लुम्बिनी प्रदेशका १०९ स्थानीय तहमध्ये १ जना महिला मात्र पालिकाको नेतृत्वमा पुगिन् । भौगोलिक रूपमा प्रदेशकै विकट रूकुम पूर्वको सिस्ने गाउँपालिकाकी अध्यक्ष कुमारी बरालले पालिका हाँकेको पनि ५ वर्ष पुग्दैछ ।

बरालले आउँदो वैशाखमा कार्यकाल पूरा गरेर बिदा हुन लाग्दा आफ्नो नेतृत्वमा पालिकामा कति काम भएर भनेर अहिले समीक्षा गरिरहेकी छन् ।

तराईका ६ र पहाडका ६ जिल्ला सम्मिलित लुम्बिनी प्रदेशका ९ वटा पालिकामा दलहरूले महिला उम्मेदवार अगाडि सारे पनि जीत भने बरालले मात्र निकालेकी थिइन् । पुरूष प्रतिस्पर्धीलाई हराएर प्रदेशकै एक्ली पालिका अध्यक्ष बरालले स्थानीय तहको पहिलो निर्वाचित अध्यक्ष भएर काम गर्दा ५ वर्षको दौरानमा तीतामिठा अनुभव संगालेकी छन् ।

त्यो बेला रूकुममा कांग्रेस र एमालेको चुनावी तालमेल थियो भने माओवादी केन्द्र एक्लै होमिएको थियो । बरालले ३ हजार २९६ मतसहित निर्वाचित हुँदा उनका निकटतम प्रतिस्पर्धी एमालेका नन्दलाल शर्माले २ हजार ४७१ मत मात्र ल्याएका थिए । उपाध्यक्षमा पनि माओवादीका गोबद्र्धन बुढा ३ हजार ३२३ मत ल्याएर विजयी भएका थिए ।

संविधानले स्थानीय तहको प्रमुख र उपप्रमुखमध्ये १ जनामा महिला हुनैपर्ने व्यवस्था गरेको छ । तथापि राजनीतिक दलहरूले प्रमुखमा पुरूषलाई नै प्राथमिकता दिए । त्यसैले टिकट पाउनु नै कुमारीका लागि पहिलो विजय थियो ।

अखिल पाँचौंबाट विक्रम संवत् २०५१ सालबाट राजनीति शुरू गरी तत्कालीन माओवादीको सशस्त्र द्वन्द्वको बेला माओवादीको छापामार भएर काम गरिन् । आन्दोलन र द्वन्द्वबाट निखारिएर आएको हुँदा कुमारीले जनताका सबै समस्या पहिचान र समाधानका लागि पुरुषको तुलनामा आफूले धेरै काम गरेको दाबी गरिन् । 
 
पहिलो कार्यकालमा नयाँ योजना मात्र ल्याएकी छैनन्, आफूलाई अब्बल नेतृत्वका रूपमा स्थापित गरेकी छन् । उनले ६ देखि ८ कक्षासम्म स्थानीय पाठ्यक्रम, छोरीका लागि बचत कार्यक्रम, सुत्केरी महिलाका लागि निःशुल्क एम्बुलेन्स सेवा, स्वास्थ्यकर्मी तयार गर्न निःशुल्क स्वास्थ्य शिक्षा अगाडि सारेर सफलता प्रदान गरिन् ।

गाउँपालिकामा हरेक वर्ष १५० छोरी जन्मिने गरेको तथ्यांक छ । ती छोरीहरूका लागि गाउँपालिकाले बैंकमा खाता खोलेर ५ हजार जम्मा गरिदिन्छ । जम्मा भएको पैसामध्ये परिवारले पनि थप गरिदिनुपर्ने व्यवस्था छ । खातामा जम्मा भएको पैसा २० वर्षसम्म निकाल्न पाइँदैन । ‘कार्यक्रमले बालविवाह न्युनिकरण, महिलालाई आत्मनिर्भर र छोरीप्रति गरिने व्यवहारमा ठूलो परिवर्तन ल्याउने देखियो,’ कुमारी भन्छिन्, ‘यसले शिक्षामा पहुँच बढ्ने र भ्रूण हत्यालाई न्यूनीकरण गर्नेछ ।’

विज्ञान संकाय नहुँदा विद्यार्थी टाढा जानुपर्ने अवस्थालाई गाउँपालिकाले गत वर्षदेखि रोेकेको छ । गाउँपालिकाका ३ वटा स्कूलमा विज्ञान संकायको पढाइ सञ्चालन गरी विद्यार्थी शुल्क गाउँपालिकाले तिरिदिन्छ, प्राविधिक विषय पनि भित्र्याएको छ ।

‘कृषि जेटीए, सवइन्जिनीयर र विज्ञान संकाय मेरै पहलमा सञ्चालन गरियो । विद्यालयमा भौतिक पूर्वाधार बलियो बनाइयो,’ उनले भनिन्, ‘गाउँमा २ वटा मात्र स्वास्थ्य चौकी थिए । अहिले जिल्ला अस्पताल, ५ वटा स्वास्थ्य चौकी र ३ वटा आधारभूत स्वास्थ्य चौकी पालिकामा बनेका छन् ।’

गाउँपालिकालाई शून्य होम डेलिभरी गराइएको छ । हिंसापीडित महिलाका लागि अल्पकालीन आवास गृह बनेको छ । कृषि क्षेत्रको विकासका लागि पकेट निर्माण, सडक सञ्जाल, दृष्टिविहीन र सुस्त मस्तिष्क भएकाहरूका लागि छात्रावास निर्माण, स्थानीय स्तरमा विद्युत् उत्पादन र गाउँका सबै वडामा सञ्चार सेवा पुगेको जनाइएको छ । 

‘सञ्चारबाट समेट टाढा थियो हाम्रो गाउँ, फोनले काम गर्दैन्थ्यो । जनता समाचार सुन्नबाट समेत टाढा थिए, त्यो अवस्था तपाईंले कल्पना गर्नुहोस् । अहिले रेडियो पनि सञ्चालन गरेका छौं,’ उनले भनिन्, ‘टेलिफोन, रेडियो, सडक र घरघरमा पानी पुग्दा त हाम्रो यो पहाडका लागि ठूलो कुरा होइन र हजुर ?’

जनयुद्धको केन्द्र सिस्नेमा युद्ध संग्रालय पनि बनाइँदैछ । गाउँको ख्यातीडाँडामा जनयुद्धको झल्को दिने संग्रहालय बनाइँदैछ । जहाँ २०५७ सालमा प्रहरी र माओवादी छापामारबीच भिडन्त हुँदा ३२ प्रहरी र ८ जना माओवादीको मृत्यु भएको थियो ।

लुम्बिनीकै उच्च शिखर सिस्ने हिमाल पर्यटकीय गन्तव्यको प्रचारप्रसार गाउँपालिकाले गरिरहेको छ । शहीद परिवारको सम्मानका लागि शहीद सहकारी खोलेर त्यसमा गाउँपालिकाले २९ लाख रुपैयाँ जम्मा गरिदिएको छ । जसको ब्याजबाट गाउँपालिकाका ५६ परिवारले आयआर्जनका लागि रकम प्रयोग गर्न सक्नेछन्, घरघरमा पानीका धारा पुगेका छन् ।

हिंसामा परेका महिलाका लागि ५ नम्बर वडामा सेफ हाउस (सुरक्षित आवास गृह) निर्माण गरिएको छ । ‘महिलाको क्षमता अभिवृद्धिका लागि सिलाइकटाई लगायतका तालिम पनि हामीले चलायौं, लोक सेवाको तयारी कक्षा पनि सञ्चालन गर्‍यौं,’ उनी भन्छिन्, ‘पुरूषसँगको प्रतिस्पर्धामा उत्रिएर आफू अध्यक्ष भएसँगै गाउँको समग्र विकासका लागि इमान्दारितापूर्वक काम गर्दै आएकी छु ।’ महिलाहरूलाई प्रमुख भएर काम गर्ने अवसर दिने हो भने पुरूष नेतृत्वको तुलनामा महिलाको नेतृत्व सफल र उदाहरणीय बन्नसक्ने उनको कामको अनुभवले सिकाएको छ । 

‘५ वर्षको अन्तरालमा चुनावको बेला गरेका सबै वाचा पूरा गरें । सबै हिसाबले गाउँ व्यवस्थित बन्यो,’ उनले भनिन् । पितृसत्तात्मक सोचाइ रहेको हाम्रो समाजलाई महिला नेतृत्वले गर्छन् भनेर चिर्न सके जस्तो उनलाई लागेको छ । 

महिला भएकै कारण कुनै पनि काम अधुरो रह्यो भन्ने उनलाई अहिलेसम्म परेको छैन । आउँदो निर्वाचनमा पार्टीले फेरि नेतृत्वमा अगाडि सारे उनी दोहोरिने मनस्थितिमा छिन् । सिस्ने गाउँपालिकामा पछिल्लो जनगणना अनुसार १८ हजार मात्र जनसंख्या छ ।

उनका पति बाशुदेव गौतम पनि राजनीतिसँगै उद्यम गर्छन् । कुमारीको जोडीसहित परिवारका ४ जना मुलुक परिवर्तनका लागि भन्दै जनयुद्धमा होमिएका थिए ।