असार १, २०८०
बुधवार उच्च अदालत विराटनगर पुग्दा धरान उप–महानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङ एक वकिलसहित भेटिए । मुद्दाको पेशी भएकाले उनी आफैं उपस्थित भएका रहेछन् । धरान खानेपानी विकास बोर्डको बैठक नबोलाएको भन्दै सा...
जेठ १५, २०७५
नेपालमा गणतन्त्र स्थापनाका लागि भएको जनआन्दोलनका नेतृत्वकर्ता नेपाली कांग्रेसका तत्कालीन सभापति स्व. गिरिजाप्रसाद कोइरालाका निकटवर्ती थिए, कांग्रेस केन्द्रीय सदस्य डा. शेखर कोइराला । २०६५ साल जेठ १५ गते संविधानसभाबाट गणतन्त्र घोषणाका क्रममा भएका औपचारिक अनौपचारिक वार्तामा सहभागीमध्येका एक हुन् । गणतन्त्र स्थापनाको एक दशक पूरा भएको समयमा लोकान्तरका प्रदेश नम्बर १ का प्रतिनिधिले कोइरालासँग सोमबार विराटनगरमा कुरा गरेका थिए । गणतन्त्रको सेरोफेरो र पार्टीको आन्तरिक राजनीतिका विषयमा केन्द्रित रहेर गरेको कुराकानीको सम्पादित अंश :
गणतन्त्र स्थापनाको ११ वर्षे अवधिलाई कसरी समीक्षा गर्नुभएको छ ?
नौलो अनुभव त भयो । मैले हेर्दा, हामी त संवैधानिक राजतन्त्रमा हुर्केका हौं । पहिला निरंकुश राजतन्त्र पनि हेरियो । त्यसपछि संवैधानिक राजतन्त्र पनि हेर्यौं । पछिल्लो समय हामी गणतन्त्रमा प्रवेश गरेको पनि ११ वर्ष लागिसकेको छ । यसरी हेर्दा मानिसहरूको स्वाभाव नै गणतान्त्रिक हुन्छ । त्यो हिसाबले ठीकै लागेको छ । तर गणतन्त्र आउनेभन्दा पनि हामी लोकतान्त्रिक मार्गमा हिँड्न सक्यौं कि सकेनौं भन्ने कुरा मुख्य हो । गणतन्त्र त आयो तर, लोकतन्त्र कत्तिको दिगो बनाउन सक्यौं भन्ने कुरा हो । त्यसमा धेरै कुरा भर पर्छ ।
हामीले बाटो बिरायौं भन्न खोज्नुभएको हो ?
राजाको निरंकुशता त अन्त्य गर्यौं, तर अब व्यक्तिको निरंकुशता खेप्नुपर्यो भने त राम्रो भएन नि ! गणतन्त्रको त कुनै माने भएन नि !
व्यक्तिको निरंकुशता भनेर के बुझ्ने ?
व्यक्ति भनेको अहिलेको सरकार पनि हो । वर्तमान सरकार कसरी अघि बढ्छ, राज्य कसरी सञ्चालन गर्छ, ऊ अधिनायकवादतर्फ गयो भने के गर्ने ? या अब आउने सरकारहरू पनि निरंकुशतातर्फ जानु भएन । संविधानलाई अक्षरंशः पालना गर्दै लोकतान्त्रिक मार्गमा हिँड्न सक्नुपर्छ ।
गणतन्त्रप्रति कत्तिको सन्तुष्ट हुनुहुन्छ ?
धेरै मिडिया हेरिरहेको, पढिरहेको छु, मिडियामा आएको जस्तो होइन । तर यसो भन्दैमा हामीले केही प्राप्ति नै गरेनौं भन्ने पनि होइन । हामीले केही प्राप्ति पनि गरेका छौं । लोकतान्त्रिक गणतन्त्रमा राम्रा कुराहरू हाँसिल गरेका छौ । तिनीहरूलाई कसरी हामी अघि बढाएर लग्ने, अझ दिगो कसरी बनाउने ? लोकतन्त्र दिगो भयो भने गणतन्त्र दिगो हुन्छ, होइन भने अप्ठ्यारो पर्छ ।
गणतन्त्रलाई दिगो बनाउन त कांग्रेसको पनि भूमिका होला, तर चुनावमा तपाईंहरू नै कमजोर देखिनुभयो नि !
हो, नेपाली कांग्रेसको संसदमा भूमिका कमजोर देखिरहेको छु । सातै प्रदेशमा उपस्थिति छैन । संसदमा पनि कमजोर छौं भन्ने कुरा आउँछ । म त्यसरी हेर्दिनँ । संख्यामा हामी कमजोर छौं । तर हामीले संसदमा खेल्ने भूमिकाले लोकतन्त्रलाई मजबुत बनाउँछ कि बनाउँदैन भन्ने कुरा हो । तर त्यसले खासै अप्ठ्यारो पारेको जस्तो लाग्दैन । जुन हिजो नीति तथा कार्यक्रम पारित भयो, हामी किंकर्तव्य बिमुढजस्तो भयौं । न हामीले सहयोग गर्यौं, न विरोध गर्यौं । कुनै भूमिका खेल्न सकेनौं । यो नेपालको लोकतान्त्रिक इतिहासमा प्रतिपक्षले कुनैपनि भूमिका खेल्न नसक्नु नेपाली कांग्रेसको कमजोरी हो । नेपाली कांग्रेसको सभापति र त्यत्रा सांसदहरूले समर्थन र विरोध गर्नुभएन । तर नेपाली कांग्रेसले विरोध गर्नुपथ्र्यो । कांग्रेसले भोटिङको बेलामा आफ्नो भूमिका देखाउन सक्नुपथ्र्यो । त्यो भूमिका देखाउन सकेन । कांग्रेसको त्यो कमजोरी हो । कमजोरी हो भनेर बोलिरहँदा पनि त्यही कुरा संसदमा देखाउन नसकेको र कमजोर मनस्थितिको नेपाली कांगे्रेस देखिइराखेको छ । त्यो राम्रो होइन लोकतन्त्रको लागि ।
कांग्रेस भनेकै कोइराला, कोइराला भनेकै कांग्रेस भन्नेजस्तो अवस्था थियो । अहिले पार्टीमा कोइराला परिवारको उपस्थिति कमजोर भएको हो ?
त्यो पनि होइन । त्यसरी बुझ्न हुँदैन । कुनै कालखण्डमा कोही कमजोर हुन्छ, कोही बलियो हुन्छ । तर म कोइराला परिवारको मात्र कुरा गरिरहेको छैन । नेपाली कांग्रेस विधान र सहमतिसम्मत हिँडेको छैन । विधान र सहमतिसँग हिँड्न थाल्यो भने त भइहाल्यो नि । संसदमा उपस्थिति बलियो छैन । नीति तथा कार्यक्रमलाई कागजको खोस्टा, कागजको पुलिन्दा भन्दाभन्दै पनि विपक्षमा भोट हाल्न सकेको छैन । नेपाली कांग्रेस एकदमै कमजोर अवस्थामा छ ।
कांग्रेस कमजोर अवस्थामा कसरी आइपुग्यो ?
त्यसको जिम्मेवारी सबै नेतृत्व वर्गले लिनुपर्छ । त्यसको जिम्मेवारी मैले पनि लिन्छु, केन्द्रीय सदस्यको हैसियतमा । तर माथिका पोष्टमा हुनेले बढी जिम्मेवारी लिनुपर्छ, त्यति त हो ।
गणतन्त्र कार्यान्वयनमा जाने क्रममा तपाईं आफैं कांग्रेस कमजोर भयो भनेर स्वीकार गर्नुहुन्छ, अबको हिँड्ने बाटो के हो त ?
यसमा दुईवटा कुरा छ । अब नेपाली कांग्रेसले आफ्नो घर ठीक राख्नुपर्यो । आफ्नो घर ठीक राख्नका निम्ति जिल्ला सभापतिहरूको बैठक साउनको पहिलो हप्ता भन्या छ । त्यसपछि महासमिति बैठकले विधान संशोधन गर्ने भनेको छ । त्यसपछि महाधिवेशनमुखी नेपाली कांग्रेस अघि बढ्यो भने एउटा गति लिन्छ र एउटा दिशामा अघि बढ्छ । यस बीचमा नेपाली कांग्रेस र लोकतन्त्रलाई बलियो बनाउनका लागि हरेक विषयमा बोलेर मात्र होइन जनताले देख्ने गरी काम गरेर देखाउनुपर्छ । लोकतान्त्रिक इतिहासमा पहिलोपटक प्रतिपक्ष मौन बसेर नीति तथा कार्यक्रममा समर्थन गरेको छ ।
डा. कोइरालाले मात्र यस्ता कुरा किन गर्दैछन् ?
तपाईं कति बोल्या भनेर धेरैले सोध्छन् । तर मलाई मेरो आफ्नो चिन्ता छैन । एउटै मात्र चिन्ता नेपाली कांग्रेसलाई भोलिका लागि बलियो बनाउनु हो । जो सुकै आउनुहोस्, नेपाली कांग्रेस लोकतन्त्रका लागि पहरेदारको काम गरोस्, त्यति मात्र हो मेरो चिन्ता । पहिला कुराबाट पाठ सिक्नुपर्यो र गल्ती गर्दिनँ भनेर अघि बढ्नुपर्यो । गल्ती कमजोरीलाई स्वीकार गर्नुपर्यो । हामीलाई एमाले र माओवादीले मात्र हराएको होइन, संगठनभित्रको संगठन कमजोर भएर यो अवस्था आएको हो । कमजोर भएको कुरा स्वीकार गर्नुपर्यो, त्यो खोजी तत्काल शुरु भइहाल्छ ।
पार्टीभित्र शक्ति सन्तुलन व्यवस्थापन गर्न नसकिएको भनिन्छ नि !
एउटा कुरा के बुझ्नुपर्यो भने हामी सामूहिक नेतृत्वको बाटोमा हिँड्दैछौं । तर सामूहिक नेतृत्व जति भने पनि प्रेसिडेन्ट इज प्रेसिडेन्ट । सभापतिलाई त स्वीकार गर्नैपर्छ, पार्टीको सभापति भनेर ।
त्यसो भए त सभापतिको विरोध किन ?
गलत कुराको विरोध गर्न त पाइन्छ नि ! हिजोको नीति तथा कार्यक्रमको विरोध पनि गरिनँ भने त कांगे्रस कसरी चल्छ ? एमाले र माओवादीमा जस्तो चुप लागेर बस्नुपर्ने बाध्यात्मक अवस्था कांग्रेसमा छैन, हामी बोल्छौं । उहाँहरूमा लोकतान्त्रिक चरित्र छैन, हामीमा लोकतान्त्रिक चरित्र छ भनेकै यही हो ।
तपाईंको सक्रियता र पछिल्ला अभिव्यक्ति हेर्दा कतै तपाईं आफू सभापति बन्नका लागि त 'वार्मअप' गर्दै हुनुहुन्न ?
हाहाहा.... होइन होइन । मेरा उहाँ आदरणीय सभापतिजी नै हो । म मान्छु, पार्टी बिग्रिराखेको छ । पार्टी कमजोर भइराखेको छ । पार्टी लोकतान्त्रिक पद्धतिबाट हिँडिराखेको छैन । त्यो हिँडाउनु पर्यो भनेर भन्दाखेरी शेखर अगाडि बढ्यो भन्नु गलत हो ।
गणतान्त्रिक चरित्र स्थापित गर्नका लागि के गर्ने ?
गणतन्त्र ठीकै छ, राम्रै छ । अगाडि बढेकै छ । सन्तोषजनक नहुने कुरा होइन नि ! यो त बिस्तारै हुने कुरा हो । आशा धेरै गरेका थिए जनताले । त्यो त पूरा हुन सक्दैन । २–३ वटा कुरा हामीले विचार गर्नुपर्छ, सुशासन, भ्रष्टाचारमुक्त समाज, दण्डहीनताको अन्त्य यी सवालमा हामीले जोड दिएर अगाडि बढ्न सकियो भने गणतन्त्र आफैं स्थापित भएर जान्छ ।
अहिले गणतन्त्रको धर्म र मर्मअनुसार काम भएको छ ?
गणतन्त्र मात्र त पूरा गरेको छ । तर लोकतन्त्रमा भने अझै हामीले प्रयास जारी राख्नुपर्छ । लोकतन्त्रका त धेरै कुराहरू हुन्छन् । त्यो कुराहरूलाई हामीले मनन् गर्नुपर्ने हुन्छ । जस्तो संविधानमा लेखिएका कुराहरू छन्, त्यसलाई लागू गर्नुपर्यो । प्रधानन्यायाधीशलाई कामु प्रधानन्यायाधीशका रूपमा ३/४ महिनासम्म राख्नु हुँदैन । संवैधानिक निकायमा एक महिनाभन्दा बढी खाली राख्न पाइँदैन भनेर संविधान मै लेखेको छ । यस्ता कुराहरूलाई हामीले हेर्नुपर्ने हुन्छ । अहिले आइसकेको छैन र मैले नभनेको मात्र हो । यो आउने क्रममा छ ।
प्रधानमन्त्री कार्यालयमा अविशिष्ट अधिकार किन चाहियो ? संसदीय व्यवस्थामा प्रधानमन्त्री सर्वेसर्वा हो, यो जरुरत छैन । अर्को कुरा गृहमन्त्रीले कन्ट्याक्टरहरूलाई गृहमन्त्रालयमा बोलाएर तपाईंहरूलाई थुनिदिन्छु भनिरहनु पर्ने आवश्यकता छैन । कानून छ कानूनअनुसार छैन भने थुनिदिए भइहाल्यो । बोलाएर धम्क्याउने तर्साउने होइन । यो लोकतन्त्र होइन । विधिको शासनमा त सबै हिँड्नुपर्छ । संविधानमा लेखिएको छ, ऐन कानुनमा लेखिएको छ, त्यसअनुसार काम गरेको छैन भने दण्डित गर्ने अधिकार त छँदैछ ।
बुधवार उच्च अदालत विराटनगर पुग्दा धरान उप–महानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङ एक वकिलसहित भेटिए । मुद्दाको पेशी भएकाले उनी आफैं उपस्थित भएका रहेछन् । धरान खानेपानी विकास बोर्डको बैठक नबोलाएको भन्दै सा...
संघीय संसद्को बजेट अधिवेशन प्रारम्भ भई संवैधानिक प्रबन्धअनुसार दुवै सदनको संयुक्त बैठकमा यही जेठ १५ गते नेपाल सरकारका अर्थमन्त्रीबाट आर्थिक वर्ष २०८०/८१ को वार्षिक आय–व्यय (बजेट) प्रस्तुत भइसकेको छ । ...
वैशाख १० गते हुने प्रतिनिधिसभा सदस्यको उपनिर्वाचन नजिकिँदै गर्दा चितवनमा राजनीतिक गतिविधि बढेको छ । मंसिर ४ को चुनावमा रास्वपा विजयी भएको चितवन २ मा उपनिर्वाचनका माध्यमबाट आफ्नो राजनीतिक विरासत फर्काउन न...
नेकपा (माओवादी केन्द्र)का अध्यक्ष पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’ले नेपाल समाजवादी पार्टी (नेसपा)का एकजना अध्यक्ष महिन्द्र राय यादवलाई पार्टी एकताका लागि पत्र पठाएपछि नेसपामा खैलाबैला उत्पन्न भएको छ ।&nb...
प्राध्यापक डा. जयराज आचार्यले प्रधानमन्त्री पुष्पकमल दाहाल ‘प्रचण्ड’को भारत भ्रमण फलदायी नभएको टिप्पणी गरेका छन् । देशको प्राथमिकतालाई पहिचान गर्न नसक्दा प्रधानमन्त्री चुकेको उनको टिप्पणी छ । ‘हा...
बैतडीको झुलाघाटदेखि पाँचथरको चिवाभञ्ज्याङसम्म मध्यपहाडी यात्रा सकेर नेकपा एमालेको नेतृत्व काठमाडौं फर्किएको छ । संसद्को प्रमुख प्रतिपक्षी दल एमालेको नेतृत्वले मध्यपहाडी यात्राका दौरान सरकारको चर्को आलोचना गरेक...
सच्चा लोकतन्त्रमा सिमान्तमा रहेको नागरिकले पनि यो देश मेरो हो भन्ने अनुभूति गर्न सक्नेछ- माहात्मा गान्धी । माथि गान्धीको भनाइ किन उद्धृत गरिएको हो भने नयाँ वर्षको आगमन भैसकेको छ र २०८० को बिदाइ बडो हर्षपूर्वक...
एक दिन काम विशेषले नयाँ सडकतिर गएको थिएँ, मोबाइल टिङटिङ गर्यो । हेरेँ पुराना मित्र जयदेव भट्टराई, सम्पादक मधुपर्क (हाल अवकाश प्राप्त) ले सम्झेका रहेछन् । हामी दुई लामो समयसम्म सँगै रह्यौँ, कहिले गोरखापत्र...
आत्मिक शुद्धताका पक्षपाती दार्शनिक सुकरात चौबाटोमा उभिएर एथेन्सबासीलाई आह्वान गरिरन्थे– ‘तपाईं नीति, सत्य र आत्माको शुद्धताका लागि किन ध्यान दिनुहुन्न ?’ उनका अर्थमा त्यो जीवन बाँच्न योग्य हुँदैन...