कात्तिक ८, २०८०
पहाडमा उखु पेलेर खुदो पकाउने समय पारेर मधेशको गर्मी छल्न राजेन्द्र काका (ठूलो भुँडी लागेकाले हामीले मोटे अंकल भन्थ्यौं) गुल्मीको पहाड घरमा आउँथे । चैत–वैशाखको समयमा कोलबाट पेल्दै गरेको उखुको रस, रसेट...
राजा महेन्द्रको राज्यकाल थियो, तर राजा देशबाहिर गएका थिए । २०२८ सालको मध्यतिर गोबधको एक घटनालाई लिएर रौतहटको भुसाहा इलाका वरपर साम्प्रदायिक दङ्गाको स्थिति आयो । उन्मादी हिन्दूहरूको जमातले मुसलमान बस्तीमा आगजनी समेत गराए । तर नारायणी अञ्चल र रौतहट जिल्लाका प्रशासकहरूले संवेदनशीलता बुझ्न सकेनन् वा बुझेर पनि आफ्नो जिम्मेवारी निर्वाह गर्ने ह्याउ प्रदर्शन गरेनन् । त्यस्तो अवस्थामा चन्द्रनिगाहापुरका प्रतिष्ठित बासिन्दा कुलचन्द्र कोइरालाले पहल र हिम्मत गरेर स्थितिलाई काबुबाहिर जानबाट जोगाए । विदेशबाट फर्केपछि राजा वस्तुस्थिति बुझ्न आफैं रौतहट पनि पुगे र कुनै बखत काँग्रेसी भएका कारण ‘अराष्ट्रिय तत्व’ ठानिएका कुलचन्द्रको कामबाट प्रभावित भए ।
त्यसै वर्ष माघमा राजा महेन्द्रको निधन भयो, परन्तु अभिलेखको आधारमा होला नयाँ राजा वीरेन्द्रले कुलचन्द्रको कदर गर्दै गोरखादक्षिणबाहुको मानपदवी प्रदान गरे । ‘कुलचन्द्र कोइराला स्मृतिग्रन्थ’ का पाता पल्टाउँदा बाबुराम पौडेलको संस्मरणमा रौतहट काण्डको विस्तृत जानकारी र मानपदवीको प्रतिलिपि समेत भेटिन्छ । पौडेल त्यतिखेर जिल्लाका भूमिसुधार अधिकारी रहेछन् ।
सिन्धुलीको घोक्सिला गाउँमा वि.सं. १९८५ साल जेठ ९ गते जन्मेर हुर्केका कुलचन्द्र काठमाडौं रानीपोखरी पाकशालामा बसेर संस्कृत पढ्दादेखि नै (काँग्रेसी) राजनीतिमा पसेका थिए । एक समय संसद्को काम गर्न गठन गरिएको सल्लाहकारसभाका सदस्य रहेका कुलचन्द्र २०१७ पौषको घटनापछि पटक-पटक थुनामा परे । पहाड छोडी मधेस झरे; जो सकेको योगदान आफू बसेको ठाउँबाटै गरे; गर्दै रहे । कुलचन्द्रले २०५० साल जेठ १४ गते यो धरती छोडे; अर्थात् उनको आयु ६५ वर्षको भएछ ।
कुलचन्द्र कोइराला परलोक भएको २५औं वर्षमा प्रकाशित यस ‘स्मृति र दृष्टि’ मा समेटिएका गद्य-पद्य सामग्री नियाल्दा कुलचन्द्रलाई चार आयामका एक व्यक्तित्व भनिनुलाई मिल्दोजुल्दो आकलन मानिदिए हुने देखिन्छ । उनी साहित्यकार, सांस्कृतिक अनुसन्धाता, समाजसेवी र राजनीतिकर्मी रहेछन् । लौहपुरुष गणेशमान सिंहले कुलचन्द्रलाई ‘सिन्धुलीमा जन्मेर राष्ट्रकै आदरणीय व्यक्तित्व’ अकारण भन्नुभएको होओइन । त्यस्तै, कृष्णप्रसाद भट्टराईको हस्ताक्षरका चिट्ठीहरूले पनि कुलचन्द्रको परोपकारी छवि उजिल्याउँछन् । साहित्यकार डा.तारानाथ शर्माको शब्दमा कुलचन्द्र ‘साहित्यधर्मा व्यक्तित्व’ हुन् ।
नेपाल संस्कृत विश्वविद्यालयका उप-कुलपति प्रा.डा. कुलप्रसाद कोइरालाको मन्तव्य पढ्दा पनि कुलचन्द्र एक विशिष्ट प्रतिभायुक्त नेपाली भएकै तथ्यको पुनर्पुष्टि हुन्छ । साथै, कुलचन्द्रको योगदानको यो गहकिलो ग्रन्थ तयार गरे बापत उहाँका पुत्रहरूको प्रशंसा गर्ने क्रममा उप-कुलपतिले हालका अर्थात् उत्तर आधुनिककालका युवा कहलिन रुचाउने सबैका लागि हुने सन्देश दिनुभएको छ; यी शब्दावलीमा:---
पिताको आर्जन खाने तर तिथिका दिन पितामाताको स्मरणसम्म नगरी श्रध्दापूर्वक गरिने कृत्य श्राध्द हो भन्नुपर्ने ठाउँमा यजमाने बाहुनले आफ्नो व्यवसाय विकास र विस्तारका क्रममा थोपरेको कुरा हो भनेर समाज भाँड्न मद्दत पु-याइरहेका लाखौंलाख पुत्रहरू होलान् । त्यस्ताले पनि सिक्ने अवसर पाएर...।
ग्रन्थका सम्पादकद्वयले मेहनत गरेर तयार पारेको कुलचन्द्रका कृतिको फेहरिस्त पुस्तकमा समावेश छ । फुटकर रचनामा गनिने कथा, कविताहरूको चर्चा समेत विभिन्न लेखक-लेखिकाबाट भएको छ । डा. तारानाथ शर्माले ‘व्यङ्ग्यवाण’ भनेर तारिफ गरेका केही लहरको झलक यहाँ दिइँदैछ :
---------------------------------------------------------------------------
कृति : स्मृति र दृष्टि
सम्पादक: हरि मञ्जुश्री र जीवनचन्द्र कोइराला
प्रकाशक: कुलचन्द्र कोइराला स्मृति प्रतिष्ठान, काठमाडौं
पृष्ठसंख्या : ५६०+
मूल्य : रु ८००। (पातलो गाता), रु १००० (मोटो गाता)
----------------------------------------------------------------
पहाडमा उखु पेलेर खुदो पकाउने समय पारेर मधेशको गर्मी छल्न राजेन्द्र काका (ठूलो भुँडी लागेकाले हामीले मोटे अंकल भन्थ्यौं) गुल्मीको पहाड घरमा आउँथे । चैत–वैशाखको समयमा कोलबाट पेल्दै गरेको उखुको रस, रसेट...
लेखक एवं पत्रकार अखण्ड भण्डारीको उपन्यास ‘बोरा’ विमोचन भएको छ । अन्नपूर्ण पोस्ट दैनिकका प्रधान सम्पादक भण्डारीको ‘बोरा’ उपन्यास शुक्रवार काठमाडौंमा आयोजित कार्यक्रममा विमोचन गरिए...
गुणराज ढकाल सामाजिक सञ्जालमा अभ्यस्त हुन थालेपछि अध्ययन गर्ने बानी निकै घटेको छ । सामाजिक सञ्जालमा आउने टिप्पणीबाटै हामीले आफ्नो दृष्टिकोण बनाउने गर्दछौं । विषयको गहिराइसम्म पुगेर अध्ययन तथा विश्लेषण गर...
त्यो शिक्षकले पढायो, नेता बन्न सिकायो र त आज देशको बागडोर चलाइरहेका छौ । त्यो शिक्षकले पढायो, कर्मचारी बन्न सिकायो र त आज देशको प्रशासन चलाइरहेका छौ । त्यो शिक्षकले पढायो, डाक्टर बन्न सिकायो र त आज हजारौ...
गोपाललाई सानैदेखि धूमपानको लत बसेको थियो, शायद संगतको प्रभाव भनेको यही हुनुपर्छ । घरमा बाबुदाजुहरू हुक्का तान्थे । त्यति बेलाको चलन के भने सबैभन्दा सानोले तमाखु भर्नुपर्ने । त्यतिसम्म त ठीकै थियो, सल्काएर समे...
सानीमा भेट्न चितवन गएको थियो गोपाल चार दिन हिँडेर । राप्ती किनार नजिकको सानो गाउँमा बस्दै आएकी थिइन् उनी, जो पहाडमा खान लाउन नपुगेपछि केही वर्ष अघि पुगेकी हुन् त्यतातिर । त्यतिबेला अहिलेजस्तो यातायातको साधन...
हामी १५औं अन्त्य गरेर १६औं योजनाको तयारीमा जाँदै छौं । दलका शीर्ष नेताबीच १६औं योजनाको विषयमा छलफल भएको छ । १५औं योजनाको असफलता र नमिलेका कुरालाई १६औं मा सुधार्छौं । हाम्रो गन्तव्य कहाँ हो भन्ने संविधानले ...
सच्चा लोकतन्त्रमा सिमान्तमा रहेको नागरिकले पनि यो देश मेरो हो भन्ने अनुभूति गर्न सक्नेछ- माहात्मा गान्धी । माथि गान्धीको भनाइ किन उद्धृत गरिएको हो भने नयाँ वर्षको आगमन भैसकेको छ र २०८० को बिदाइ बडो हर्षपूर्वक...
एक दिन काम विशेषले नयाँ सडकतिर गएको थिएँ, मोबाइल टिङटिङ गर्यो । हेरेँ पुराना मित्र जयदेव भट्टराई, सम्पादक मधुपर्क (हाल अवकाश प्राप्त) ले सम्झेका रहेछन् । हामी दुई लामो समयसम्म सँगै रह्यौँ, कहिले गोरखापत्र...