बुटवल – पर्यावरण जोगाउन बुटवलमा ‘एक वन एक पोखरी निर्माण’ अभियान शुरू गरिएको छ ।

जलवायु परिवर्तनले नकारात्मक असर पारेको र पानीका स्रोत  पनि सुक्दै गइरहेकाले त्यसलाई सुधार गर्न र वातावरण संरक्षणका लागि पोखरी निर्माण अभियान थालिएको हो ।

चुरे पहाडमा रहेका र चुरेको फेदीमा रहेका सामुदायिक वनमा पोखरी निर्माण शुरू गरिएको बुटवल उपमहानगरपालिकाका प्रमुख शिवराज सुवेदीले बताए ।

पोखरीका कारण त्यसभन्दा तलका स्थानमा पानीको मुलमा सुधार ल्याउने र सिमसार बन्दै हरियाली वातावरणले सुन्दरतासमेत बढाउने लक्ष्यका साथ वनहरुमा पोखरी निर्माणको काम भइरहेको प्रमुख सुवेदीको भनाइ छ । 

सुवेदी भन्छन्, ‘वनमा निर्माण गरिएका पोखरीले वनजन्तु तथा पशुपन्छीका लागि पानीको आहार हुन्छ, त्यहाँबाट सिर्सिने पानीले जमिन मुनीको पानीलाई रिचार्ज गर्छ यस्को दोहोरो फाइदा छ ।’ जलवायु परिवर्तनका असर छिटो–छिटो देखिन थालेका र त्यसले पानीका प्राकृतिक स्रोत पनि सुक्दै गइरहेका बेला बुटवलले यस्तो नुमना कामको शुरूआत गरेको हो ।

पुराना पोखरी मासिँदै जाँदा जमिनमा पानी ‘रिचार्ज’ नभएपछि मुहान नै सुक्दै गएपछि धेरैतिर पानीको अभाव बढ्दो छ । वातावरण जोगाउन र त्यो अभियानमा समुदायलाई पनि सरिक बनाउन वनमा पोखरी निर्माणलाई अभियानकै रूपमा अगाडि बढाइएको उपमहानगरपालिकाले जनाएको छ ।

२० मध्ये ७ वटा सामुदायिक वनमा पोखरी निर्माण

बुटवलमा २० वटा सामुदायिक वन छन् । यीमध्ये हाल ७ वटा वनमा पोखरी निर्माण भएको छ ।  बुटवलमा हालसम्म चारपाला, शिवनगर, बुटवल, चुरे, जितेश्वरी, रामनगर र तिनाउखोला नियन्त्रण सामुदायिक वनमा पोखरी निर्माण भइसकेको उपमहानगरका प्रवक्ता रामप्रसाद रेग्मीले जानकारी दिए । बाँकी वनमा थप अध्ययन पछि अर्को वर्ष पोखरी निर्माणको काम अगाडि बढाइने भएको छ ।

यी सबै वनमा पोखरी निर्माणका लागि उपमहानगरले चालू आवमा मात्रै २८ लाख रुपैयाँ बजेट विनियोजन गरेको छ । उपमहानगरपालिकाका प्रवक्ता रेग्मीका अनुसार उपमहानगरको अभियानमा प्रदेश सरकारका र सामुदायिक वन उपभोक्ताको पनि लागत सहभागिता रहेको छ ।

गत वर्षको नगरसभाबाट पारित भएको कार्यक्रमअन्तर्गत पोखरी निर्माण गरिएको प्रमुख प्रशासकीय अधिकृत चक्रपाणि शर्मा बताउँछन् ।

पानीका पुराना मूल रिचार्ज हुने विश्वास

चिडियाखोला क्षेत्र बुटवलको पानीको एउटा स्रोत भएको क्षेत्र हो । यो क्षेत्र तुलनात्मक रुपमा अन्यत्र भन्दा चिसो छ । यहीँ ठाउँको माथिपट्टि तिनाउ गाउँपालिकाको सिमानामा चुरे सामुदायिक वन पर्दछ ।
सोही वनको एउटा मुहान क्षेत्रमा बुटवलले पोखरी निर्माण गरेको वनका अध्यक्ष कमल केसीले बताए । उनले चिडियाखोलाको माथि रहेको चिसापानी, ओखलढुंगा भन्ने ठाउँमा पोखरी निर्माण गरिएको बताए । 

यो ठाउँमा पानीको पुरानो प्राकृतिक सानो मूल छ । तर, संरक्षणको अभावमा भासिँदै र नासिँदै गएको छ । त्यहाँ वन्यजन्तुले समेत पानी पिउनसक्ने अवस्था छैन । त्यहीँ ठाउँमा १५ मिटर लम्बाइ र १२ मिटर चौडाइको पोखरी खनिएको छ । यो ठाउँको तलतिर रहेका पानीका अरु मूललाई रिचार्ज गर्ने गरी यो पोखरीको डिजाइन गरिएको उपमहानगरका योजना प्रमुख वरिष्ठ इन्जिनियर सुमन श्रेष्ठले बताए । 

यहीँ पोखरीमा झण्डै १ किलोमिटर परबाट पाइपमार्फत पानी ल्याएर पोखरीमा खन्याइएको उपभोक्ता समितिका सदस्य हरिप्रसाद भट्टराईले बताए । यहीँ बाटो हुँदै ऐतिहासिक बसन्तपुर क्षेत्रमा जाने गरिन्छ, जुन बाटो अहिले भाँसिएको अवस्थामा छ । 

चारपाला सामुदायिक वनको प्रगतिनगरदेखि पानी रहेको पुरानो नर्सरीमा पोखरी खनिएको छ । त्यहाँ वर्षात्को पानी संकलन गर्ने लक्ष्य रहेको वनका अध्यक्ष रामबहादुर पुनको भनाइ छ । त्यहाँको केही पर रहेको पानीको प्राकृतिक मुल भाँसिएको अवस्थामा छ । त्यसलाई रिचार्ज गर्न मिल्ने गरी पोखरी डिजाइन गरिएको बताइएको छ ।

बुटवल–७ को शिवनगर सामुदायिक वनस्थित आँपखोलामा पनि नयाँ पोखरी खनिएको छ । त्यहाँ नजिकै रहेको पानीको प्राकृतिक मुललाई संरक्षण गर्दै पाइनपमार्फत पानी पोखरीमा ल्याइने छ । वन्यजन्तुका लागि र पानीको सिम्सार बढाउनका लागि पोखरी खनिएको अध्यक्ष नारायणबाबु बस्नेतले बताए ।

बुटवलको हरियाली ५३ प्रतिशतभन्दा माथि 

मुलुकका कुनै पनि नगरको हरियाली क्षेत्रमा बुटवलको हरियाली सबैभन्दा धेरै रहेको पाइएको छ । हालै भएको एक प्राविधिक अध्ययनले यहाँको हरियाली ५३ प्रतिशतभन्दा माथि रहेको पाइएको छ । अध्ययनमा खटिएका इन्जिनियर कुमार धमलाका अनुसार गत वर्ष गरिएको अध्ययनमा हरियाली क्षेत्र बुटवलको धेरै पाइएको हो ।

धमलाको नेतृत्वमा रहेको प्राविधिकहरुको टोलीले मुलुकका महानगर, उपमहानगर र नगरपालिकाको हरियाली क्षेत्र, पानीका प्राकृतिक स्रोतको क्षेत्रको अध्ययन गरेको थियो । बुटवलमा पानीको सतह भन कमजोर रहेको इन्जिनियर धमलाले बताए । पानीका प्राकृतिक स्रोतको संरक्षण गर्दै मूल जोगाउने काममा वनमा पोखरी निर्माण एउटा महत्त्वपूर्ण माध्यम हुने बताइएको छ ।

पर्यावरणमैत्री काम : विज्ञ

वनमा पोखरी निर्माणको कामलाई वातावरण विद्हरूले पर्यावरणमैत्री रहेको टिप्पणी गरे । वातावरणविद् डा. इन्जिनियर खेटराज दाहालले ‘एक वन एक पोखरी’को नीति पर्यावरणमैत्री रहेको बताए । सरकारले शुरू गरेको अभियानलाई बुटवलले व्यवहारमै उतारेर नमुना कामको थालनी गरेको उनको भनाइ छ ।

वन विनाश, जलवायु परिवर्तन, सुख्खा खडेरी तथा बिना प्राविधिक इस्टीमेट खनिएका सडकका कारण भूमिगत मुहान सुक्ने र दबिने क्रमले खानेपानी समस्या बढेको भन्दै वनमा पोखरी बनाउने काम उदाहरणीय रहेको उनको भनाइ छ ।

प्रदेश सरकारको २२ करोड रुपैयाँ बजेट 

प्रदेश सरकारले पनि पर्यावरण सन्तुलनका काममा चासो दिएको छ । प्रदेश सरकारको उद्योग, पर्यटन, वन तथा वातावरण मन्त्रालयले वातावरणको क्षेत्रमा चालू आर्थिक वर्षमा २२ करोड रुपैयाँ बजेट विनियोजन गरेको छ । जसमा शहरी जलाधार क्षेत्र संरक्षण कार्यक्रमका लागि ६ करोडसम्म बजेट विनियोजन भएको छ ।