×

NMB BANK
NIC ASIA

झ्याऊँ ऽ ऽ ऽ ऽ ऽ ऽ ऊ, झ्याऊँ ऽ ऽ । झुल्के घाममा बारीका डिल, लहरामा बसेर झ्याउँकिरी कराएको देखेर दौडिँदै आमा भएतिर गएर भनें, ‘आमा, झ्याउँकिरीले दशैंं डाक्यो ।’ 

Sagarmatha Cement
Muktinath Bank

‘हो, अब दशैंं आउँछ,’ अम्बाको रुखमुनि घाँस काटिरहेकी आमाले भनिन् । आमाले नै यो कीराको नाम झ्याउँकिरी भनेर चिनाएकी थिइन् । 


Advertisment
RMC TANSEN
IME BANK INNEWS
shivam ISLAND

असोज लागेपछि झ्याउँकिरीहरू घामतिर फर्केर यसरी नै कराउने गर्दछन् । अर्थात् दशैंं डाक्दछन् । घामतिर फर्केर कराउने भएकाले घामकीरा र यसले कराएपछि दशैंं आउने भएकाले दशंैकीरा पनि यसको नाम हो । 


Advertisment
Nabil box
Kumari

दशैं आउनु सबै नेपालीका लागि खुशीको कुरा हो । तर मेरा लागि दशैंको छुट्टै अर्थ थियो, ठूल्दाजुले नयाँ बास्ना आउने सेतो धर्के कमिज र सुरुवाल ल्याउनुहुन्छ भन्ने आशा, अर्को पन्ध्र दिन स्कूल जाने टण्टा नहुने र त्यसभन्दा पनि खुसशी पन्ध्र दिन रोशी खोलामा आमासँग बस्न पाइने । 

Vianet communication
Laxmi Bank

नभन्दै असोजको दोस्रो हप्ता मै जमरे औंशी आइहाल्यो । गुरुले हाफ टायममै हामी सवैलाई लाइन लगाएर श्रीमान गम्भीरंं... गाउनु अघि पन्ध्र दिनको होम टास्क दिनुभयो । टहलुवा काकाले दशैं बिदाको सूचना सुनाएर पाठशालाको ढोकामा टास्नु भो । 

आज घरतिर जाँदा पनि केही जिते झै लामो लामो पाइलामा छौ । मेरा पछि पछि देव, नारायण र राम पनि गगन्तल मुद्रामा छन् । पल्लावारी, सुव्वाकाकाको घर आएको थाहा नै नभइ हाम्रो घर आइपुगिएछ । 

मन कति फुरु ऽ ऽ ऽ ऽ ङ्ग उडेको होला ! हजुरआमाले भुटेको ठूला भट्मास र मकै कचौरामा राखिदिन नपाउदै हजुरबुवाले उर्दी लगाउनु भो—‘केटा हो गैर्‍हावारीमा गएर एक बाल्टी माटो ल्याओ, एकजनाले गाइको गोवर र बार्‍हमासेको फूल पनि ल्याउनु ।’

ठूल्दाजु आउनु भो ......ठू ऽ ऽ ऽल्दाजु आउनुभो । बुधेको घरनेर देवले देखेछ । हामी दौडेर गयौं । ठूल्दाजुले बोकेको ठूलो झोलामा दशैं ल्याउनु भा’रैछ । आमा, भाउजूहरूलाई छिटको सारी र टोपरेलको चोलो, हामीलाई धर्के कमिज र सेतो सुरुवाल । बहिनीलाई बुट्टे घाँगर । मसला र मिठाइ पनि । 

मकै भट्मास चपाउदै गैर्‍हाबारीको पोखरीको पाँगो माटो ल्यायौं । हजूरबुवाले दुर्गाशप्तसती कण्ठाग्र पढ्दै जमरा राख्नु भो । हामी चार भाइ भने आमा भएतिर दौडिदै रोशीखोला झर्‍यौं । 

रोशी, लमतन्ने बगेको नागवेली खोला । बर्षामा धमिलिने, मडारिने र कैयनको काल बन्ने रोशी झ्याउकिरी बास्न थालेपछि भने स्नीग्ध, लजालु र स्वेतवर्णमा देखिन थाल्छे । हाम्रो शैशवकाल यही खोलाको किनारामा

ढिकी, माने र घट्ट खेलमा वितेको छ । यही रोशीले हामीलाई अभिभावकत्व, माया र वात्सल्य पनि दिएको छ । 

बहादुरे भञ्ज्याङ्मा नै आमाका आखाले हामीलाई ठम्याए छन् । नठम्याओस पनि कसरी, विहानैदेखि आफ्ना बालबच्चा कतिखेर आउलान् भनेर आँखा बाटोभरि विछ्याइन होला । परिश्रम र रोगले शरिर खिएको भएपनि आमाका आखा निकै तेजिला थिए । हामी माने डाँडाबाट झर्न नपाउदै आमा मीठोमीठो खाना बनाएर हाम्रो प्रतिक्षामा हुन्थिन् । 

रोशीको किनारबाट केही चढेपछि पिपले फाँट आउछ । एउटा ठूलो फाँट, सिरानमा सेता चार घर, घरको पूर्वमा तित्रीको बडेमा रुख, रुखमुनि चौतारो । पश्चिमतिर आँपको बगैचा, त्यसमुनि बारी र बारीमुनि एकातिर चौर र अर्कोतर्फ चारसय फाटको खेत । खेतको छेउमा पानी घट्ट र शमीको चौतारो । 

कति खेल्यौँ रोशीखोलामा, कति पटक त रोशीले बगायो पनि हामीलाई । धुल्पुरे बजार नजिकको जघारबाट गोर्दाइको हात समात्दै रोशी तर्‍याँै । रोशी तर्न नसकौला कि भनी आमाले गोर्दाइलाई पठाएकी रहेछिन् ।

शमी चौतारीमा एकछिन थकाइ मारेर हामी पिपलेतिर उक्लियौं । रोशीको स्वाँ ऽ ऽ ऽ ऽ... अ सुस्केरा आमाको बोली जत्तिकै मीठो । आमा कतिवेरदेखि बोडीको विरौला बनाएर हामीलाई पर्खिरहेकी थिइन । आमाका कुखुराका चल्ला झै आमाको वरिपरी बसेर खानथाल्यौ ।

ठूल्दाजु आउनु भो ......ठू ऽ ऽ ऽल्दाजु आउनुभो । बुधेको घरनेर देवले देखेछ । हामी दौडेर गयौं । ठूल्दाजुले बोकेको ठूलो झोलामा दशैं ल्याउनु भा’रैछ । आमा, भाउजूहरूलाई छिटको सारी र टोपरेलको चोलो, हामीलाई धर्के कमिज र सेतो सुरुवाल । बहिनीलाई बुट्टे घाँगर । मसला र मिठाइ पनि । 

ठूल्दाजु बर्दियाको जागिरे । दशैं पेश्की र सरसापटीमा हामीलाई दशैं ल्याउने उहाको सोख । पोहोर पनि यसरी नै दशैं ल्याउनु भा‘थ्यो । 

हामीहरूले वरिपरि ठूल्दाजु बसेको गुन्द्रीलाई घेरा हाल्यौं । ठूल्दाजुले कोटको गोजीबाट एक पुरिया नेविको खाजा विस्कुट झिक्नु भो र सवै भाइ बैनालाई दुई दुई पिस दिनु भो । 

अहा! सँधैभरि यसरी नै दशैं आए हुने । दाजु आए हुने । 

बर्दियाको जागिरमा लुगा, खाजा विस्कुट कसरी फलेका होलान् ? के म पनि ठूलो भएपछि जागिर खान, भाइ बैनीलाई दशैं ल्याउन सक्छु ? 

आज आमा पनि कति खुसी ! भाउजू पनि दाजु आउने थाहा भएर होला घाम डाँडा नवस्दै घास लिएर आउनु भो । रात नछिप्पिइ घर नआउने बुबा पनि आज घाम नडुव्दै घर आउनु भो । 

दाजुको वरिपरि गुन्द्रीमा हामीहरू एक एक गरी निदाए छौँ । 

भोलिपल्ट झुल्के घाममै पिठ्यूमा कल बोकर कान्छे दाइ आइपुगे । पिढीसँगै रहेको तित्रीको चौतारीमा हाम्रा लागि कमिज, सुरुवाल, बैनीको घाँगर र आमा भाउजुको चोली सिउनु थाल्नुभो । 

आज बिहान भोक पनि लागेन । अरनी (विहानको खाजा) पनि खाएनौ । कान्छे दाईको कल खुटु ऽ ऽ ऽ ऽ ट दिनभरि चल्दैरह्यो । 

होइन, कान्छे दाइ कति जान्ने ! कमिज, शुरुवाल, घाँगर, चोलो सवै तयार भए । भोलि पुण्यप्रसादकोमा जानु छ रे । पिठ्यूमा कल बोक्दै कान्पुरतिर उभो लागे । 

आसिक पनि कति कण्ठस्थ भएको । आयुर्द्रोणसूते श्रियो दशरथे शत्रुक्षयो राघवे .......। के ती आसिक पूरा हुन्छन् ? त्यो शुभेच्छा हो, कर्मले नै आसिक पुर्‍याउने हो । हजुरबुवाका अभिव्यक्ति त्यसतर्फ पुग्ने प्रेरणा हुन् । 

घ्लानटोलको पिपलको रुखमा लिङ्गे पिङ् मच्चिएको, केटाकेटीहरू हल्ला गरेको हाम्रो घरमै सुनिन्थ्यो । अष्ठे, काले, शोभित, विर्तान, ठूली, कान्छी र चम्फा मच्चिई मच्चिई पालैपालो दोहोरी पिङ् खेल्न लागे ।

देवरहरूलाई दशैं मनाउन माइली भाउजुले आपको हाँगामा बावियोको पिङ झुण्ड्याउन लगाउनु भो । हामीहरू पालैपालो पिङ् खेल्न थाल्यौ ।

अहा कति रमाइलो दशैं । भोलि त फुल्पाती । बीस धार्नीको लामकाने मने (खसी) काट्ने । 

विचरा लामकाने मने । अँगेनाको छेउमा हामीसँगै ओकारेर बस्छ । हामी पढ्न जाँदा उसलाई पनि हाम्रो निराश लागेको हुनुपर्छ । हामी आएपछि हाम्रो मुखतिर थुतुनो दल्छ । हामीजस्तै आमाको पछिपछि आकोर्दै हिँड्छ । दशैंको खसी भएकाले होला, अरु बाख्रा जसरी यसले खोरमा थुनिनु परेको छैन । हामीसँगै बस्छ । हामी सुतेपछि मजेरी मै सुत्छ । 

आज भने मनेले दुई खुट्टा टेकेर ऊ..... ऽ ऽ ऽ ऽ अ गरेर खेलेको छैन । थुतुनो हामीलाई दलेको पनि छैन । मुछेको पीठो पनि खाएन । घास पनि खाएन । झोक्राएर बसेको देखेर आमालाई भने—‘मने विमारी छ आमा ।’ ‘होइन वावा त्यसको सपना विग्रेको हुनुपर्छ । भोलि त्यो देउता बन्दैछ ।’ 

‘आमा पाङ्ग्रे खसी पनि भोलि देउता बन्दैछ ?’(अर्को खसी गाउको मूलघर, हजुरबुबा बस्ने जमरा घरमा पठा‘को थियो) । ‘बाबु त्यसलाई पनि काट्छन् ।’

हामीसँगै दौडदै खेल्दै आएको ठूलो खसी र पाङ्ग्रे खसी भोलि देउता बन्ने ! तिनिहरूको मासु कसरी खाने ? के सवैको घरमा यसरी नै मनेहरू देउता बन्छन् ? नया लुगा लगाएर, पिङ् खेलेर, सेल पकाएर मात्र दशैं आउँदैन ? 

घाम नझुल्कदिै आगनको एक कुनामा तामाको ठूलो खट्कुलोमा खरानी पानी भुल्का छुट्न लाग्यो । बुबाले ठूल्दाजुलाई अर्‍हाउनु भो ‘केशव पानी छिप्पिन लाग्यो, खसी नखुइलिएला ।’

हामीसँग छेउमा झोक्राएर बसेको खसीलाई ठूल्दाजुले गलामा दाम्लो लगाउनु भो, उसले अलिकति पनि प्रतिकार गरेन । मानौ उ विश्वासमा समर्पित थियो । पानी तताए ठाउ नजिक केराको थम्वा माथि ठूलो खसीको गर्धन सिधा पार्नु भो । खसी मार हान्न ताइ आइपुग्यो, वडेमानको खुकुरी बोकेर । ठूलो खसीले अलिकति पनि हेरेन । हामी डराउदै आँटको रुखमुनि लुक्यौँ । 

‘छ्वाक्क’ । एक मारमै ठूलोखसीको गर्धन छिनेछ । ‘तेरो हात कति सिधा, कति राम्रो मार हानिस ।’ बुबाको बाक्य टुङ्गिन नपाउदै ताइलेभन्यो—घ्लानटोलको मौलो (राँगो) पनि मैले हान्नु छ, म हिडे ।’

टाउको र शरीर दुईतिर गिढिएको ठूलोखसीको आँखा हामीतिर अकण्टक थिए, मानौ भनिरहेको थियो—‘मलाई किन यसो गरेको ।’ घाटी मुनिको स्वास नली भने अझै हल्लिदै थियो । शायद डरले कामेको !

थिङटोलका थिङ, घ्लान टोलका घ्लान र रघुचौरका गौतमहरू केराको काइयो, पाकेका अम्वा र दहीको ठेकी बोकेर हाम्रो दशैं ल्याउFदै थिए । हामीले गरिखान दिएका खेत र वारीको सांकेतिक वाली बुझाउने क्रममा उनीहरूले दशैंको सगुन ल्याएका हुन् । आमा भने सकी नसकी मासु चिउरा र सेलरोटीमा उनीहरूको स्वागत गर्दै थिइन । 

हामीहरू भने दूधसँग भात खाएर रोशीतिर नुहाउन गयौँ । मनभरि दशैं आएको हर्ष र मनको अर्को कुनामा मने काटिएको विस्मात ! पाइलाहरू पनि विस्तारै चलेका थिए ।

रोशीखोलाको बीचमा रहेको ठूलो ढुङ्गाको वरिपरी हामीलाई डुवाउने घुमाउने परको दह थियो । जिउमा सावुन लगाएर ढङ्गामाथिबाट फालहल्दै पौडिदै घुमाउने र मुल्को काट्ने प्रतिस्पर्धाको खेलमा चार भाइ समावेश थियौ । म र नारायण भने घुमाउनेमा पर्‍यौँ । पौडिन सकेन छौँ । दुई मिनेटजति घुमाउनेमा पानीले घुमाउदा हामी भने पानी पानी भैसकेका थियौँ । बल्ल देव र रामले दिएको हात समातेर बाहिरिन सक्यौ । झण्डै रोशीले लगेको । 

एकातिर मने काटिएको पीर अर्कोतिर घुमाउनेमा फसेको थकाइ, घरसम्म पुग्न पनि निकै लाग्यो । 

घरमा सवै खुसी मुद्रामा थिए । केरा, दही, अम्वा ल्याउनेको लर्को थियो । ठूल्दाजु थिङमाइला, सुव्वासिंह र रघुचौरका गौतमलाई बर्दियाको जागीर सुनाउदै हुनुहुन्थ्यो । सवै छोरा छोरी वरिपरी पाउदा परिश्रमले ख्याउटे भएकी आमामा थकावटको छनक थिएन । सवै खुसी, खुसी । 

नवमी विशेष पूजाको दिन । कालिका मन्दिरमा पञ्चेबाजा, ध्वजा सहित कुलायन पूजा जाँदैछ । मन्दिर सत्तल मालसिरी र दुर्गा शप्तसतीको पाठले गुञ्जिएको छ । गोरेकाकाको मालसिरी निकै तेजिलो श्वरमा सुन्न सकिन्छ । हजुरबुवा न्यासमा व्यस्त हुनुहुन्छ । न्यास नसकि विशेष पूजा र भोग नदिने चलन छ । गाउका ठूलाबुवा र काकाहरू पूजाको पालो पखाईमा कान्पुरलाई विकास गर्ने योजनाको गफ मार्दै छन् । 

कान्पुरमा पाठशाला त थियो, पछि बुवाले छ कक्षासम्म पढ्ने स्कूल खोल्नुभो । तर पानीको हाहाकार छ । नीरफाट्नु अघिनै पातल (जंगल) को कुवामा लाइन नवसी एक गाग्री पानी पनि पाइदैन । पहिला हजुरआमा र अहिले कान्छी आमा र भाउजुहरू पानीको लाइनमा बस्न आजित छन् । गत वर्ष पनि योजनाको गफ भएथ्यो रे । कुन्नि कतिसाल यस्ता योजनाका गफ बन्ने हुन् । 

मोटरबाटो त सपना । एकदिनको यात्रामा धुलिखेल नपुगी मोटर देख्न पाइदैन । त्यो मोटर देख्न पाएको भए त्रैमासिक परीक्षाको ‘मोटर’ निवन्धमा म कत्ति नम्वरल्याउथे होला ? निवन्ध त सिनेमा, पशुपतिनाथ, स्वयम्भुनाथको पनि लेखेँ । तर मोटर नचढी बास्तविक पशुपतिनाथ, स्वयम्भु, सिनेमा कसरी पुग्ने ? केवल कल्पनामा लेखियो । वश....!

भोलि नया लुगा लगाएर टिका थाप्न कान्पुर जानु छ । कति राम्रो कपडा । सँधै दशैं आए पनि हुने नि ! रेडियोले पनि मालसिरी धुन र दुर्गाकथा सुनाइरहेको छ । स्कूल जान पनि नपर्ने ।

बिहनै आमाले दूध दोएर चिया पकाइन । कुँडेभरि उम्लिएको दूध हामी बच्चा जतिले पियौँ । मध्याह्नमा टिको साइत, हामीलाई भोक लाग्ला भन्ने आमालाई चिन्ता । त्यसैले कर गरेर दूध पिलाइन् । 

सात बजेछ । रेडियोले समाचार दिनुअघि राजाले देशबासीका नाममा सन्देश दिए । 

त्यसपछि हामी लस्करै झोलुङ्गे हुँदै रोशी तर्‍यौ । अस्ति यही रोशीले झण्डै ज्यान लिएथ्यो । रोशी पनि कहिलेकाही रिसाउँदो रैछ ।

अब एक कोश उकालो लाग्नु छ । बुवा, ठूलो दाजु, श्याम दाजु.........लस्करै हामीहरू । अम्वटे, सिमल चौतारो, मुडुली भञ्ज्याङ, बहादुरे चौतारो, लास्कोट । कान्पुरका लागि आधा बाटो भयो । दशैंले होला बाटो पनि सुनसान छ । घट्ट, मेलापात र गोठालो आउने सवै बिदामा छन् । म नेशनल पानासोनिक रेडियो बोकेर बास्ना आउने लुगाका साथ हिँड्दैछु । नयाँ कपडाको बास्ना आइरहेछ । 

दुईघण्टाको यात्रापछि मूलघर पुगियो । हजुरबुवा दुर्गा पूजा विसर्जन गर्दै हुनुहुन्छ । हजुरामा सेलरेटी, झर, अचार, मासु, दही केराको भाग लगाउदै हुनुहुन्छ, टिकापछि सगुन प्रसादका लागि ।

१०ः१५ बजे जोरनाले बन्दुक जडरम्म पड्कियो । ठूल्दाजुले टिका साइतमा बडाइ गर्नुभाको रेछ । चराहरू डराएर चारतिर उडे । हजुरबुवाले बैनीहरूलाई पञ्चकन्य पूजा गर्दै उनीहरूबाट टिका ग्रहण गर्नुभो । र, क्रमशः रोलक्रमले टिका लगाउदै आसिक दिनु भो । 

आसिक पनि कति कण्ठस्थ भएको । आयुर्द्रोणसूते श्रियो दशरथे शत्रुक्षयो राघवे .......। के ती आसिक पूरा हुन्छन् ? त्यो शुभेच्छा हो, कर्मले नै आसिक पुर्‍याउने हो । हजुरबुवाका अभिव्यक्ति त्यसतर्फ पुग्ने प्रेरणा हुन् । 

के अब पनि त्यसरी नै दशैं मनाउन पाइन्छ ? फगत सम्झना । विस्मृत हुन लागेका सम्झना । 

hAMROPATRO BELOW NEWS
TATA Below
पुस १९, २०८०

धरान उपमहानगरपालिकाका मेयर हर्क साम्पाङले राष्ट्रपति र प्रधानमन्त्रीको फोटो नगरपालिकाबाट हटाएको विषय अहिले निकै चर्चामा छ । २०५४ मा त्यही प्रकृतिको क्रियाकलाप गरेका थिए, लीला थापा मगरले । जिल्ला विकास समिति...

कात्तिक ३०, २०८०

कमेडी क्लब चलाउने मुन्द्रे उपनाम गरेका एकजना मान्छे छन्। एकै श्वासमा चारवटा प्रश्न सोध्न सक्ने क्षमता भएका जानेमाने पत्रकार ऋषि धमलाको कार्यक्रममा पुगेर तिनले भन्न भ्याए, 'यो टिकटकका कारण मान्छेहरू अल्छी भए, कुन...

पुस ११, २०८०

नेपालको सार्वजनिक प्रशासन, विशेषतः निजामती सेवामा व्यावसायिक सदाचारिता विकास भएन भन्ने प्रश्न समय समयमा उठ्दै आएको छ । कर्मचारीमा स्वाभाविक रूपमा हुनुपर्ने कार्यसम्पादनलाई व्यवस्थित बनाउने सीप, संस्कार र अनुभवजन्य...

पुस ४, २०८०

डिसेम्बर पहिलो साता एनसेलको माउ कम्पनी आजियाटाले आफ्नो रेनोल्ड होल्डिङ्स यूकेको शतप्रतिशत स्वामित्व गैरआवासीय नेपाली सतिशलाल आचार्यको कम्पनी स्पेक्ट्रलाइट यूकेलाई बेच्न गरेको सम्झौताबारे समाचार बाहिरिएको झन्डै ३ हप्...

मंसिर ३, २०८०

मखमली फुल्दा, मार्सी धान झुल्दा बहिनी आउने छिन्,​ दैलाको तस्वीर छातीमा टाँसी आँसु बगाउने छिन् .....।  हाम्रो समयका चर्चित गायक नारायण रायमाझीको ‘नमुछे आमा दहीमा टीका’ बोलको गीत नि...

फागुन १, २०८०

गरिबको घरआँगन कसैलाई मन पर्दैन । गरिबको लुगाफाटो कसैलाई मन पर्दैन । गरिबले ठूला कुरा गरेको कसैलाई मन पर्दैन । गरिब नाचेको, गरिब हाँसेको कसैलाई मन पर्दैन । यतिखेर गरिबले लडेको जनयुद्ध दिवस पनि कसैलाई मन ...

अपराजित जनयुद्धको पराजित कथा

अपराजित जनयुद्धको पराजित कथा

चैत १४, २०८०

सामान्यतः मानव समाजको आजसम्मको इतिहास जनयुद्धको इतिहास हो भन्दा फरक पर्दैन । किनकि, समयका प्रत्येक खण्डमा चाहे ती स्पाटाहरू होउन् या चार्टिष्टियन, सिलेसियाली होउन् या कम्युनाडोहरू अनि वोल्सेभिक–भियतकङ्&ndash...

निर्मोही राज्य र युगीन अवतारको प्रतीक्षामा नेपाली समाज

निर्मोही राज्य र युगीन अवतारको प्रतीक्षामा नेपाली समाज

चैत १२, २०८०

रूढिवादी र पछौटे समाजले सधैँभरि अवतारको प्रतीक्षा गर्दछ । प्रतीक्षा गर्नेले आफू केही पनि कर्म गर्दैन र उसलाई पौरखमा त्यति विश्वास पनि हुँदैन ।  सामान्यतया व्यक्तिगत जीवनमा भाग्य र सामाजिक जीवनमा अवतारको प्रत...

सत्यको खोजी

सत्यको खोजी

चैत १०, २०८०

कसैले आएर सत्य भनेको के हो ? भनेर सोध्यो भने हामी अलमलिन्छौँ । कसैले केही भनौँला कसैले केही । अझ कसैले त सत्य भनेको सत्य नै हो भन्न पनि बेर लगाउन्नौँ । तर सत्य त्यो मात्र होइन । सत्य भनेको हामी आफैँ हौँ । सत्य...

x