×

NMB BANK
NIC ASIA

समीक्षामा माधव नेपाल

प्रशंसा, आलोचना र समीक्षाको भुमरीमा माधव नेपालले 'रिमेक' गरेको छवि

साउन ११, २०७८

NTC
Sarbottam
Premier Steels
Marvel

२०५० सालपछि माधव नेपाल सधैँ राजनीतिको केन्द्रमा रहे । करीब १५ वर्ष एकलौटी रूपमा पार्टीको नेतृत्व गरे ।

Sagarmatha Cement
Muktinath Bank

२०६४ मा भएको निर्वाचनमा दुई निर्वाचन क्षेत्रबाट पराजित भएपछि राष्ट्रिय राजनीतिमा उनको ओझ केही घट्न सक्ने आंकलन थियो । तर, समय त्यस्तो रहेन । दुई ठाउँबाट निर्वाचन हारेका व्यक्ति पनि संविधानसभाको संवैधानिक समितिको सभापति र पछि त प्रधानमन्त्री नै नियुक्त भए ।


Advertisment
RMC TANSEN
IME BANK INNEWS
shivam ISLAND

करीब तीन दशकयता कहिले सत्तामा त कहिले बाहिरै बसेर पनि राजनीतिको केन्द्रमा रहेका एमालेका वरिष्ठ नेता माधव नेपालले अहिले जसरी आफ्नो व्यक्तित्व प्रदर्शन गरिरहेका छन्, उनको विगत भने त्यस्तो छैन । 


Advertisment
Nabil box
Kumari

यसअघि उनको प्रमुख राजनीतिक विशेषता थियो– ढुलमुले नीति । स्पष्ट अडान राख्न नसक्ने नेता भनेर उनले निकै आलोचना झेले । तर, उनी आफैँ भने समन्वयकारी भूमिका निर्वाह गर्ने गरेको तर्क गर्थे । सबैको कुरा सुन्नुपर्ने र सबैलाई मिलाउनुपर्ने भएकाले पनि त्यस्तो देखिएको हुनसक्ने उनको तर्क हुन्थ्यो ।

Vianet communication
Laxmi Bank

तर, नेकपा एमालेको आन्तरिक विवादमा अहिले उनले जसरी जब्बर रूपमा अडान राखेका छन्, त्यसलाई हेरेर धेरैले भन्न थालेका छन्– माधव नेपाल फेरिएछन् । 

संसदीय समितिमा सांसद नारदमुनी राणालाई गरेको व्यवहारपछि त उनकै समूहका नेताले पनि भन्न थालेका छन्, अब माधव नेपाल पहिले जस्ता रहेनन् । 

माधव नेपाल फेरिएका हुन् वा होइनन् भन्ने निष्कर्षमा पुगिहाल्नु अघि करीब तीन दशकको अवधिका उनको राजनीतिक आरोह अवरोहको चर्चा गरौं । 

जननेताको छवि स्थापित गरेका नेता मदन भण्डारीको २०५० साल जेठ ३ गते दासढुङ्गामा निधन भएपछि नेकपा एमालेको बागडोर माधव नेपालको काँधमा आयो । त्यसपछिका १५ वर्ष उनले अविच्छिन्न रूपमा एमालेलाई महासचिवको रूपमा नेतृत्व दिए । 

२०५२ सालबाट माओवादीले सशस्त्र आन्दोलन शुरू गर्‍यो । २०५४ सालमा एमाले विभाजन भयो । माधव नेपाल र केपी ओलीहरूले महाकाली सन्धिको समर्थन गरे भने वामदेव गौतम, सहाना प्रधानहरूले त्यसको विरोध गरे । 

अन्ततः गौतम र प्रधानहरूले नेकपा माले गठन गरे । २०५६ को निर्वाचनमा एक सिट पनि जित्न नसकेपछि नेकपा मालेका धेरै नेताहरू फेरि एमालेमै फर्किए । त्यतिबेला पनि माधव नेपाल राजनीतिको केन्द्रमै थिए ।

माओवादीले सशस्त्र आन्दोलन चर्काउँदै लगेको थियो । यता संसद् र सरकारमा रहेका दलहरूको राजनीतिक किचलो, संसदीय विकृति घिनलाग्दो बनिरहेको थियो । 

सांसद किनबेचका अनेक किस्साहरू सुनिन्थे । कुनै पनि राजनीतिक दलले लामो समय सरकार सञ्चालन गर्न सकेका थिएनन् । 

नेपालको ढुलमुले नीति

सरकार बनाउने र हटाउने खेलमा एमालेको सहभागिता पनि रोचक नै थियो । त्यसबेला उनैलाई व्यंग्य गर्नुपर्दा प्रयोग हुने उनकै एउटा वाक्य थियो– एमाले न त सरकारमा जान हतारिएको छ, न त ढिलो गर्ने पक्षमा नै छ । 

उनकै यो वाक्यले बताउँथ्यो, माधव नेपाल स्पष्ट अडान सहितको निर्णयमा अडिग रहन सक्ने व्यक्ति होइनन् । उनी चाँडै कन्भिन्स हुने र निर्णय परिवर्तन गरिहाल्ने स्वभावका व्यक्ति हुन् । नेपालको यही चरित्रका कारण प्रतिस्पर्धी दलका नेताहरूले एमालेलाई व्यंग्य गर्नुपर्दा ‘लिंग नछुट्टिएको दल’ भन्ने गर्दथे । त्यतिबेला, आक्रामक शैली र जब्बर स्वभाव माधव नेपालको परिचय थिएन ।

अडान नभएको नेताभन्दा उनी जति रिसाउँछन्, समन्वयकारी नेताभन्दा त्यसको दोब्बर खुशी हुन्छन् । समन्वयकारी नेताको छवि बनाउन खोज्दा उनी आफैँ भने सधैँ अरूको प्रतिछायाँमा परिरहेका थिए । 

२०५८ सालमा राजदरबार हत्याकाण्ड भयो । राजा वीरेन्द्रको परिवारका सबै सदस्य मारिए । ज्ञानेन्द्र राजा घोषित भए । उनले उच्चस्तरीय छानबिन आयोग बनाए । त्यसमा माधव नेपाललाई पनि सदस्य राखे । शुरूमा माधव नेपाल आयोगमा बस्न राजी थिए । तर, चौतर्फी विरोध भएपछि आयोगमा नबस्ने भनिदिए । 

पछि आएर ज्ञानेन्द्रले तत्कालीन प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवालाई पदबाट हटाए । राजनीतिक दलहरूले प्रतिगमन भयो भनेर आन्दोलन गरे । पछि फेरि देउवा प्रधानमन्त्रीमा नियुक्त भए । प्रतिगमन आधा सच्चियो भनेर एमालेलाई सरकारमा सहभागी गराउने निर्णय पनि नेपालले नै गराए । 

तत्कालीन राजा ज्ञानेन्द्रले ‘स्वच्छ छवि’ भएका व्यक्ति प्रधानमन्त्री नियुक्त हुन आऊ भनेर सार्वजनिक रूपमा दरखास्त आह्वान गरे । माधव नेपाल पनि दरखास्त हाल्न गए । यो घटनाले अहिले पनि माधव नेपाललाई बिझाउने गरेको छ ।

एउटा शसक्त राजनीतिक दलको लामो समय नेतृत्व गरेका नेपाल राम्रो डिफेन्डर त बने तर स्ट्राइकरको रूपमा कहिल्यै स्थापित हुन सकेनन् । राजनीतिक खेल राम्रो खेल्थे तर, गोल भने सधैँ अरूले नै गरिरहन्थ्यो । 

महत्त्वपूर्ण काम तर, छायाँमा परे नेपाल

देशमा माओवादीको सशस्त्र संघर्षको दबदबा बढिरहेको थियो । राजाले शासनसत्ता हातमा लिएका थिए । माओवादीलाई संवादमार्फत राजनीतिक मूल धारमा ल्याउने कि सशस्त्र रूपमै दमन गर्ने भन्ने द्विविधामा राजनीतिक दलहरू थिए । उनले सबैभन्दा पहिला पार्टीमा देशलाई गणतन्त्र बनाउने निर्णय गराए । एमालेले निर्णय गरेपछि मात्रै कांग्रेसले पनि गणतन्त्रको बाटो समातेको थियो ।  

त्यति नै बेला राजा ज्ञानेन्द्रको सत्तामोह चरमोत्कर्षमा थियो । तत्कालीन प्रधानमन्त्री शेरबहादुर देउवालाई अपदस्थ गरेर राजा ज्ञानेन्द्रले आफ्नै नेतृत्वमा मन्त्रिपरिषद बनाए, अनि कार्यकारी भूमिकामा पदार्पण गरे । कतिपय नेताहरू गिरफ्तार भए भने कतिपय घरमै नजरबन्दमा राखिए ।

त्यसबेलाका सात राजनीतिक दलले राजाको कदमविरूद्ध निर्णायक आन्दोलन शुरूआत गरे । सात दलीय मोर्चाको नेतृत्वमा कांग्रेस सभापति गिरिजाप्रसाद कोइराला थिए । मोर्चाका दोस्रो कमाण्डर थिए, माधव नेपाल । 

त्यसअघि नै उनले पार्टीमा निर्णय गरेर नेताहरू वामदेव गौतम र युवराज ज्ञवालीलाई माओवादीसँग वार्ता गर्न पठाए । नेपाल आफैँले पनि भारतको लखनउ र सिलगुढी पुगेर माओवादीका नेताहरूसँग वार्ता गरे । 

यिनै प्रयासस्वरूप माओवादी र राजनीतिक दलहरू बीचमा १२ बुँदे सहमति भयो । राजा विरुद्धको आन्दोलनमा माओवादीको पनि अप्रत्यक्ष सहभागिता रह्यो ।

२०६२/६३ को जनआन्दोलनले सफलता पायो । त्यही आन्दोलनले नेपालले गणतन्त्र ल्यायो । माओवादी शान्ति प्रक्रियामा आयो । सरकार र माओवादीको बीचमा शान्ति सम्झौता भयो । तत्कालीन प्रधानमन्त्री गिरिजाप्रसाद कोइराला र माओवादी अध्यक्ष प्रचण्डले हात झड्कारे । माधव नेपाल भने साक्षीका रूपमा किनारामा मात्रै सीमित भए । 

माओवादीलाई शान्ति प्रक्रियामा ल्याउने प्रयासमा आफूले गरेको योगदानको कसैले चर्चा नगर्दा बेलाबेला उनले गुनासो गर्ने गरेका छन् । बेला बखतको भाषण र कुराकानीमा नेपालले यो विषय उप्काएका पनि छन् । माधव नेपालको त्यही मनोविज्ञान बुझेर होला नेकपा (माओवादी केन्द्र)का अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल प्रचण्डले आजकल भाषणका क्रममा शान्ति प्रक्रियामा माधव नेपालको भूमिकाबारे बखान गर्न छुटाउँदैनन् ।

चुनाव हारेका प्रधानमन्त्री 

माओवादी शान्ति प्रक्रियामा आएपछि २०६४ सालमा संविधान सभाको पहिलो निर्वाचन हुने भयो । माओवादीले एमालेसँग निर्वाचनमा तालमेलको प्रस्ताव राख्यो । तर, नेपालहरूले भनिदिए– काठमाडौं, ललितपुर र भक्तपुरको १० निर्वाचन क्षेत्रमा एमाले एक्लैले जित्छ, ११ औं स्थानमा भए तालमेल गरौं । त्यही निर्वाचनमा माधव नेपाल रौतहट र काठमाडौंको दुवै निर्वाचनमा हारे ।

नेकपा एमालेले जम्मा ३३ सिटमा मात्रै  चित्त बुझाउनुपर्‍यो । देशभर माओवादीको तामझाम थियो । विद्रोह गरेर आएको पार्टीप्रति मतदाताको आकर्षण पनि देखियो । कतिपय स्थानमा माओवादीले तर्साएरै पनि चुनाव जिते । निर्वाचनमा शर्मनाक हार बेहोरेपछि नेपालले पार्टी महासचिवबाट राजीनामा घोषणा गरे ।

को कल्प वृक्ष, को विष वृक्ष ?

चुनाव जितेर आएको माओवादीले एमालेसँगको गठबन्धनमा सरकार बनायो । २०६५ भदौमा प्रचण्ड प्रधानमन्त्री नियुक्त भए । माधव नेपाल संविधान सभामा नभई नहुने व्यक्ति भनेर प्रचण्डले उनलाई मनोनित गर्ने प्रस्ताव गरे । नेपाल आफैँले दाहालले प्रस्ताव अस्वीकार गरे । पछि दाहालले नेकपा एमालेलाई पत्र नै लेखेर नेपाललाई संवैधानिक समितिको सभापति बनाउने भनेपछि एमालेले नेपाललाई मनोनित संविधान सभा सदस्य बनाउने निर्णय गर्‍यो । नेपाल मनोनित भएर संवैधानिक समितको सभापति भए ।

प्रधानसेनापति प्रकरण (रुक्माङ्गत कटुवाललाई विस्थापित गर्ने प्रयास)मा तत्कालीन राष्ट्रपति डा. रामवरण यादवले साथ नदिएपछि प्रधानमन्त्रीबाट प्रचण्डले राजीनामा दिनुपर्‍यो । माओवादी नेतृत्वको सरकार नौ महिनामै ढल्यो । त्यसबेलाका एमाले अध्यक्ष झलनाथ खनालले पनि माओवादीलाई बलियो साथ दिएनन् । 

त्यसपछि, एमाले र कांग्रेसले सरकार बनाउने भयो । संसद् र संविधान सभाको सबैभन्दा ठूलो दल प्रतिपक्षमा पुग्यो । माधव नेपाल प्रधानमन्त्री नियुक्त भए ।

प्रधानमन्त्रीको कुर्सी खुस्किएका प्रचण्डले बानेश्वरमा आमसभा आयोजना गरेर माधव नेपाल नेतृत्वको कठपुतली सरकार भनिदिए । भारतले आफ्नो सरकार विस्थापन गरेको र नेपाल नेतृत्वको कठपुतली तयार पारेको उनको आरोप थियो । प्रचण्ड त्यतिमै रोकिएनन् । भारतीयहरूलाई ‘प्रभु’को संज्ञा दिएर सिधै प्रभुसँग वार्ता गर्ने घोषणा गरे ।

प्रचण्ड र नेपालबीच पानी बराबरको स्थिति सिर्जना भयो । नेपालले माओवादीको आन्दोलन तुहिने घोषणा गरे । माओवादीले भने नेपाल नेतृत्वको सरकारलाई घुँडा टेकाउने दाबी गरेको थियो । अन्ततः माओवादीले आन्दोलन फिर्ता लिनुपर्ने अवस्था आयो । यसमा नेपाल सफल देखिए । 

आफूले माधव नेपालाई कल्पवृक्ष सम्झेर संविधान सभामा मनोनित गरेको, तर विषवृक्ष भएर निस्केको व्याख्या गर्दै प्रचण्डले नेपाल नेतृत्वको सरकारविरूद्ध देशव्यापी आमहड्ताल घोषणा गरेका थिए । नेपालले पनि माओवादीको जस्तोसुकै आन्दोलनको सामना गर्ने प्रतित्युतर दिएका थिए । अन्ततः माओवादीले गरेको आमहड्ताल ६ दिन मात्रै टिक्न सक्यो । नेपाल नेतृत्वको सरकार माओवादी आन्दोलन दबाउन सफल भयो । नेपालले १८ महिना सरकारको नेतृत्व गरे । 

माधव नेपालको राजीनामापछि माओवादी अध्यक्ष प्रचण्ड र नेपाली कांग्रेसका नेता रामचन्द्र पौडेलका बीचमा संसद्मा प्रधानमन्त्रीका लागि १७ पटक मतदान भयो । तर, प्रधानमन्त्री चयन हुन सकेन ।

त्यही कारण नेपालले लामो समय कामचलाउ प्रधानमन्त्रीका रूपमा काम गरे । त्यसबेला उनले माओवादीका लडाकू व्यवस्थापनमा प्रभावकारी काम गरे । क्यान्टोनमेन्टमा रहेका हतियार र माओवादी लडाकुहरूको सफल व्यवस्थापन माधव नेपाल नेतृत्वकै सरकारको पालामा भएको थियो । 

नेपालपछि एमालेबाटै झलनाथ खनालले माओवादी समेतको समर्थनमा सरकारको नेतृत्व गरे । 

बेलाबखत माधव नेपाललाई राष्ट्रपति बनाउने राजनीतिक चर्चा पनि हुने गरेको थियो । तर, नेपालले भने आफूलाई कार्यकारी पदमै रूचि रहेको प्रतिक्रिया दिने गरेका थिए । एमालेको नवौं महाधिवेशनमा माधव नेपाल र केपी ओलीले पार्टी अध्यक्षका लागि प्रतिस्पर्धा गरे । केपी ओली नेपालभन्दा ४३ मतले अघि रहँदै विजयी भए । पदाधिकारीमा लगभग बराबरीजस्तो अवस्था रह्यो । 

अब पार्टीको सम्पूर्ण बागडोर ओलीको हातमा गयो । नेपाल विस्तारै छायाँमा पर्न थाले । पार्टीको संसदीय दलमा पनि ओलीकै दबदबा रह्यो । संविधान निर्माणको कामलाई अघि बढाउन ओलीले मेहनत गरे । ०७२ मा संविधान घोषणा भएपछि ओली नै प्रधानमन्त्री भए । तर, उनी नेतृत्वको सरकार पनि नौ महिनाभन्दा बढी चल्न पाएन । 

२०७३ को निर्वाचनमा ओलीले माओवादीसँग पार्टी एकता गर्ने भन्दै चुनावमा पनि कार्यगत एकता गरे । संघीय संसद्मा एमालेले १२१ सिट जित्यो । माओवादीले ५३ सिट जित्यो । दुई दलले सरकार बनाए । फेरि ओली प्रधानमन्त्री भए । पार्टी र सरकारमा ओलीले एकलौटी गर्न थालेपछि नेपालले आफूलाई माइनस गरेको अर्थमा बुझे । केही समय दुई अध्यक्षको रजगज चल्यो ।

नेपाल टाढाका दर्शकमा मात्रै सीमित भए । प्रधानमन्त्री ओली उपचारका लागि सिंगापुर जाने बेलामा नेपालले स्वास्थ्यलाभको कामना गर्दा समेत ओलीले तपाईंको शुभकामना चाहिँदैन भनिदिए । यसले ओली र नेपालको दूरी क्रमशः टाढिएको बुझ्न सकिन्थ्यो । त्यति मात्रै होइन, बालुवाटार जग्गा प्रकरणमा ओलीले आफ्नो राजनीतिक करिअर नै सिध्याइदिन खोजेको नेपालले बुझे ।

विस्तारै ओली र प्रचण्डको पनि कुरा मिल्न छाड्यो । प्रचण्डलाई कसैको साथ चाहियो । माधव नेपालले त्यसैलाई मौकाको रूपमा प्रयोग गरे । ओलीलाई साइजमा ल्याउने र आफ्नो हैसियत देखाइदिने आधार नेपालले यसैलाई बनाए । 

बेलाबेला उनले भन्ने गरेका छन्, ‘माधव नेपाल चानचुने मान्छे होइन । राजासँग पनि जुधेर आएको मान्छे हो ।’ 

साउन ८ गतेको एउटा कार्यक्रममा त उनले भनिदिए, ‘हामी विशेष धातुले बनेका मान्छे हौं । स्टालिनले भनेका छन्, कम्युनिस्टहरू विशेष धातुले बनेका हुन्छन् । माधव नेपाल तर्साएर तर्सिने मान्छे हो ? कस्ता कहाँ गए, कोही तर्सिनेवाला छैन ।’

पछिल्लो केही समययता माधव नेपालको जब्बर अडान देख्दा उनी नतर्सिने र नझुक्ने चट्टानी अडानमा छन् । यसअघिको ढुलमुले नीति फेर्ने र आक्रामक शैली अपनाउने नीति लिएका छन् । आक्रामकताको उदाहरण उनले १० साउनमा संसदीय समितिको बैठकमा देखाइसकेका छन् । 

सांसद नारदमुनी राणालाई प्रतिगमनको मतियार भन्दै उनले जवाफी आक्रमण गरे । सार्वजनिक स्थानमा नेपालको यस्तो आक्रामक प्रस्तुति शायदै देखिएको थियो । यी उदाहरण र उनका व्यवहारले देखाउँछ, माधव नेपालले आफ्नो छवि क्रमशः रिमेक गर्दैछन् ।

hAMROPATRO BELOW NEWS
TATA Below
माघ २, २०८०

आफ्नो तेस्रो कार्यकालको दोस्रो वर्षलाई प्रभावकारी बनाउने भनी दाबी गरेका प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले कांग्रेस महामन्त्री गगन थापालगायत केही नेतासँग नियमित सल्लाह सुझाव लिन थालेका छन् । रा...

पुस १८, २०८०

देशका विभिन्न शहरमा गरिब–मजदूरहरूले छाक काटेर सहकारीमा जम्मा गरेको पैसा बदनियतपूर्ण ढंगले हिनामिना गरेर टेलिभिजनमा लगानी गरेको विषयले बजार तातिरहेको छ, जसमा जोडिएका छन् रास्वपा सभापति रवि लामिछाने...

माघ १५, २०८०

अन्तिम समयमा आएर कुनै फेरबदल नभएको खण्डमा सम्भवत: आज एनसेलको शेयर खरिद बिक्री सम्बन्धमा छानबिन गर्न सरकारले गठन गरेको समितिले आफ्नो अध्ययन प्रतिवेदन बुझाउने छ । बहस चरम उत्कर्षमा पुगेका कारण एक निजी कम्पनीको अप्...

माघ १८, २०८०

चरम आर्थिक संकटबाट गुज्रिएको श्रीलंकाले सन् २०२२ को अन्त्यतिर औषधि किन्ने क्षमता पनि गुमाएको थियो । ५० अर्ब डलरभन्दा बढीको विदेशी ऋण 'डिफल्ट' भएको थियो भने लाखौंले रोजगारी गुमाएका थिए । दशौं लाख मान्छे...

पुस ६, २०८०

एकाधबाहेक अधिकांश मन्त्रीले प्रभावकारी कार्यसम्पादन गर्न नसकेपछि प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ स्वयंले मन्त्रीहरूलाई प्रस्ट चेतावनी दिएका छन् । नेपालीलाई नक्कली भुटानी शरणार्थी बनाएर अमेरिका ला...

माघ १८, २०८०

सत्ता र शक्तिको आडमा गैरकानूनी ढंगले सरकारी जग्गा हडप्ने नेपालको शक्तिशाली व्यापारिक घराना चौधरी ग्रुपमाथि राज्यको निकायले पहिलोपटक छानबिन थालेको छ । काठमाडौंको बाँसबारीमा ठूलो परिमाणमा सरकारी जग्गा...

अपराजित जनयुद्धको पराजित कथा

अपराजित जनयुद्धको पराजित कथा

चैत १४, २०८०

सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...

निर्मोही राज्य र युगीन अवतारको प्रतीक्षामा नेपाली समाज

निर्मोही राज्य र युगीन अवतारको प्रतीक्षामा नेपाली समाज

चैत १२, २०८०

रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन ।  सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...

सत्यको खोजी

सत्यको खोजी

चैत १०, २०८०

कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...

x