइरहेका बिरामी ।

– मिर्गाैला तथा बोन म्यारो प्रत्यारोपण गरेका व्यक्ति ।

– गम्भीर दम भएका व्यक्ति ।

– डाउन सिन्ड्रोम भएका व्यक्ति ।

– हार्ट फेलर भएका व्यक्ति ।

– मस्तिष्कको रोग भएका व्यक्ति ।

– थाल्सेमिया भएका व्यक्ति (रगतको खराबी) ।

– लुपस, बाथ भएका व्यक्ति आदि ।

खोप लगाएपछि आधा घण्टा खोप केन्द्रमा बस्नुपर्छ । त्यसपछि घरमा जान सकिन्छ । केही प्रति–असर देखिएमा आराम गर्ने, झोलिलो खाने, ज्वरो आए वा शरीर दुःखे पारासिटामोल खाने तथा केही गाह्रो भए नजिकको स्वास्थ्य केन्द्रमा सम्पर्क राख्ने गर्नुपर्दछ ।

खोपको प्रति–असर 

खोप लगाएपछि कतिपय व्यक्तिलाई मनोवैज्ञानिक असर पर्न सक्छ । चिन्ता लाग्ने, डर लाग्ने, सुइँ देखेर बेहोस हुने, सास नपुग्ने आदि हुनसक्छ । यसको लागि मानसिक तयारी तथा मनोपरामर्शको आवश्यकता छ । अक्सफोर्ड/एस्ट्रेजेनेकाले गरेको अध्ययन अनुसार यो खोप लगाएपछि सुइँ लगाएको ठाउँमा छुँदा दुख्ने (६३.७%), दुखाइ अनुभव हुने (५४.२%), टाउको दुख्ने (५२.६%), थकाइ लाग्ने (५३.१%), मांशपेशी दुख्ने (४४%), शरीर गल्ने (४४.२%), ज्वरो आउने (३३.६%), जाडो हुने (३१.९%), जोर्नी दुख्ने (२६.४%), वाकवाकी लाग्ने (२१.९%) लगायत देखिन्छन् । यी लक्षण सामान्यतया ३ दिनमा ठीक हुन्छन् ।

केही व्यक्तिलाई निद्रा नलाग्ने, निकै जाडो हुने, वान्ता हुने, रिंगटा लाग्ने, मुटुको धड्कन बढ्ने, सास फेर्न गाह्रो हुने, मुख, ओठ तथा घाँटी सुन्निने, पेट दुख्ने लगायत लक्षण देखिन्छन् । यो अवस्थामा उपचारको आवश्यकता  हुन्छ ।

खोपको प्रभावकारिता

प्रभावकारिताको हिसाबले फाइजरको खोप सबैभन्दा प्रभावकारी (९५%) देखिएको छ भने सुरक्षाको हिसाबले हामीले लगाएको/लगाउने कोभिशिल्ड (अक्सफोर्ड/एस्ट्रेजेनेका) सबैभन्दा सुरक्षित देखिएको छ  । कोभिसिल्डको औसत प्रभावकारिता ७० प्रतिशत छ भने खोप लगाएपछि गम्भीर हुने वा मृत्यु हुने सम्भावना एकदम नगन्य छ । खोपको प्रभावकारिता कम भएका खोपले पनि मृत्यु र गम्भीर हुने अवस्था न्यून गर्छन् । यो खोपले अफ्रिकाको नयाँ प्रजातिलाई १०% मात्र काम गर्छ भन्ने एउटा सानो अध्ययनले देखाएको छ । १० प्रतिशत प्रभावकारी भए पनि यसले गर्ने सुरक्षा त्यति कम हुँदैन । 

फ्रान्स, जर्मनी, स्विडेन, अस्ट्रिया लगायतका देशले यो खोप ६५ वर्षमाथिका व्यक्तिलाई नदिने भनेका छन् भने पोल्याण्डले ६० वर्ष र इटलीले ५५ वर्षभन्दा बढी उमेरका व्यक्तिलाई एस्ट्रेजेनेकाको खोप नदिने भनेका छन् । यो खोपले क्लिनिकल ट्रायलको अवधिमा तथा अहिले खोप लगाएको अनुभवमा १८ वर्षभन्दा माथिका व्यक्तिमा प्रभावकारी देखिएको छ । सस्तो मूल्यको यो खोपलाई निरुत्साहित गर्नको लागि खोप उत्पादक कम्पनीबीच प्रतिस्पर्धा भएको कुराले पनि अध्ययनलाई प्रभावित गर्न सक्छन् ।

खोप कति सुरक्षित ?

फाइजरको खोपमा पोलिथिलिन ग्लाइकोल (पीईजी) नामक तत्व मिसिएको हुन्छ । पीईजीको केही औषधि, खाना, घरायसी सामान वा कस्मेटिकसँग एलर्जी हुनसक्छ । कतिपय अवस्थामा गम्भीर एनाफाइलेक्सिस हुनसक्छ । हामीले लगाउने खोपमा एस्ट्रेजेनेका खोपमा पीईजी छैन । यस अर्थमा पनि यो खोप सुरक्षित मानिन्छ । फाइजर तथा मोडेर्नाका खोप एमआरएन खोप हुन् । यी खोप बिल्कुल नयाँ प्रविधिबाट बनाएको र आरएनए खोप भएकोले कतिपय आलोचकले डीएनएमा फरक गर्ने बताएका छन् । कोभिशिल्ड खोप परम्परागत तथा स्थापित विधिबाट निर्माण गरिएको हुँदा यो खालको शंका गर्ने ठाउँ छैन ।

खोप लगायो भने मृत्यु हुन्छ, बेहोस भइन्छ वा त्यस्तै अन्य भ्रम फैलाएका व्यक्तिले अहिले आएर खोप सुरक्षित देखेपछि दीर्घकालीन असर हुन्छ भनेका छन् । यो सर्वथा गलत हो । खोपको काम दीर्घकालीन सुरक्षा दिनु हो न कि दीर्घकालीन असर । विश्वमा सयौं रोगका खोप छन् । हामीले बच्चालाई दिने वा स्वयं आफैंले लगाउने खोप र यो खोपमा असरको हिसाबले केही फरक छैन । खोप केन्द्रमा आफ्नो रोग, अवस्था र उपचारको जानकारी दिएर खोप लगाउने परम्परा यो खोपमा पनि लागू हुन्छ । 

यो खोप उच्च रक्तचाप, मधुमेह, थाइराइड लगायतका समस्या भएका व्यक्तिलाई सुरक्षित मानिएको छ । विभिन्न रोगको औषधि खाने व्यक्तिलाई पनि यो खोप सुरक्षित मानिएको छ । पहिलो खोप लगाएपछि जति ढिलो दोस्रो खोप लगायो, त्यति नै बढी प्रभावकारी भएको अनुसन्धानले पुष्टि गरेका छन् । पहिलो मात्रा लगाएको १२ हप्तामा दोस्रो मात्रा खोप लगाउनु उपयुक्त हुन्छ । ४ हप्ताको अन्तरालमा दुवै मात्रा लगाउँदा खोपको प्रभावकारिता ५४.९ प्रतिशत हुने तथा १२ हप्ताको अन्तरालमा दुवै मात्रा लगाउँदा खोपको प्रभावकारिता ८२.४% हुने अध्ययनहरूले जनाएका छन् ।

विश्व स्वास्थ्य संगठनको खोप नियामक संस्था सेजले पनि ८–१२ हप्तामा दोस्रो खोप लगाउन सिफारिस गरेको छ । नेपाल सरकारले पनि खोपको दोस्रो मात्रा ८–१२ हप्तामा लगाउने निर्णय गरेको छ ।

कोभिशिल्ड बाहेक नेपालमा अन्य कम्पनीको खोप आएको छैन । आपतकालीन प्रयोगको अनुमति पाएको तथा नेपाललाई ५ लाख डोज सहयोग गर्ने भनेको चीनको भेरो सेल (सिनोफार्म) खोपको प्रभावकारिता यूएईमा ८६% देखिएको छ भने अन्य देशमा ७०–९० प्रतिशत देखिएको छ । यो खोपको प्रति–असर न्यून रहेको अध्ययनले बताएका छन् । यो खोप महंगो भएकाले नेपालले किनेर खोप दिन असम्भवप्राय छ ।

खोप अहिले लगाउने कि पर्खेर हेर्ने ?

कुनै पनि खोप रोग लागेर उपचारको लागि प्रयोग गर्ने हैन । सम्भावित रोगबाट बच्नको लागि खोप लगाइन्छ । हामीले लगाएका विभिन्न रोगका खोपका कारण हामी ती रोगबाट बचेका छौं । अहिले खोप नलगाउँदा कारणवश महामारीको दोस्रो लहर आयो भने वा समाजमा सुशुप्त अवस्थामा रहेको कोरोना भाइरसको संक्रमण सर्‍यो भने जोखिम हुनसक्छ । त्यस्तै कतिपय देशले भिसा दिँदा खोपको अनिवार्यता गरेका छन् । अहिले खोप उपलब्ध भएको बेला नलगाउने हो भने भविष्यमा  खोपको रेल हामीलाई छोडेर हिँड्न सक्छ । भविष्यमा यो गुणस्तरको खोप नआउन सक्छ । यो खोप निःशुल्क नहुन सक्छ ।

विविध एलर्जी भएका, गम्भीर रोग लागेका, खोप धान्ने शक्ति नभएका, एक पटक कोभिड भएर निकै गलेका तथा माथि उल्लेखित अवस्था (खोप लगाउन नमिल्ने) भएका ज्येष्ठ नागरिक तथा दीर्घबिरामीले पर्ख र हेरको रणनीति अपनाउनु बुद्धिमानी हुन्छ । हरेक अवस्थामा हामीले बुझ्नुपर्छ कि खोप सुरक्षाको लागि लगाउने हो जोखिमको लागि होइन । नेपालमा खोप बाध्यकारी छैन ।

खोप लगाउनुपूर्व खोपबारे विस्तृत बुझेर आफैंले निर्णय गर्नुपर्छ । खोप लगाएपछि प्राप्त एन्टिबडीले आफैंलाई सुरक्षा दिने हो भने लगाउन नमिल्ने समूहले लगाएमा क्षति आफैंले भोग्नुपर्ने हो । तसर्थ आफ्नो अवस्था र खोपबारे यथेष्ट बुझेर तथा आफू कन्भिन्स भएर खोप लगाउनु पर्दछ ।

एकातर्फ खोप लगाएर बचाउनुपर्ने जोखिम अवस्थामा ज्येष्ठ नागरिक तथा दीर्घरोगी पर्छन भने अर्कोतर्फ यो समूहलाई खोप लगाउँदा विशेष सावधानी, संवेदनशीलता तथा सतर्कता अपनाउनुपर्छ । कोभिड खोप नयाँ भएकोले यसबारे शंका, अविश्वास पैदा हुनु स्वाभाविक हो । यी शंका तथा अविश्वासलाई विज्ञहरूको समूहमार्फत निराकरण गर्नु सरकारको जिम्मेवारी हो ।

hAMROPATRO BELOW NEWS
TATA Below
कात्तिक २२, २०८०

 मुखबाट –याल निस्कनु राम्रो कुरा हो किनकि –यालले नै मुखलाई गिलो राख्छ । तर कतिपय मानिसको सामान्यभन्दा बढी नै –याल आउँछ । उठेको बेलामा भन्दा सुतेका बेलामा मुखभित्र धेर –याल ...

कात्तिक १६, २०८०

स्वस्थ फ्याट, भिटामिन र मिनरलले भरिएको ओखर खाँदा मस्तिष्कको स्वास्थ्य राम्रो हुन्छ र स्मरणशक्ति पनि बढ्छ । त्यसबाहेक शरीरको समग्र स्वास्थ्यका लागि पनि यो लाभदायक छ । ओखरमा प्रोटीन, क्याल्सियम, म्याग्नेसियम, आइरन, फस्फो...

कात्तिक २६, २०८०

काठमाडौं— भुइँमा बस्न छोडेको कति वर्ष भयो ? बस्न र खाना खान पनि तपाईं कुर्सीकै प्रयोग गर्नुहुन्छ, हैन त ? अब भुइँमा सुत्नुभएको छ भनी प्रश्न सोध्दा तपाईं हाँस्नुहुन्छ होला । पहिला हाम्रा पूर्खाहरू भुइँमा ...

कात्तिक २१, २०८०

काठमाडौं- आलु भान्सामा अनिवार्य रुपमा पाइने परिकार हो । आलु, अन्य सागसव्जी, तरकारीमा मिसाएर मात्र नभइ तरकारी बनाएर उसीनेर तारेर आदी विभिन्न तरिकारले पकाउन सकिन्छ ।  विश्वभर नै आलुको बढी प्रयोग हुने ...

मंसिर १७, २०८०

मुख शरीरको महत्वपूर्ण अंग हो । खान, बोल्न र हाँस्नमा मुखको विशेष भूमिका हुन्छ । त्यसैले मुखको सरसफाइमा कुनै लापरबाही गर्नुहुँदैन । मुखको सफाइ नगर्दा गन्ध आउने मात्रै होइन, दाँत र गिजामा विभिन्न रोग निम्तिन पनि...

कात्तिक १६, २०८०

काठमाडौं –छिट्टै उर्जा प्रदान गर्ने फलको रुपमा चिनिने केराले तपाईलाई स्वस्थ्य मात्रै राख्दैन, केही जटिल प्रकारका रोगबाट पनि बचाउँछ ।  पूर्ण रुपमा पाकेको केराले तपाईको शरीरलाई धेरै प्रकारका र...

अपराजित जनयुद्धको पराजित कथा

अपराजित जनयुद्धको पराजित कथा

चैत १४, २०८०

सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...

निर्मोही राज्य र युगीन अवतारको प्रतीक्षामा नेपाली समाज

निर्मोही राज्य र युगीन अवतारको प्रतीक्षामा नेपाली समाज

चैत १२, २०८०

रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन ।  सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...

सत्यको खोजी

सत्यको खोजी

चैत १०, २०८०

कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...

x