जापानका पूर्वप्रधानमन्त्री शिन्जो आबेलाई शुक्रवार नारा शहरमा गोली हानेर हत्या गरिएको छ । 

लामो समयसम्म जापानी राजनीतिमा छाएका ६७ वर्षीय आबे पहिलोपटक सन् २००६ मा प्रधानमन्त्री बनेका थिए । एक वर्ष मात्र कार्यकाल चलाउन पाएका आबे त्यसपछि सन् २०१२ मा पुनः प्रधानमन्त्री बने । उनले सन् २०२० सम्म प्रधानमन्त्रीको कार्यकाल चलाएपछि स्वास्थ्यको कारण देखाउँदै राजीनामा दिएका थिए । 

आबेको मध्यमार्गी दक्षिणपन्थी दल लिबरल डेमोक्रेटिक पार्टीले सन् १९५५ मा गठन भएदेखि नै राजनीतिक वर्चस्व कायम गर्दै आएको छ । 

अगस्ट २०२० मा स्वास्थ्यका कारण राजीनामा दिनुअघि आधुनिक जापानको सबभन्दा लामो कार्यकाल चलाउने प्रधानमन्त्रीका रूपमा आबेको नाम इतिहासमा दर्ज भएको थियो । 

आबे राजनीतिक परिवारका सदस्य थिए । उनी परिवारको तेस्रो पुस्ताका नेता थिए । उनका हजुरबुवा नोबुसुके किशीले सन् १९५७ देखि १९६० सम्म प्रधानमन्त्री कार्यकाल चलाएका थिए भने बुवा शिन्तारो आबे मन्त्रिपरिषद्का मुख्यसचिव थिए । त्यस पदलाई प्रधानमन्त्रीपछिको दोस्रो शक्तिशाली पद मानिन्छ ।

अमेरिकाको आणविक छाताबाट संरक्षित तथा शान्तिवादी संविधानअनुसार चल्ने मुलुक जापानलाई थप मुखर र अन्तर्राष्ट्यि सम्बन्धमा अग्रसर मुलुक बनाउन आबेले प्रयास गरेका थिए । उनले गतिहीन जापानी अर्थतन्त्रलाई पुनर्जीवन दिने प्रयास पनि गरेका थिए ।

पहिलोपटक छोटो समयका लागि प्रधानमन्त्री बन्दा आबेको कार्यकालमा अनेकौं विवाद आए । तर सन् २०१२ मा दोस्रोपटक प्रधानमन्त्री बनेपछि उनले देशको दिशा बदल्नका लागि सफलता पाए । उनले अंगीकार गरेको आर्थिक नीतिलाई आबेनोमिक्स नाम दिइएको थियो । 

दोस्रो विश्वयुद्धपछि लगातार आर्थिक उन्नति गरेको मुलुकको अर्थतन्त्र गतिहीन बन्दै गएको बेलामा त्यसलाई झड्का दिएर गतिशील बनाउन आबेले नयाँ नीति ल्याएका थिए । त्यसलाई ‘तीन वाण’ रणनीति नाम दिइएको थियो । 

त्यस रणनीतिले काम गरे नगरेको विषयमा अझै पनि बहस भइरहेको छ यद्यपि जापानी अर्थतन्त्रमा केही संरचनागत परिवर्तन चाहिँ कार्यान्वयन गरिएका छन् । 

आबेले अमेरिकासँग लामो समयदेखिको सुरक्षा साझेदारीलाई पनि थप मजबूत बनाए । तर जापानका छिमेकीहरूसँगको सम्बन्ध आबेको कार्यकालमा बिग्रेको थियो । 

विवादास्पद यासुकुनी मन्दिरको भ्रमण गरेर उनले देशका दक्षिणपन्थी राष्ट्रवादीहरूलाई खुशी बनाउन खोजेका थिए । उक्त मन्दिरमा दोस्रो विश्वयुद्धका युद्धअपराधीहरूलाई सम्मान गर्ने गरिन्छ । दक्षिण र उत्तर कोरियालीहरू जापानको यस कदमबाट आहत हुने गर्छन् । 

आबेले जापानी सेना सेल्फ डिफेन्स फोर्सेसलाई साझेदार मुलुकका सेनासँग विदेशमा लड्न अनुमति दिने कानून पनि ल्याएका थिए । त्यस कदमले दक्षिण कोरिया र चीनलाई आक्रोशित तुल्याएको थियो । 

जापानको संविधानलाई संशोधन गर्ने महत्त्वाकांक्षा आबेले पालेका थिए । विशेषगरी युद्धलाई निन्दा गर्ने तथा सेनामा प्रतिबन्ध लगाउने धारा ९ लाई उनी खारेज गराउन चाहन्थे । त्यस धाराले जापानलाई क्षेत्रीय शक्ति बन्न नदिएको उनको सोच थियो । 

तर उल्लेख्य राजनीतिक क्षमता भए पनि आबेले जापानी संविधान संशोधनका लागि आवश्यक जनमतसंग्रह गराउन कोशिश गरेनन् । उनको त्यो सपना पूरा भएन ।

आफ्नो कार्यकालमा आबे हिन्द प्रशान्त क्षेत्रमा चीनको प्रभावको कटु आलोचना गर्ने गर्थे । चीनको घेराबन्दीका लागि लोकतान्त्रिक मुलुकहरूको संगठन क्वाड बनाउने प्रस्ताव उनैले राखेका थिए । अमेरिकाले पनि पिभट टु एसिया रणनीतिअन्तर्गत चीनको घेराबन्दी गर्न खोजेकोमा आबेको यो प्रस्ताव पूरक बनेको थियो । आबे अमेरिकाले भन्ने गरेको खुला तथा स्वतन्त्र हिन्द प्रशान्तका कट्टर पक्षधर थिए ।

केही महिनाअघि आबेले अमेरिकालाई ताइवानका विषयमा रणनीतिक दुविधा त्याग्न भनेका थिए । चीनले ताइवानमाथि आक्रमण गरेको खण्डमा ताइवानको प्रतिरक्षा गर्न प्रतिबद्धता जनाउन उनले अमेरिकालाई आह्वान गरेका थिए ।

आबेले अमेरिकाका पूर्वराष्ट्रपति डोनल्ड ट्रम्पसँग निकट सम्बन्ध कायम गरेका थिए । ट्रम्प राष्ट्रपति निर्वाचित हुनेबित्तिकै आबे उनलाई भेट्न पुगेका थिए । सन् २०१९ मा ट्रम्पले जापान भ्रमण गर्दा आबेले उनका लागि रातो कार्पेट बिछ्याएका थिए । ट्रम्पको अमेरिका प्रथम नीतिबाट जापानलाई असर नपरोस् भन्ने सुनिश्चितताका लागि आबेले उक्त कदम चालेको बताइन्छ ।

उनले रुससँगको सम्बन्ध सुधार्नका लागि पनि प्रयास गरेका थिए । जापानको उत्तरतर्फ रहेका कुरिल टापुसमूहहरूमा रुसको आधिपत्य रहेकोमा जापानलाई ती टापु फर्काउनका लागि रुसका राष्ट्रपति भ्लादिमिर पुटिनसँग उनले गरेका वार्ता सफल हुन सकेनन् । 

आबेले उत्तर कोरियाविरुद्ध कठोर नीति अपनाएका थिए । जापानी नागरिकहरूलाई उत्तर कोरियाले अपहरण गरेको भन्दै उनले उत्तरको आलोचना गर्ने गरेका थिए । अनि उत्तरले गैरजिम्मेवार तवरले क्षेप्यास्त्र परीक्षण गरी जापानको सुरक्षा खतरामा पारेको आरोप पनि आबेले लगाउने गर्थे । उत्तरका सर्वोच्च नेता किम जोङ उनले आबेलाई ‘मूर्ख’ भनी अपमान गरेका थिए । 

दोस्रो विश्वयुद्धमा जापानले दक्षिण कोरियामा अनेकौं युद्धअपराध गरेकाले अहिलेसम्म पनि दुई देशको सम्बन्ध चिसो छ । आबेले आफ्नो कार्यकालमा दक्षिणप्रति कठोर नीति अपनाएका थिए । देशका उग्रदक्षिणपन्थीहरूलाई खुशी बनाउन उनले त्यो काम गरेका थिए । 

आबेका उत्तराधिकारी योशिहिदे सुगा जम्मा एक वर्षको कार्यकाल चलाएपछि सत्ताबाट बाहिरिएका थिए । सुगाले कोभिड महामारी व्यवस्थापन गर्न नसकेको भन्दै व्यापक आलोचना गरिएको थियो । बहालवाला प्रधानमन्त्री फुमिओ किशिदालाई पनि आबेको समर्थन प्राप्त रहेको बताइन्छ ।

नेपालसँगको परम्परागत मैत्रीपूर्ण सम्बन्ध थप विकसित गर्ने चाहना आबेले राखेका थिए । सन् २०१९ मा राष्ट्रपति विद्या भण्डारीले जापान भ्रमण गर्दा आबेले न्यानो स्वागत गरेका थिए । आबेले नेपाललाई पूर्वाधार विकास तथा व्यापार घाटा न्यूनीकरण लगायतका क्षेत्रमा सामाजिक आर्थिक सहयोग गरिरहने प्रतिबद्धता पनि राष्ट्रपति भण्डारीसमक्ष गरेका थिए ।