कात्तिक ३०, २०८०
केही वर्षअघि विद्वान प्राध्यापक डा. अभि सुवेदीले कान्तिपुरमा लेख्नुभएको एउटा प्रसंगबाट आजको चर्चा शुरू गर्नु उपयुक्त हुनेछ । त्यस प्रसंगमा नेपाली कांग्रेसका वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाले पूर्व प्रधानमन्त्रीको हैस...
संघीयताको मूल मन्त्र विकेन्द्रीकरण हो तर दुर्भाग्यपूर्ण ढंगले नेपालभित्र यस विषयले गाम्भीर्यता र आकर्षण पाएको देखिँदैन । देशभित्र संघीय संरचना स्थापित गराउन प्रदेश नम्बर २ को महत्त्वपूर्ण भूमिकामा छ । पहिचान र अस्तित्वको लडाईंले प्रदेशभित्र एक नयाँ रूप लिने पूर्व संकेतहरू देखिन थालेका छन् ।
एकातर्फ संघीयता बचाउन र यसको सफलतासँगै भविष्य सुनिश्चित गर्न प्रदेश नम्बर २ को भूमिकाको महत्त्व धेरै छ भने अर्कातर्फ राजनीतिक दलहरूले यस जगलाई बलियो बनाउन विकासलाई प्राथमिकता दिनुपर्ने बेला पहिचान र अधिकारको लडाईंतर्फ आम सर्वसाधारणलाई धकेलेको देख्दा राजनीतिक संकट आउने सम्भावना प्रबल हुँदै गएको छ ।
प्रदेशभित्र नामाङ्कन र राजधानीको विषयले यस सन्दर्भलाई सम्वेदनशील बनाउँदै गएको देखिन थालेको छ । हालै प्रदेशको स्थायी राजधानी जनकपुरधाममा प्रदेशको नाम के राख्ने भन्नेबारे प्रदेश सभाभित्र विभिन्न राजनीतिक दलहरूले आफ्नो छुट्टाछुट्टै मत राख्न पुगे । नामाङ्कनको विषयले विवाद स्थापित गरेर प्रदेशभित्र एक नयाँ राजनीतिक तरंग सिर्जना गर्यो ।
प्रदेशको नामाङ्कनले मुख्यतया केही गम्भीर प्रश्नहरूको उत्तर खोजेको देखिन्छ र यसले राजनीतिक चरित्र र धरातलबारे पनि स्पष्ट पारेको छ । नेपाल विश्वभरिका मूलकमध्ये भौगोलिक र समाजिकरूपमा विविध रहेको हुँदा यहाँ विभिन्न सभ्यताहरूको आफ्नै पहिचान र इतिहास सहजै देख्न सकिन्छ । आज प्रदेश नम्बर २ भित्र नामाङ्कनको विषयले यसै विषयलाई कमजोर र निरर्थक बनाएको देखिन थालेको छ ।
इतिहास साक्षी छ, तराई को उर्वर भू-भाग माता सीताको भूमिका रूपमा विश्वविख्यात् रहेको छ भने हाम्रो सभ्यताले मिथिला र मैथिलको अनेकौं गौरव गाथाबारे चित्रण गर्छ । आज प्रदेश नामाङ्कनको विषय यिनै गौरवशाली विषय वस्तुलाई पछि छाडेर हिँडेको देखिँदैछ ।
राजनीतिक शक्ति परिवर्तनकारी र गतिशील हुन नसक्दा तराईवासीको पहिचान धमिलो भएर मधेश शब्दमा सीमित भएको छ । मधेश र मधेशी शब्द लादिएको एक राजनीतिक प्रहार हो भन्ने कुरा बुझ्न नसकेका आम सर्वसाधारणमा राजनीतिक दलले राज्य सत्तासम्म पुग्न यस मधेश शब्दलाई पहिचान दिने खेल अघि सारेको देखिन्छ ।
राजनीतिक संयत्रको राष्ट्र र राज्य विकसित बनाउन विकास सँगसँगै सभ्यता र पहिचानलाई संरक्षण गर्ने पहिलो जिम्मेवारी हुन्छ तर दुर्भाग्यपूर्ण ढंगले प्रदेश नम्बर २ का नेताहरू यस विषयमा सत्ताकेन्द्रित भए र यसले हाम्रो पहिचान एवं सभ्यतालाई नै धमिलो बनाउने काम गर्यो ।
प्रदेशको पहिचान मधेश र मधेशीसम्म मात्रै सीमित पार्ने खेलमा प्रथम स्थानमा बसेका मधेशकेन्द्रित दलहरूले यस माध्यमबाट राजनीतिक फाइदा लिन खोजेका छन् भने अन्य राजनीतिक दलमा सभ्यताप्रतिको प्रेम कम झल्किन्छ र राजनीतिक प्रतिद्वन्द्वीको विरोध गर्नैपर्ने बाध्यता बढी । प्रदेशको नाम र राजधानीको विषयले आज राजनीतिक दलहरू बाहेक कुनै औचित्यलाई समर्थन गरेको देखिन्न ।
देशभित्र तथा बाहिरबाट सञ्चालित विभिन्न गैरसरकारी संस्थाले यस विषयलाई थप कमजोर बनाएका छन् । पश्चिमा शक्तिकेन्द्रहरू नेपालको पहिचान र राजनीति कमजोर पार्ने खेलमा गैरसरकारी संस्थाहरूको माध्यमबाट लागि परेका छन् । प्रदेश नम्बर दुईभित्र यिनै पश्चिमा शक्तिशाली मुलुकका धेरै राजनीतिक दलालहरू सक्रिय भएर बसेका छन् जसको उद्देश्य नै हाम्रो सभ्यतामाथि निरन्तर प्रहार गरिरहने छ ।
यसरी कमजोर पारिएको हाम्रो पहिचानलाई ध्वस्त बनाउने अन्तिम स्वरूप नै हो मधेश शब्दको वास्तविक रूप ।
मधेश शब्दको उत्पति कहिले भयो र यो शब्दको प्रयोग पहिलोपटक कसले गर्यो भन्ने कुरामा हामी अझै स्पष्ट छैनौं । २०६२/६३ को आनदोलनले मधेशको प्रसङ्गलाई राजनीतिक औचित्य दिए पनि यसको प्रयोग भने पहाडतिर तराई भेगका श्रमजीवीलाई अङ्कित गरेर निकै पहिलेदेखि भएको बुझिन्छ । यो शब्दले यसैकारण न त हाम्रो पहिचानलाई नै दर्शाउँछ, न त हाम्रो सभ्यतालाई नै ।
प्रदेश नम्बर २ को आफ्नै वास्तविक पहिचान र मौलिकता छ, तर आज केही वर्गको राजनीतिक स्वार्थले हाम्रो वास्तविक पहिचान हराएको देखिन्छ । मिथिला, अवध, भोजपूरा लगायत सभ्यताको आफ्नै गरिमामय इतिहास, पहिचान, कला-संस्कृति, रंग, रूप र परिवेश हुँदाहुँदै आज हामीलाई मधेशी भनेर मात्रै चिनाउने प्रयास हुँदैछ । प्रदेश सरकारको कमजोर नेतृत्वले यस विषयलाई थप प्रचार–प्रसार गरेर हाम्रो पहिचान सिध्याउने निकै ठूलो षड्यन्त्र हुँदैछ ।
आज प्रदेशभित्र सत्तारुढ दलहरूको क्रियाकलाप हेर्दा पहिचानको नाममा राजनीतिक व्यापार भइरहेको स्पष्ट देखिन थालेको छ । मधेशवादी शीर्ष राजनीतिक नेताहरू जनतालाई दिग्भ्रमित गर्न सिपालु रहेको अनेकौं प्रमाण छन् जसमध्ये समाजवादी पार्टीका राष्ट्रिय अध्यक्ष उपेन्द्र यादव केन्द्रीय सरकारको उप-प्रधानमन्त्री पनि छन् । मौसमझैँ परिवर्तन हुने नेता उपेन्द्र यादवको चरित्र प्रदेशको पहिचान र नामबारे स्पष्ट रहेको छ ।
प्रदेशभित्र जातीय राजनीतिका माहिर खेलाडी मानिने उपेन्द्रले मधेशको जल्दोबल्दो मुद्दा कहिले सम्बोधन गर्न सकेका छैनन् । मधेश शब्दले नै आफ्नो राजनीतिक पसल चलाएका उनी प्रदेशको पहिचान मधेश नामाङ्कनले धमिलो बनाउन लागि परेका छन् । यता मधेशको राजनीतिमा सक्रिय राजपा नेपालका शीर्ष नेताहरू पनि यस विषयमा उपेन्द्र यादवसँग एक मत राख्छन् ।
सर्वसाधारणमा मधेशको नामले लोकप्रियता समेत कमाएका यी राजनीतिक दलहरू जनता झुक्याउन सफल रहेपनि भित्री राजनीति प्रदेशभित्र अझै जातीय विभाजनमै सीमित छ ।
प्रदेशको गौरवशाली सभ्यता सिध्याउन छिमेकी मुलुक भारतले पनि राजनीतिक दलहरूलाई विभिन्न किसिमका प्रलोभन र सुविधा दिँदै आएको छ ।
भारतको यस विषयमा मधेशवादी शक्तिलाई समर्थन गर्ने दुई महत्त्वपूर्ण कारण देखिन्छ ।
एकातिर मधेशभित्र आफ्नो समर्थक उभ्याएर राष्ट्रिय राजनीतिमा बार्गेन गर्ने र अर्कोतर्फ मिथिला लगायतका सम्पूर्ण ऐतिहासिक सभ्यताहरू आफ्नै रहेको दाबी गर्ने भारतको मुख्य योजना रहेको बुझिन्छ । प्रदेशको मौलिकता र सभ्यता जोगाउने हो भने आउने दिनमा प्रदेशभित्र एक सकारात्मक बहस चलाउनु आवश्यक देखिन्छ ।
राजनीतिक निकास सहज नरहेकाले नागरिक समाज र वौद्धिक वर्गले गौरवशाली इतिहासको रक्षा गर्न बौद्धिक बहसको शुरूवात गर्नुपर्ने हुन्छ ।
केही वर्षअघि विद्वान प्राध्यापक डा. अभि सुवेदीले कान्तिपुरमा लेख्नुभएको एउटा प्रसंगबाट आजको चर्चा शुरू गर्नु उपयुक्त हुनेछ । त्यस प्रसंगमा नेपाली कांग्रेसका वर्तमान सभापति शेरबहादुर देउवाले पूर्व प्रधानमन्त्रीको हैस...
कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...
नेपालको सार्वजनिक प्रशासन, विशेषतः निजामती सेवामा व्यावसायिक सदाचारिता विकास भएन भन्ने प्रश्न समय समयमा उठ्दै आएको छ । कर्मचारीमा स्वाभाविक रूपमा हुनुपर्ने कार्यसम्पादनलाई व्यवस्थित बनाउने सीप, संस्कार र अनुभवजन्य...
गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...
उमेरले ३५ वर्ष पुग्नै लाग्दा मैले लोकसेवा आयोगको फाराम भरें । ३५ वर्ष कटेको भए फाराम भर्न पाउँदैनथें, तर नियुक्ति लिँदा भने ३५ वर्ष कटिसकेको थिएँ । लोकसेवा आयोगको सिफारिशअनुसार क्षेत्रीय सिञ्चाइ निर्देशनालयले...
धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...
हामी १५औं अन्त्य गरेर १६औं योजनाको तयारीमा जाँदै छौं । दलका शीर्ष नेताबीच १६औं योजनाको विषयमा छलफल भएको छ । १५औं योजनाको असफलता र नमिलेका कुरालाई १६औं मा सुधार्छौं । हाम्रो गन्तव्य कहाँ हो भन्ने संविधानले ...
सच्चा लोकतन्त्रमा सिमान्तमा रहेको नागरिकले पनि यो देश मेरो हो भन्ने अनुभूति गर्न सक्नेछ- माहात्मा गान्धी । माथि गान्धीको भनाइ किन उद्धृत गरिएको हो भने नयाँ वर्षको आगमन भैसकेको छ र २०८० को बिदाइ बडो हर्षपूर्वक...
एक दिन काम विशेषले नयाँ सडकतिर गएको थिएँ, मोबाइल टिङटिङ गर्यो । हेरेँ पुराना मित्र जयदेव भट्टराई, सम्पादक मधुपर्क (हाल अवकाश प्राप्त) ले सम्झेका रहेछन् । हामी दुई लामो समयसम्म सँगै रह्यौँ, कहिले गोरखापत्र...