असोज ६, २०८०
सानीमा भेट्न चितवन गएको थियो गोपाल चार दिन हिँडेर । राप्ती किनार नजिकको सानो गाउँमा बस्दै आएकी थिइन् उनी, जो पहाडमा खान लाउन नपुगेपछि केही वर्ष अघि पुगेकी हुन् त्यतातिर । त्यतिबेला अहिलेजस्तो यातायातको साधन...
यतिबेला दशैं पर्व चलिरहेको छ । यस पर्वलाई नवरात्र पनि भनिन्छ । आश्विन शुक्ल प्रतिपदादेखि नवमीसम्म माता भगवतीको उपासना गरिने भएकाले नवरात्र भनिएको हो ।
दशैंको अर्थ पनि यसैसित सम्बन्धित छ । यतिबेला नौ रातसम्म भगवतीको उपासना गरी दशमीको दिन विर्सन गरेर प्रसादको रूपमा टीका र जमरा लगाउने चलन छ । यसै अर्थमा दशैं भनिएको हो ।
असत्यमाथि सत्यको विजय हुन्छ भन्ने मान्यताले मनाइने नवरात्र पर्व शक्ति उपासनाको पर्व हो । शक्ति भन्नाले नारीशक्तिलाई लिने गरिएको छ, जसले माता भगवतीको स्वरूप र सत्तालाई बुझाउने गरेको छ ।
हिन्दू संस्कृतिले नारी शक्तिलाई विशेष मान्ने गरेको छ । ऋग्वेदले अदिती, उषा आदि नामबाट नारी शक्तिलाई प्रकृतिकै एउटा अंग मानेको छ ।
केनोपनिषद्मा उल्लेख भए अनुसार एकपटक दानवमाथि पाइएको विजयको स्थिति बोध गर्न नसकेर देवताहरू आपसमा झगडा गरिरहेका थिए । त्यतिबेला उनीहरूलाई यिनै नारी शक्तिले हैमवती उमाको रूपमा प्रकट भएर यथार्थ बोध गराएकी थिइन् ।
पौराणिक ग्रन्थहरूमा उल्लेख भएअनुसार महिषासुर आदि दानवहरूको अत्याचारबाट संसारलाई मुक्त गर्न पनि नारी शक्ति नै अघि सर्नुपरेको छ । जतिबेला दानवी शक्तिलाई परास्त गर्न नसकी देवताहरू किंकर्तव्यविमुढ भइरहेका थिए, त्यतिबेला नारीशक्तिले नै दूर्गा, भ्रामरी, शताक्षी, शाकम्भरी, भीमा, कौशिकी आदि विभिन्न रूपमा प्रकट भई राहत प्रदान गरेकी थिइन् ।
सृष्टि, स्थिति र प्रलयका प्रतीक मानिएका ब्रह्मा, विष्णु र महेश्वरलाई समेत समय–समयमा नारीशक्तिको सहयोग अपेक्षित हुन पुगेको छ । वास्तवमा शक्ति विना ब्रह्मा निकम्मा बन्छन्, विष्णु सिनु बन्दछन् भने शिव शव बन्न पुग्छन् । सृष्टिको रहस्य थाहा पाउन नसकेर हैरान भएका ब्रह्माजीलाई नारी शक्तिले योगमायाको रूपमा प्रकट भएर मार्गदर्शन गरेकी थिइन् ।
मातृसत्ताकै शक्तिद्वारा शक्तिवान् भएर विष्णु पालनकर्ता बन्न सकेका हुन् । कर्तव्य र दायित्वबोध गर्न नसकी भाग्दै आएका शिवलाई यिनै नारी शक्तिले काली, छिन्नमस्ता, उग्रतारा, षोडसी, बगलामुखी, कमला आदि रूप लिएर समालेकी थिइन् ।
शिवका अर्धाङ्गिनी सतीदेवी भनेकै शक्तिदेवी हुन्, जसले साथ छाड्दा शिवजी बौलाएर हिँडेका थिए । धन्न शक्तिदेवीले पुन पार्वतीको रूपमा प्रकट भई सम्हालिन् र मात्रै, अन्यथा भन्न सकिन्न उनको हविगत थप केकस्तो हुने थियो ।
पौराणिक ग्रन्थहरूमा उल्लेख भएअनुसार पृथ्वीको भार उतार्न आएका रामलाई रावणमाथि विजय पाउन पनि नारीशक्तिकै उपासना गर्न परेको थियो । यदि उनले नारी शक्ति सीताको सहयोग नपाएका भए सम्भवतः रामको रूपमा चिनिने अवसर समेत पाउने थिएनन् । कृष्णको अवस्था पनि त्यस्तै हो । उनी पृथ्वीको भार हरण गर्न सोह्र कलालाई धारण गरेर आएका थिए तर उनको जन्मको पूर्वाधार तयार गर्न भने नारीशक्ति योगमाया नै अघि सर्नुपरेको थियो ।
हिजोआज कहीँकतै हिन्दू संस्कृतिले नारीहरूको शोषण र थिचोमिचो गर्दै आएको छ भन्ने आवाज सुन्नमा आउने गरेको छ तर यो वास्तविकतालाई बुझ्दै नबुझी वा बुझ्नै नखोजी लगाइएको आरोप मात्र हो । गणमातृका युगदेखि नै नारीशक्तिलाई नमन गर्दै आएको यस संस्कृतिले नारीशक्तिको शोषण गर्न त के त्यस्तो सोच्न पनि सक्दैन ।
ब्रह्मपुराणमा उल्लेख भएअनुसार एकपटक ऋषिमुनिहरू संसारमा नारी शक्ति र पुरुष शक्तिमा कुन चाहिँ शक्ति ठूला होलान् भन्ने कुराको निष्कर्ष निकाल्न व्यासको आश्रममा पुगेका थिए । व्यासजी त्यतिबेला स्नान गर्न लागेका रहेछन् । उनले ऋषिहरूका मनोभाव मनद्वारा नै बुझेछन् र स्त्री साधु भन्दै नदीमा डुबुल्की लगाएछन् । ऋषिहरूले आफूहरू आउनाको कारण बुझेर नै व्यासजीले यसो भनेका हुनुपर्छ भन्ने सोचेछन् र बाटोबाटै फर्केछन् । यहाँ व्यासजीले वास्तविकता बुझ्दै नबुझी आजभोलिका नेताहरूले जस्तो हचुवाको भरमा स्त्री साधु पक्कै भनेका थिएनन् । वास्तविकता बुझेर नै त्यसो भनेका हुन् र ऋषिहरू पनि वास्तविकता बुझेर नै फर्केका हुन् ।
जहाँ नारीशक्तिको सम्मान हुन्छ, त्यहाँ देवताको वास हुन्छ । अनि देवताको वास भएकैले सो स्थान आफैंमा स्वर्ग पनि बनिरहेको हुन्छ तर जहाँ नारीको अपमान हुन्छ, त्यहाँ घोर विपत्ति र विखण्डनको बादल घनिभूत हुन पुग्दछ । वेदले यही निर्देश गरेको छ । उपनिषदले यही सन्देश दिएको छ । रामायण र महाभारतले यही शिक्षा दिएको छ र पौराणिक ग्रन्थहरुको पनि यही नै सन्देश रहँदै आएको छ ।
नारीहरूले आफ्नो दायित्वबाट एकैछिन फुर्सद लिने हो भने सिंगो सृष्टिकै अवस्था कस्तो हुन्छ होला कल्पनासम्म पनि गर्न सकिन्न । तैपनि उनीहरूले यस ममिलामा न घमण्ड गरेका छन्, न अहंकार नै । संसारमा एकैसाथ कतै छोरी, कतै बुहारी, कतै श्रीमती, कतै आमा र कतै हजुरआमा बनेर आ–आफ्नो भूमिका र दायित्व निर्वाह गर्न सक्ने कुनै शक्ति छ भने त्यो नारी शक्ति नै हो ।
अरुको खुशीमा खुशी हुनसक्ने शक्ति पनि संसारमा कुनै छ भने त्यो पनि नारी शक्ति नै हो । दशैं पर्वले तिनै नारी शक्तिको सम्मान गर्न सिकाएकाले यसको विशेषता हिजो जति थियो आज पनि उत्तिकै रहेको छ ।
सानीमा भेट्न चितवन गएको थियो गोपाल चार दिन हिँडेर । राप्ती किनार नजिकको सानो गाउँमा बस्दै आएकी थिइन् उनी, जो पहाडमा खान लाउन नपुगेपछि केही वर्ष अघि पुगेकी हुन् त्यतातिर । त्यतिबेला अहिलेजस्तो यातायातको साधन...
विसं २०७९ को मदन पुरस्कार प्राप्त गरेको ‘ऐँठन’ उपन्यासका लेखक विवेक ओझालाई गृहनगर टीकापुरमा विभिन्न संघसंस्थाले सम्मान गरेका छन् । ओझालाई नेपाल रेडक्रस सोसाइटी टीकापुर उपशाखा, उद्योग वाणिज्य सङ्घ, ...
गुणराज ढकाल सामाजिक सञ्जालमा अभ्यस्त हुन थालेपछि अध्ययन गर्ने बानी निकै घटेको छ । सामाजिक सञ्जालमा आउने टिप्पणीबाटै हामीले आफ्नो दृष्टिकोण बनाउने गर्दछौं । विषयको गहिराइसम्म पुगेर अध्ययन तथा विश्लेषण गर...
वरिष्ठ मुटु रोग विशेषज्ञ डा. ओम मूर्ति ‘अनिल’द्वारा लिखित पुस्तक ‘जीवन्त सम्बन्ध’ लोकार्पण गरिएको छ। शुक्रबार राजधानीको बसुन्धरामा एक कार्यक्रमकाबीच लेखक डा. ओम मूर्तिकी आमा राजकुमा...
असोज तेस्रो साता बिहीबार, बुकीबाट गोठ औल झर्ने दिन । लाहुरेहरू आउनु र बुकीबाट गोठालाहरूको हुल गाउँमा झर्नु दशैंको रौनक हो । ‘भोलि साँझ डाँफे चराउन जाने’, सुत्ने बेला गोठमा सल्लाह भयो । घर...
गोपी मैनाली कविहरूले केका लागि कविता लेख्छन् भन्नेमा मत्यैक्यता पाइँदैन । कोही आनन्दका लागि भन्छन्, त कोही उपयोगिताका लागि । अझ कोही त अभिव्यञ्जनाको अर्को उद्देश्य नै हुँदैन भन्ने गर्छन् । ...
सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...
रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन । सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...
कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...