संसारका युद्धको तरिका बदलिन थालेको छ । पहिलेपहिले लडाइँमा ड्रोन सैन्य महाशक्तिहरूले मात्र गर्ने गर्थे । तर अब यो विद्रोही र साना मुलुकहरूले समेत उपयोग गर्न थालेका छन् । 

ड्रोनलाई युद्धको प्रतिष्ठित प्रतीक तबदेखि मान्न थालियो जबदेखि त्यसमा हेलफायर मिसाइल जडान गरियो । 

त्यसपछि आएको रीपरलाई हन्टर किलर ड्रोनका रूपमा विकसित गरियो । यसअघिका ड्रोनहरूभन्दा यसको रेन्ज धेरै छ । अनि यसले बढी तौल भएका सैन्य उपकरण पनि लैजान सक्छ । 

यी किलर ड्रोनहरूलाई अमेरिकाले शत्रुमाथि निशाना लगाउनका लागि उपयोग गर्छ । शत्रुले कल्पना समेत नगरेको ठाउँमा यी ड्रोनहरूले क्षति पुर्‍याउँछन् । 

यही रीपर ड्रोनले इरानका जनरल कासिम सुलेमानीलाई सन् २०२० मा बग्दाद विमानस्थल बाहिर हत्या गरेको थियो । 

कम समयका लागि मात्र युद्ध ड्रोनको क्षेत्रमा अमेरिका र इजरायलको बोलबाला रह्यो । यसलाई युद्ध ड्रोनको पहिलो युग मानिन्छ । 

तर अहिले परिस्थिति निकै बदलिइसकेको छ । 

युद्ध ड्रोन बनाउने नयाँ देशहरू पनि युद्धभूमिमा आएपछि नयाँ युगको आरम्भ भएको छ । ड्रोनको उपयोग आतंकवादविरुद्धको युद्धबाट अगाडि बढेर पारम्परिक युद्धमा परिणत भइसकेको छ । अहिले ड्रोनको प्रविधि निकै जटिल छ र कृत्रिम बौद्धिकतासँग पनि यो जोडिएको छ । 

हालै टिग्रेमा पिपुल्स लिबरेसन फ्रन्टका विद्रोहीहरूमाथि इथियोपिया सरकारले ड्रोन आक्रमण गरेको छ । 

इथियोपिया सरकारले टर्की र इरानसँग सशस्त्र ड्रोन किनेको छ । संयुक्त अरब अमिरात (यूएई) मार्फत चीनको विङ लुङ २ ड्रोनमा पनि इथियोपियाले पहुँच बनाएको बताइन्छ । यूएईले यसैगरी लिबियाको गृहयुद्धमा आफ्ना सहयोगी जनरल खलीफा हफ्तारलाई पनि धेरैवटा चिनियाँ ड्रोन दिएको थियो । 

सशस्त्र ड्रोनहरूको निर्णायक असर पनि देखिएको छ । नागोर्नो काराबाख युद्धमा पनि ड्रोनको प्रमुख भूमिका थियो । 

टर्कीबाट प्राप्त ड्रोनका कारण अजरबैजानको सेनाले आर्मेनियाको विवादित क्षेत्रमा नियन्त्रण कायम राख्न सकेको थियो । 

सन् २०२० को फेब्रुअरीमा सिरियामा भएको अपरेसन स्प्रिङ शील्डका बेलामा अनि लिबियामा खलीफा हफ्तारको विद्रोही सेनाविरुद्ध टर्कीले यस ड््रोनको उपयोग गरिसकेको छ ।

ड्रोन आक्रमणले कानूनी र नैतिक दुविधा उत्पन्न गर्छ । ड्रोनको मारक क्षमता त्यसलाई चलाउनेमा निर्भर रहन्छ । हतियारलाई सीमित गराउने सम्झौतामार्फत ड्रोनको उपयोगमा रोक लगाउन सकिने कुरा आधारहीन साबित भएको छ । 

अमेरिकाले आफ्नो प्रविधि निकै नजिकका सहयोगीबाहेक अरूलाई दिन अनिच्छा व्यक्त गरेको छ । तर अरू देशले यस्तो भेदभाव गर्दैनन् । 

युद्ध ड्रोन जुन गतिमा विकसित भइरहेको छ, त्यसलाई रोक्न गाह्रै देखिन्छ । 

सयभन्दा बढी देश अनि आतंकवादी समूहसँग ड्रोन छ । तीमध्ये कैयौंसँग सशस्त्र ड्रोन छ । 

सेन्टर फर न्यु अमेरिका सिक्योरिटीमा डाइरेक्टर अफ स्टडीज पल शरेर भन्छन्, ‘ड्रोनको उपयोग लगातार बढिरहने देखिन्छ ।’

उनी भन्छन्, ‘चीन संसारभरि सशस्त्र ड्रोनको सबभन्दा ठूलो निर्यातक हो । इरान र टर्की जस्ता मध्यम शक्तिहरूसँग पनि ड्रोनको प्रविधि छ र उनीहरू अन्य मुलुकलाई यी प्रणालीहरू बेचिरहेका छन् ।’

उनका अनुसार, कमर्सियल ड्रोन टेक्नोलोजी सजिलै उपलब्ध हुने भएकाले जोकोहीले पनि त्यसलाई युद्ध ड्रोन बनाउन सक्छ । केही आतंकवादी संगठनहरूसँग पनि यस्तो ड्रोन छ । 

साना मुलुकहरूले लडाकू विमान किन्न नसक्दा पनि उनीहरूको वायुसेनालाई सशस्त्र ड्रोनले बलियो बनाउने भएकाले उनीहरू यसप्रति आकर्षित छन् ।